رویای امنیت در شاهراه‎های مرگ

شاهراه‎ها در هر کشوری نبض اصلی توسعه و انکشاف را تشکیل می‎دهد، ولی این مسیر در افغانستان سالیان زیادی است که در کنترول مرگ‎آفرینان قرار دارد و همواره از مردم قربانی می‎گیرد. شاهراه‎های کابل – هرات، کابل – تورخم، کابل – شمال و کابل – مرکز هر کدام به نحوی ناامن است و شکاف‎های ناشی از ماین‎های کنار سرک یا اسکلت‎های نیم سوخته تانکرها همگی نشان از نبود امنیت در این شاهرا‎ه‎ها دارد. انفجارهای مکرر در نقاط مختلف این شاهراه‎ها‎ با گذشت هر روز بیشتر شده و به همان اندازه که شاهراه‎ها را تکه و پاره می‎سازد، امید مردم به رشد و انکشاف را نیز از بین می‏برد.
مردمی که در این مسیرها رفت و آمد می‎کنند،‌ رانندگانی که به امید یافتن لقمه نانی صبح حرکت می‎کنند تا شامگاه به مقصد برسند یا تاجرانی که اموال شان را از این شاهراه‎ها عبور می‎دهند، همگی به نحوی تجربه تلخی را سپری کرده‎اند. سوختن اموال در این مسیرها، یافتن جنازه عزیزان از میان پاره‎های آتش و آهن‎های سوخته و یا حتی ناپدید شدن همیشگی در این شاهراه‎ها از جمله مواردی بوده است که بارها شهروندان این کشور آشوب‎‏زده را دچار شوک ساخته است.
خلیل که خود ساکن ولایت هرات است و کارش در کابل می‎باشد، ناگزیر است تا ماه یک بار مسیر پرخوف و خطر هرات – کابل را بپیماید. وی اما هر باری که از این مسیر عبور نموده است، امید چندانی به بازگشت سالم و رسیدن به مقصد را نداشته است. او خود می‎گوید: “مادرم همیشه می‎گوید از خیر این کار تیر شو،‌ ما گشنه می‎خوابیم، ولی طاقت دیدن جنازه‎ات را نداریم.”
این تنها خلیل نیست که با گذر از شاهراه پر حادثه کابل – هرات هر بار قسمتی از گوشت بدنش را از دست می‎دهد، بلکه امثال وی افراد زیادی اند که با گذر از کابل به مرکز، شمال، جنوب، شرق و غرب کشور دچار چنین وضعیتی می‎شوند. مثلاً همین چند هفته پیش وقتی 31 مسافر وارد شاهراه  قندهار – کابل شدند، احتمال هرگونه رویداد ناگواری را و خطر انفجار، انتحار، جنگ رویارو و مسدود شدن مسیر یا هرگونه اتفاق نامطلوب دیگری را می‎دادند. با این وجود، انتظار اینکه گروهی از راه رسیده و آن‎ها را با اهداف و انگیزه‎های نامعلوم ربوده و در جای دوردستی انتقال دهند، هرگز در مخیله شان نمی‎گنجید و برای شان غیرقابل تصور بود. اما این مسافران بی‎گناه و غافل از بازی‎های خطرناک و پیچیده این سرزمین نمی‎دانستند که چه چیزی در انتظار شان است و چه بازیی با آن‎ها انجام خواهد شد. اشخاص مسلح نقاب‎دار به شکل گروهی که روشن نیست چه نیرنگی را دنبال نموده و کدام هدفی را دنبال می‎کنند از راه می‎رسند و با پرس‎وجو از دین و آیین آن‎ها، اشخاصی را که پیرو کیش مشخصی هستند، با خود برده و معلوم نیست که چه بازیی را با آ‎ن‎ها انجام خواهند داد.
