ریتم نفس کشیدنش هر دم تندتر میشود. تارهای سفید ریش او با لباس نارنجیاش در هم میآمیزد. محسن سر خود را به طرف زبالههای اطرافش میچرخاند. سکوت کوچه با بیلی که در دستان چروکیدهاش قرار دارد، در هم میشکند.
در وسط روز، نــمیشــود تــابـــش نــور سوزان خورشید را نادیده گرفت. خورشید با لباس محسن همرنگ است. او نگاهی به آسمان میاندازد و عرق پیشانیاش را با لبۀ آستیناش پاک میکند.
این کارگر شاروالی دستانش را به دستههای کراچی گره مــیزنــد و کـــراچی را به سمت دیگر سرک به حرکت میآورد. آثار خستگی از چهرهاش پیداست. به همین دلیل خواب در چشمانش سنگینی میکند. سالها میشود که او لباس شاروالی را به تن کرده است.
محسن، 38 سال سن دارد. او پس از معرفی خود با صدای توأم با خش خش سینهاش، میگوید:”پس از این همه کار و زحمت اکنون به دلیل آلودگی آب و هوا به نفستنگی مبــتلا شــدهام.” اکــنون چــاشــت روز اســت. اشعۀ آفتاب با زاویۀ تقریباً 90 درجه به زمین میتابد. در گرماگرم جمع و جاروب زبالهها، به نارنجیپوش دیگری نزدیک میشوم. او هم موی سفید و دستان چین و چروکیده دارد. در کراچی که این کارمند شاروالی حمل میکند، انبوهی از زبالههای کلینیکی دیده میشود که به صورت نامنظم در کنار هم قرار گرفته است. حسین این زبالهها را از کلینیکی که در نزدیکی ما قرار دارد، جمعآوری کرده است. این مرد بدون این که در مورد اضرار این زبالهها بداند، هر روز بدون امکانات ایمنی این زبالهها را گاهی با دست و زمانی هم با بیل به کراچیاش میاندازد و آن را انتقال میدهد.
یونیفورم، بوت و وسایل نقل و جا به جایی زبالهها از امکاناتی است که شاروالی کابل برای کارگران بــخش تنـــظـــیف شهــر تــهیه میکــند. از حسین و محــسن میپــرسم که چرا بدون دستکش و ماسک به جاروب و جمعآوری زبالهها میپردازند، هر دو به یک صدا میگویند که شاروالی این امکانات را در اختیار شان قرار نمیدهد.
در جریان گفتگو با حسین و محسن، زلمی که شخص نسبتاً جوان به نظر میرسد نیز با کراچی دستیاش از راه میرسد. اما او وسایل تخریب شدۀ برقی را با خود حمل میکرد. مجموعهای از چراغهای برقی تخریب شده، سیم و باتریهایی که به نظر میرسد دیگر قابل استفاده نمیباشد، در کراچی او دیده میشود. وقتی از این كارگر ریاست تنظیف در مورد آسیــبهـــای زبـــالــههــای الکترونیکی پرسیدم، او با لبــخــندی که به سخــتی به صورتش نقش میبندد، از این موضوع اظهار بیخبریمیکند.
از گفتههای این کارگران پیداست که تا اکنون موضوع مصــوونـــیت کـــارگـــران بخش تنظیف شاروالی هیچگاهی مورد توجه مسوولان نبوده است.
