مسوولان کمسیون حل منازعات در غرب افغانستان میگویند که بیشتر از 800 مورد منازعه میان اقوام و گروههای مسلح غیرمسوول در این حوزه برطرف گردیده که تنها 600 مورد منازعات حل شده مربوط به ولایت هرات میباشد. گفته میشود اکثریت این اختلافات و منازعات میان اقوام و گروهها در ولایت هرات از طریق شوراهای مردمی در سطح قریهها و مراکز ولسوالیها برطرف گردیده است که از آن جمله میتوان به اختلافات چندین ساله میان اقوام علیزایی و الکوزایی در ولسوالی گذره هرات اشاره نمود. کلیدگروپ در یک گزارش تحقیقی در ولایت هرات به علتهای پیدایش و چگونگی رفع اختلافات میان دو قوم نامبرده در ولسوالی گذره هرات پرداخته که در جریان چند سال اخیر منجر به کشته شدن حدود 40 تن از دو طرف درگیر شده است.
ولسوالی گذره در 12 کیلومتری جنوب هرات واقع شده است. این ولسوالی از جمله مناطق سرسبز هرات است که باشندگان آن به کمک موقعیت جغرافیایی مناسب و آب و هوای مساعد در ولسوالی گذره دارای اقتصاد بهتر نسبت به سایر ولسوالیهای هرات هستند.
چگونگی بروز منازعه
در یک روز گرم و آٰفتابی جهت ریشهیابی اختلافات میان دو قوم ساکن در ولسوالی گذره ولایت هرات (علیزایی و الکوزایی) به این ولسوالی زیبا سفر نمودم. در این ولسوالی با شخصی به نام حاجی عبدالغنی که مشهور به صوفی غنی میباشد، آشنا شدم. او مردی بزرگسال است که دارای ریش سفید و قد بلند میباشد. چین و چروکهای موجود درصورتش بیانگر آن است که در زندگی سختیهای زیادی را متحمل شده است.
صوفی غنی بعد از سلام و عرض ادب با من وارد صحبت شد و خود را به صورت کامل معرفی کرد. وی کلان قوم الکوزایی در ولسوالی گذره هرات است و باشنده قریه رباط سلیمان این ولسوالی میباشد.
صوفی غنی 70 ساله میگوید در سال 1388 خورشیدی اختلافات میان قوم الکوزایی و علیزایی در ولسوالی گذره هرات پس از کشته شدن قومندان عبدالحمید یکی از متنفذین قوم الکوزایی به وجود آمد. وی میگوید پسر کاکایش عبدالحمید به صفت قومندان امنیتی بند سلما ایفای وظیفه میکرد و در یک کمین مسلحانه توسط مخالفین مسلح دولت که متعلق به قوم علیزایی بودند با 9 تن از همراهانش در ولسوالی چشت ولایت هرات جان خود را از دست داد. به گفته وی، بعد از قتل قومندان عبدالحمید اختلافات میان الکوزاییها و علیزاییها شدت گرفت. صوفی غنی میگوید که شدت منازعه از سال 1388 میان دو قوم آغاز شد که تا سال 1390 ادامه داشت. از همان زمان به بعد اختلافات میان این دو قوم به حدی تیره شد که دستکم 40 تن از طرفین منازعه جان خود را از دست دادند و ملیونها افغانی خسارت به هر دو طرف وارد گردید.
صوفی غنی در حالی که از بروز این اختلافات سخت نگران بود، گفت که این منازعه بر اساس تفرقه انداختن از سوی افراد و اشخاصی که توسط کشورهای همسایه حمایت میشدند در بین قومهای الکوزایی و علیزایی به وجود آمد که در نتیجه دهها تن را یتیم، بیوه و بیسرنوشت ساخت.
چگونگی تلفات
در پهلوی صوفی غنی، فردی نشسته بود که خود را جمعه گل معرفی کرد. از وی در مورد چگونگی تلفات میان این دو قوم پرسیدم. جمعه گل گفت که ترور و قتل اعضای این دو قوم در جریان کمینهای مسلحانه صورت میگرفت؛ به طور مثال، اقوام علیزایی در سطح قریهها و نواحی مربوط به شهر کمین میگرفتند و سرانجام افراد وابسته به قوم الکوزایی را ترور مینمودند. وی افزود، افراد طرف مقابل نیز از همین شیوه استفاده میکردند و افراد مربوط به قوم علیزایی را ترور می نمودند.
به گفته او، حمله مسلحانه در محافل شادی و غم دو طرف، یکی دیگر از راههای انتقامگیری میان این دو قوم بود. مثلاً در 23 سنبله سال 1389 خورشیدی شماری از اعضای قوم علیزایی در یک محفل عروسی در ولسوالی گذره هرات بالای چند تن عضو الکوزایی حمله کردند و آنها را به قتل رساندند.
بعد از چندین دقیقه مصاحبه با صوفی غنی کلان قوم الکوزایی در ولسوالی گذره هرات، نان چاشت را در خانه او صرف نمودم. بعد از خداحافظی از صوفی غنی با یکی از بزرگان قوم علیزایی که طرف درگیر قوم الکوزی در ولسوالی گذره هرات بود، آشنا شدم.