این اولین باری نیست که شاهراه قندهار – کابل گواه اینگونه حوادث است. پیش از این نیز مسافران زیادی در این مسیر به اسارت رفته، کشته شده و یا هم زنده به گور شده‎اند. لذا می‎توان گفت در این شاهراه، کمین‎گاه‎های زیادی وجود دارد که گروه‎های خطرناک و توطئه‎گران زیادی را در خود جای داده است که تا زمانی که آن‎ها از این مسیر پاک نگردند، امکان هرگونه رخداد خونین و حوادث ناگواری در این مسیر قابل تصور است. اما متأسفانه روند تأمین امنیت در این مسیر نیز با گسست و شکست‎های بسیاری همراه بوده و نارسایی و ناتوانی نهادها و نیروهای مؤظف در این شاهراه، باعث اتفاق‎های ناگواری در آن گردیده است.
حضور نهادهایی چون پولیس شاهراه یا همان نظم عامه، اردوی ملی و سایر نهادهای امنیتی نتوانسته است مانع از دسترسی و نفوذ گروه‎های مسلح و شرطلب در این مسیر شود. بناءً همواره خطر حضور و ظهور این گروه‎ها در نقاط مختلف این شاهراه وجود دارد. از سوی دیگر، عدم سرعت عمل و نبود فشارهای گسترده و سنگین از سوی نهادهای عالی حکومتی روی این گروه‎ها و نبود سیاست منسجم و منظم در راستای برچیدن این گروه‎های خطرناک، باعث جسارت و جرأت بیشتر این گروه‎ها گردیده و منجر به استفاده‎جویی بیشتر آن‎ها از این وضعیت شده است.

نارسایی‎های امنیتی در شاهراه‎ها
رانندگانی که در این مسیر رفت و آمد  می‎کنند، بارها خواهان رسیدگی به مشکلات شاهراه‎ها شده‎اند و تا حال از هر وسیله‎ای از هشدار تا اعتصاب کار گرفته‎اند، ولی وضعیت شاهراه‎ها بهبود نیافته و اوضاع کماکان هراسناک باقی مانده است. رانندگانی که بارها دچار حادثه شده‎اند، جریان رخدادهای ناگوار را با تأثر زیاد یادآوری می‎کنند و در بسا موارد حکومت و نهادهای امنیتی را در اینگونه حوادث مقصر می‎دانند. رسول یار، یک راننده تانکر تیل، یکی از این حوادث را اینگونه به یاد می‎آورد: “به یاد دارم که یک وقتی جنگ از ولسوالی شیخ‎آباد شروع و تا منطقه سالار ادامه داشت. در آنجا برای حفاظت ما نه پولیس بود و نه افراد اردو. پنج تانکر ما در نزدیکی یک پوسته امنیتی آتش زده شد.”
حیات‎الله مبارز، راننده دیگر از ناتوانی نیروهای امنیتی در برابر مخالفان مسلح سخن می‎گوید. به گفته وی، “پولیس نظم عامه برای صد تا دو صد تانکر، تنها دو و یا سه موتر پولیس را اعزام می‎کند و این کافی نیست. آن‎‏ها سلاح ثقیل ندارند و در برابر مخالفان که سلاح ثقیل دارند، نمی‎توانند ایستادگی کنند”.
این تنها شاهراه هرات – کابل نیست که دمار از روزگار مردم و رانندگان در آورده است. شاهراه‎های دیگر نیز وضعیت مشابهی دارد. شاهراه میدان – بامیان در دره میدان نیز بارها شاهد ناامنی‎ها و خشونت‎های مسلحانه بوده است و مسافران این مسیر، گفته‎اند در هفته‎های اخیر چندین نفر در این منطقه از سوی طالبان کشته و زخمی شده‎اند. دره میدان با فاصله اندک اما به شدت ناامن و پرخطر، جایی است که مسافران تا زمانی که از آن عبور نکرده باشند، هیچ اطمینان و امیدی به زنده ماندن ندارند.
علی اکبر جمشیدی، عضو مجلس سنا، می‎گوید: “این یک منطقه بسیار کوتاه است و همواره اینجا ناامن بوده و طالبان در اینجا فعالیت بسیار زیادی دارند. مردم مناطق مرکزی، از جمله مناطق دایکندی، غور و بامیان، وقتی که از ولایات خود به کابل می‎آیند، هیچ اطمینانی و جود ندارد که از این دره سلامت بیرون شوند. همچنین مریضی که از کابل به مقصد ولایات از این مسیر عبور می‎کند، تا از دره میدان خارج نشده، هیچ اطمینانی از زنده بیرون شدن خود ندارد.” خواست اصلی مسافران و افرادی که از مسیر شاهراه میدان – بامیان رفت و آمد می‎کنند، ایجاد پوسته‎های بیشتر در این مسیر به ویژه در ساحات ناامن آن از جمله دره میدان است.