کارگران معروض به خطر
شاروالی کابل به صورت مجموعی 3725 تن کارگر در بخش تنظیف دارد. این کارگران هر روز مشغول تنظیف 22 ناحیه و 19 هزار کوچه در شهر کابل اند. مسوولان شاروالی کابل میگویند که بیشتر کارگران شاروالی کابل بیسواد هستند. با این وجود، آگاهان امور صحی از خطرات ناشی از زبالهها که صحت این کارگران را تهدید میکند، به شدت نگران میباشند. این آگاهان میگویند که کارگران بخش تنظیف شاروالی کابل در برابر امراض و خطرات ناشی از زبالهها، بهخصوص زبالههای کلینیکی و الکــترونــیکی، مصوونـیــت ندارند.موجودیت زبالههای كلینیكی و الکترونیکی در محیط باز و انتقال آن توسط کارگران شاروالی، نگرانی شدید مسوولان بخش تنظیف شاروالی کابل را نیز در پی داشته است. مسوولان در شاروالی کابل میگویند كه این زبالهها در فضای باز علاوه بر آلوده کردن هوا و محیط زیست، صحت کارمندان شاروالی را نیز تهدید میکــنـد. این مسوولان با انــتــقــاد از وزارت صحت عامه و مسوولان شفاخانههای دولتی و خصوصی میگویند كه آنان توجه کمتری در از بین بردن زبالههای کلینیکی دارند.
با این حال، گفته میشود در تمام كشور تنــها دو دستــگاه استندرد زبالهسوز برای شفاخانههای دولــتی وجــود دارد؛ در حـــالی كه هیــچیــک از شفــاخــانــههــای خصوصی این دستگاه را در اختیار ندارند.
محمدرفیع سعیدی، معاون ریاست تنظیف شاروالی کــابــل، میگــوید که حریق زبالههای کلینیکی از مسوولیتهای خود شفاخانهها است که باید آن را انجام دهند. به گفتۀ وی، شفاخانههای خصوصی و دولــتی، دواخــانهها و شهروندان عادی زبــالــههای کلیــنیکی را در سـطـلهــایـــی که شــاروالــی کــابــل برای زبــالــههــای عادی گذاشته است، میاندازند. معاون شاروالی کــابل میگـــویــد از آن جــایی که کـــارمـــنــدان شاروالــیهــای کشور اکثر شان بیسواد هستند و در مورد اضرار زباله ها آگاهی ندارند، این زبالهها را با دست شان جا به جا میکنند و به همین دلیل امراض گوناگون صحت آنها را تهدید میکند.
عدم دسترسی به خدمات صحی
با وجود این تهدیدات، کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل در صورت ابتلا به امراض به هیچگونه خدمات صحی رایگان دسترسی ندارند. اما مسوولان ریاست تنظیف میگویند این مشکل کارگران را درک میکنند و به همین دلیل یک کلینیک را در چوکات این ریاست به منظور تداوی ابتدایی این افراد ایجاد کردهاند. مسوولان در ریاست تنظیف شاروالی کابل میگویند که این کلینیک به امکانات طبی و همچنان دوا مجهز نیست و آنان مجبور هستند افراد آسیبدیده را به شفاخانۀ وزیر محمد اكبرخان و یا دیگر مراكز صحی در کابل كه مربوط وزارت صحت عامه میشود، معرفی کنند، اما وزارت صحت عامه میگوید که با این افراد همانند دیگر مراجعه کنندههای شفاخانهها برخورد میشود.
با این حال، بسیاری از کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل که به دلیل انتقال زبالهها به امراض مختلف مبتلا شدهاند، توان تداوی شان را ندارند. سردار یکی از همین افراد است. وی با هفتهنامۀ مرسل گفت:”مدت نه ماه میشود به دلیل انتقال كثافات، سینه و بغل شدهام، اما پول ندارم كه خود را تداوی كرده و از شدت درد رهایی پیدا كنم.”
سردار با انتقاد از عدم توجه مسوولان میگوید با آن كه زندگی تمام كارگران ریاست تنظیف شاروالی درهنگام جمع آوری و انتقال زبالهها با خاطر مواجه است، اما جهت تداوی این كارگران، مركز صحی مشخصی وجود ندارد. وی در ادامه افزود:”زمانی كه من مریض شدم، مسوولان ریاست تنظیف مرا به شفاخانۀ وزیر اكبرخان راجع کردند. در آن جا تنها معاینات ما به شكل رایگان است، ولی باید پول دوا را از جیب خود بپردازیم. با این معاش كم، چگونه میتوانم هم مصارف روزانۀ خود را پوره كنم و هم دوا برای تداوی خود خریداری کنم؟!” این کارگر بخش تنظیف شاروالی کابل میگوید در جریان 12 سال ایفای وظیفه در ریاست تنظیف، مواردی را شاهد بوده كه تعدادی از کارگران این ریاست به دلیل عدم دسترسی به خدمات صحی و فقر اقتصادی جان دادهاند. وی از دولت خواست كه هرچه زودتر یک مرکز صحی را برای كارگران ریاست تنظیف شاروالی ایجاد كند.