همچنین عزت‎الله از رانندگان موترهای باربری در مسیر شاهراه قندز – تخار، به خبرگزاری بخدی گفته است: “شب هنگام مسیر شاهراه‎های قندز و بدخشان هیچ امنیت ندارد، من و همکارانم با ترس و هراس از سارقان مسلح از این مسیر عبور می‎کنیم.”
ناامنی، کم بودن پوسته‎های امنیتی در مسیر شاهراه‎ها و خراب بودن سرک‎ها در شمال و شمال‎شرق کشور از مشکلات اصلی مسافران خوانده شده است. باشندگان این ولایات همواره از مسوولان حکومت خواستار توجه بیشتر به امنیت و بازسازی این سرک‎ها شده‎اند. نصرالله از باشندگان اصلی ولسوالی کشم ولایت بدخشان که همیشه از این شاهراه عبور می‎کند، می‎گوید: “سارقان مسلح پس از تاریک شدن هوا، در ساحات چین زی، کلفگان و آق مسجد در کمین مسافران نشسته و با استفاده از تاریکی شب، پول و اموال مردم را می‎دزدند.”

فصل بهار و تشدید ناامنی شاهراه‎ها
ناامنی در شاهراه‎ها در حالی ادامه دارد که بار دیگر فصل بهار سر می‎رسد و زمان کاروزارهای مخالفان مسلح فرا می‎رسد. برخی از فعالان مدنی با ابراز نگرانی از این موضوع خواستار رسیدگی هرچه بیشتر به مشکلات امنیتی و تأمین امنیت بهتر شاهراه‎ها می‎باشند. سید اسماعیل سخنورزاده، رییس شبکه نهادهای مدنی افغانستان، با اشاره به ادامه ناامنی‎ در شاهراه‎ها اظهار می‎دارد که بهتر است مسوولان سکتور امنیت در این زمینه طرح‎های مشخصی ارائه کنند و بیش از این نگذارند که مردم بی‎گناه قربانی شوند. وی افزود: “شبکه نهادهای مدنی نگرانی‎های خود را در این زمینه با مسوولان امنیتی در میدان وردک شریک ساخته، اما متأسفانه تا اکنون هیچ بهبودی را در این راستا شاهد نبوده‎ایم.”
رییس شبکه نهادهای مدنی علاوه نمود که کشتار غیرنظامیان در این مسیر، بیشتر به هدف ایجاد رعب و ترس و نشان دادن حضور زشت مخالفان مسلح صورت می‎گیرد. سخنورزاده تصریح کرد که در این مسیر غیر از افراد مسلح داخلی، شبه‎نظامیان خارجی نیز نفوذ کرده‎‎اند. وی دلیل تحرک و گسترش نفوذ مخالفان مسلح را «ضعف و بی‎کفایتی» مسوولان امنیتی میدان وردک می‎داند.
این در حالی است که صدیق صدیقی، سخنگوی وزارت امور داخله، شکایت‎ها و نگرانی‎های رانندگان را موجه می‎خواند و در عین حال از طرح‎های جدیدی برای تأمین امنیت شاهراه‎ها سخن می‎گوید. او تأکید می‎کند که به منظور تأمین امنیت این شاهراه، تلاش‎های زیادی برای همکاری نزدیک‎تر میان نیروهای امنیتی در میدان وردک، غزنی و زابل، صورت می‎گیرد.
کمسیون دفاعی ولسی جرگه نیز نگرانی‎ها در رابطه با امنیت شاهراه‎ها را موجه خواند. میرداد نجرابی، رییس این کمسیون، می‎گوید: “ما همه توانایی خود را برای برآورده ساختن خواسته‎های قانونی شهروندان و رانندگان به کار می‎بندیم تا از یک طرف امنیت تأمین گردد و از سوی دیگر کاروان‎ها سالم به هدف برسند. وضعیت کنونی تنها یک سردرگمی است”.