عمرالدین نیز از دیگر کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل میباشد که مدعی است در اثر انتقال زبالهها به مرض جلدی دچار شده است. این کارگر ریاست تنظیف میگوید به دلیل فقر اقتصادی قادر نیست خود را تداوی کند. به گفتۀ خودش، تداوی او در شفاخانههای دولتی ممکن نیست و او باید جهت تداوی به شفاخانههای خصوصی برود. با این حال، او میافزاید که وی هزینۀ تداوی خود در شفاخانههای خصوصی را ندارد.
در این حال، محمــدرفــیع سعیدی، معاون ریاست تنظیف شاروالی کابل، آمار مشخصی در مورد تعداد کارگران این ریاست که به دلیل مشکلات صحی ناشی از زبالهها جان دادهاند، ارایه نمیکند. اما سعیدی میگوید که ریاست تنــظیف در چوکات این اداره، یک کلینیک را به منظور تداوی این افراد ایجاد کرده است، ولی این مرکز پاسخگوی نیازمندیهای کارگران بخش تنظیف شاروالی کابل نیست. او میگوید در حال حاضر زمینۀ تداوی کارگرانی که آسیب میبینند در این مرکز وجود ندارد و ریاست تنظیف به وسیلۀ استعلام، افراد آسیب دیده را به شفاخانۀ وزیر محمد اکبرخان راجع میسازد.
در این شفاخانه هم به گفتۀ معاون ریاست تنظیف، تنها معاینات رایگان است و هزینۀ تهیۀ دوا را باید خود فرد آسیب دیده بپردازد. او میگوید که این هزینه برای کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل سنگین تمام میشود. معاون ریاست تنظیف شاروالی کابل از وزارت صحت عامه و داکتران بدون مرز میخواهد که کلینیک صحی این ریاست را همکاری کنند. مسوولان در وزارت صحت عامه با آن که آسیبپذیر بودن کارگران ریاست تنظیف شاروالی در برابر زبالهها را میپذیرند، اما میگویند این وزارت در شفاخانهها زمینۀ تداوی این افراد را فراهم ساخته است. مسوولان این وزارت میافزایند که خدمات ویژهای برای افراد آسیبدیده وجود ندارد، اما با وجود آن هم معاینات و دواهای موجود در شفاخانههای دولتی برای این افراد به شکل رایگان تطبیق و توزیع میشود. داكتر نجیبالله صافی، رییس عمومی طب وقایوی وزارت صحت عامه، میگوید باید کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل در مقابل انواع زبالهها محافظت شوند. او به هفتهنامۀ مرسل گفت:”معمولاً انتانات در زبالهها به مقدار زیاد است و افرادی كه با زبالهها سر و كار دارند، خطر مصاب شدن آنان به امراض، بیشتر میباشد.” به گفتۀ داكتر نجیبالله صافی، آن تعداد از كارگران شاروالی كه بدون تدابیر محافظتی به جمعآوری و یا انتقال زبالهها میپردازند، نه تنها به امراض جلدی مبتلا میشوند بلکه چندین مرض دیگر نیز صحت آنان را تهدید میکند. او از مسوولان شاروالی کابل خواست که برای این افراد، دستكش و ماسک نیز تهیه کنند.
اما معاون ریاست تنظیف شاروالی کابل میگــوید بر اساس قانون کار، این ریاست در هر سال دو بار برای کارگران البسه تهیه میکند. به گفتۀ وی، این دو نوع لباس به خــاطــر فصل گرما و سرما تهیه میشود. موزه، بوت، یونیفورم و دستکش از جملۀ این موارد است. با این همه، ماسک برای بیشتر کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل توزیع نمیشود. معاون ریاست تنظیف میگوید تنها در موارد ضروری برای کارگران این ریاست ماسک توزیع میشود، اما او این موارد را مشخــص نساخــت. سعــیدی تــأکیــد دارد که بودجه به منظور خریداری ماسک در شاروالی کابل وجود ندارد.
در کنار این، کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل میگویند که آنان توانایی خرید ماسک را به صورت روزانه ندارند. این در حالی است که معاش ثابت کارگران بخش تنظیف، شش هزار افغانی در یک ماه میباشد. در کنار این، پول نانی که برای کارگران این بخش اختصاص داده شده، بسیار ناچیز است. معاون ریاست تنظیف میافزاید برای هر کارگر حدود 250 افغانی در ماه پول غذا پرداخته میشود و این کارگران خود مکلف هستند که نان شان را از خانه با خود بیاورند.
قربانیان حوادث ترافیکی
تنها زبالهها نیست که جان کارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل را تهدید میکند بلکه بــیاحــتیاطی رانــندگـــان و همچنان حملات انتحاری نیز در بسیاری از موارد، جان این افراد را میگیرد. محمدرفیع سعیدی، معاون ریاست تنظیف شاروالی کابل، میگوید در جریان دو سال اخیر چند تن از کارمندان بخش تنظیف شاروالی کابل در نتیجۀ بیاحتیاطی رانندگان، حوادث تــرافــیکی و رویــدادهــای انتحاری جانهای خود را از دست دادهاند.این مسوول شاروالی کابل میگوید از آن جایی که بیشتر کارمندان ریاست تنظیف، سرکها را از طرف شب پاک میکنند، به همین دلیل تعدادی از آنان جان خود را از دست میدهند. معاون ریاست تنظیف میگوید تاکنون 13 تن از کارمندان بخش تنظیف به خاطر حوادث ترافیکی، جان خود را از دست دادهاند. در کنار این، یک کارمند شاروالی کابل در یک حمله انتحاری نیز جان خود را از دست داده است. این آمار تنها دو سال پسین را در بر میگیرد، اما آمار تلفات کارمندان شاروالی کابل که در جریان سالهای گذشته جان شان را از دست دادهاند، موجود نیست.
معاون ریاست تــنـظیف مــیگــویـــد در حــال حــاضر شاروالی کابل بیشترین توجه شان را به خاطر همکاری خانوادههای این افراد متمرکز ساخته است.
به تازگی نیز یک کارگر شاروالی کابل از سوی افراد ناشناس در منطقۀ گزک به قتل رسیده و به همین دلیل مسوولان این اداره، انتقال شبانۀ زبالهها به بیرون از شهر توسط كارمندان این ریاست را متوقف کردهاند. انجنیر عبدالتواب احمدی، رییس تنظیف شاروالی كابل، در صحبت با هفتهنامۀ مرسل گفت تاكنون انگیزۀ این قتل روشن نشده و ارگانهای كشفی در این زمینه كار میكنند. احمدی در ادامه افزود که آنان تلاش دارند در هماهنگی با پولیس كابل امنیت مسیر راهها را برای كارگران ریاست تنظیف شاروالی کابل تأمین نمایند تا دوباره فعالیت شبانۀ این گارگران در زمینۀ انتقال زبالهها، از سر گرفته شود.
وی میگوید که كارگران این ریاست در حال حاضر از ساعت هفت صبح تا هفت شام، زبالهها را به خارج از شهر انتقال میدهند كه نسبت به گذشته در فعالیت آنان كاهش به عمل آمده است.
با این حال، عبدالبصیر مجاهد، سخنگوی قومندانی امنیۀ كابل، از تعهد پولیس این شهر برای تأمین امنیت كارمندان تمام ادارات خبر داده و میگوید که پولیس حاضر است با تأمین امنیت كارگران ریاست تنظیف، زمینۀ فعالیت دوبارۀ آنان در جریان شب را فراهم نماید.
جنجال امکا و شاروالی کابل
کارگران شاروالی کابل به خاطر عضویت در اتحادیۀ کارگران افغانستان (امکا) در هر ماه پنج افغانی حقالعضویت به این اتحادیه میپردازند. در بدل این پول، مسوولان امکا از حقوق و امتیازات کارگران و مصوونیت آنان دفاع میکنند. از جانب دیگر، سید تیمورشاه تــهــور، مــعاون انــجــمن اجتــماعی كاركنان شــاروالــی كابل، میگــویــد که یک تــعـداد از كارمندان شاروالی در سال 1391 خورشیدی مطابق به مادۀ 35 قانون اساسی، انجمنی را با نام “انجمن اجتماعی كاركنان شاروالی كابل” ایجاد کردند.
این انجمن اساسنامه و برنامهاش از طریق وزارت عدلیه تصویب شده و فعالیت خود را از سال 1391 به این طرف در شاروالی کابل آغاز کرده است. این انجمن با اخذ ده افغانی در هر ماه از هر کارمند و کارگر شاروالی به هدف آن ایجاد شده تا زمینههای قرضۀ طویلالمدت و کمک مالی به افرادی که در جریان کار معلول، زخمی و یا در اثر حوادث ترافیكی و انتحاری از بین میروند، فراهم نماید.
سید تیمورشاه تهور، معاون انجمن اجتماعی كاركنان شاروالی كابل، میگوید که بیش از 7 هزار نفر عضویت این انجمن را دارند كه شامل كارمندان و كارگران شاروالی كابل میشوند. به گفتۀ وی، ماهانه حدود 70 تا 72 هزار افغانی از بابت حقالعضویت این افراد به حساب انجمن اجتماعی كاركنان شاروالی در پشتنی بانک افزوده میشود. تهور همچنان تصریح کرد در هر ماه از این پول بر علاوۀ اعطای قرضههای طویلالمدت به كارمندان و كارگران شاروالی، هزینۀ نشر یک هفتهنامه كه مربوط به فعالیتهای شاروالی میشود، نیز تأمین میشود.
با این وجود، معروف قادری، رییس اتحادیه کارگران افغانستان، میگــویــد که کــارگــران شاروالی کابل از سالها به این سو عضویت این اتحادیه را دارند و امکا از لحاظ حقوقی از این کارگران دفاع میکند. به گفتۀ وی، در سالهای گذشته محمدعمر نعیمیار که از سوی ادارۀ امکا برای دفاع از حقوق کارگران در ادارۀ شاروالی کابل مقرر میشود، در سال 1391 انجمن جداگانهای را زیر نام انجمن اجــتماعــی کارکـــنان شــاروالـــی کــابـــل تأسیس میکند و پس از آن کارمندان و کارگران شاروالی کابل از پرداخت حقالعضویت به ادارۀ امکا امتناع میورزند. قادری مدعی است که کارمندان و کارگران شاروالی کابل در این مدت حدود یک ملیون افغانی از بابت حقالعضویت از این اتحادیه مقروض هستند و باید این پول را به امکا تحویل دهند. امکا در مکتوبهای مختلفی که به شاروالی کابل فرستاده است، به تکرار این موضوع را یادآوری کرده و خواهان حل این مشکل شده است.
با این همه، معاون انجمن اجتماعی كاركنان شاروالی كابل از دادن معلومات دربارۀ پولی که امکا ادعا دارد کارگران و کارمندان شاروالی کابل از این نهاد مقروض هستند، خودداری کرد. از سوی دیــگر چون محــمدعــمر نعیــمیار در داخل کــشــور حــضور نــدارد، مــوفــق نشدیم دیدگاه او در مورد ادعای اتحــادیۀ کارگران را نیز در گزارش انعکاس دهیم.
اما معروف قادری، رییس اتحادیه کارگران افغانستان (امكا) هشدار میدهد در صورتی كه شاروالی کابل به خواستههای معقول این اتحادیه جواب مثبت ندهد، به ولسی جرگه شکایت خواهد کرد.