این شخص شریف خان نام دارد و باشنده قریه سنوگرد ولسوالی گذره هرات میباشد. شریف خان خود را کلان قوم علیزایی در ولسوالی گذره هرات معرفی کرد. او گفت که عدم فرهنگ گذشت میان آنها و قوم الکوزایی باعث بروز مشکلات میان دو طرف گردید. وی افزود که تنها در بین قوم آنها دهها جوان جان خود را از دست دادند و حالا داغ پشیمانی در قلب والدین شان به وجود آمده است. بنا به اظهارات وی، این درگیری توسط اشخاصی در میان آنها جرقه زده شد که منافع شان با تفرقهانداختن در میان اقوام علیزایی و الکوزایی قابل حفظ بود.
خسارات رسیده به مردم
شریف خان میگوید که اختلافات میان دو قوم علیزایی و الکوزایی وضعیت امنیتی ولایت هرات به خصوص ولسوالی گذره این ولایت را به شدت وخیم ساخته بود، تا سرحدی که وضعیت شهرک صنعتی هرات که در همین ولسوالی موقعیت دارد با ورشکستگی مواجه گردید. به گفته او، کار و بار باشندگان ولسوالی گذره در جریان منازعه میان اقوام الکوزایی و علیزایی به شدت خراب شده بود و اکثریت باشندگان ولسوالی گذره مجبور به مهاجرت به کشورهای همسایه مانند ایران و پاکستان شدند. این بزرگ قوم علیزایی میگوید با اینکه وضعیت بد مردم باعث شد تا هیأتی به منظور حل و فصل مشکلات مطرح شده از طرف وزارت داخله در سال 1390 وارد ولایت هرات شود اما این هیأت در قسمت حل این منازعه کاری کرده نتوانست.
شیوه حل منازعه
با این همه صوفی غنی کلان قوم الکوزایی در ولسوالی گذره هرات میگوید که بعد از دو سال اختلافات و درگیری میان قوم آنها و علیزاییها سرانجام شورای مردمی ولسوالی گذره هرات دست به کار شد که در نتیجه این شورا توانست با مدیریت درست، اختلافات را برطرف نموده و آشتی ابدی را میان آنها به وجود آورد. او گفت در رأس این شورا دگروال قاسم قرار داشت و مدیریت درست وی باعث شد تا اقوام الکوزایی و علیزایی با هم آشتی کنند. به گفته او، حالا روابط نیک و دوستانه میان آنها روز به روز بیشتر شده که این خود تا سرحد رفت و آمد میان فامیلهای شان رسیده است.
وی همچنین از تمام گروههای درگیر در افغانستان و به خصوص در ولایت هرات خواست تا از اختلافات و جنگ دست بکشند و راه صلح را پیش بگیرند. به باور او، جنگ راه حل نیست بلکه مذاکره و گفتگو گرهگشای تمامی مشکلات و رسیدن به هدف میباشد.
بعد از ختم مصاحبه با شریف خان کلان قوم علیزایی، هوای بارانی، فضای ولسوالی گذره هرات را چند برابر زیباتر ساخت و بر سرسبزی این ولسوالی رنگ و نمای زیباتری بخشید. بعد از ده دقیقه قدم زدن در زیر باران، به دفتر کار رییس شورای مردمی ولسوالی گذره، تنها مرجعی که در خاموشی جنگ چندین ساله میان اقوام علیزایی و الکوزایی در ولسوالی گذره نقش مهمی را ایفا نموده است، رفتم.
رییس شورای مردمی ولسوالی گذره در حال صبحت با شماری از ریشسفیدان آن ولسوالی بود و از گفتههای شان چنین برداشت میشد که روی برطرفی کدام مشکل امنیتی صحبت میکردند. بعد از نیم ساعت انتظار توانستم با رییس شورای مردمی ولسوالی گذره همکلام شوم. وی دگروال محمد قاسم فقیری نام دارد. او به دلیل محبوبیت خاصی که دارد چند سال است که به عنوان رییس شورای مردمی ولسوالی گذره ایفای وظیفه میکند. بعد از صرف یک پیاله چای، از وی پیرامون موجودیت اختلافات و چگونگی برطرف شدن آن پرسیدم.
فقیری گفت که اقوام الکوزایی و علیزایی چندین سال در فضای صلح و دوستی با هم زندگی میکردند، اما استخبارات خارجی که منافع شان در تفرقه انداختن میان این دو قوم بود باعث شد تا اختلافات میان آنها را دامن زده و از این طریق بهرهگیری نمایند. وی افزود در جریان این درگیری و اختلاف حدود 40 تن از طرفین درگیر کشته شدند و ملیونها افغانی خساره در زندگی آنها وارد شود. او افزود که دولت در آن زمان به خاطر حل این اختلافات، ناتوان بود. بنا به اظهارات وی، بالاخره شورای مردمی ولسوالی گذره که متشکل از اقوام کلیدی در آن ولسوالی بود با بزرگان قوم علیزایی و الکوزایی در تماس شد که سرانجام بعد از پنج ماه این شورا با قربانی دادن در این راه توانست صلح را میان این دو قوم در اوایل سال 1391حکمفرما نماید.
به گفته فقیری، شورای مردمی ولسوالی گذره در زمان اختلافات میان اقوام الکوزایی و علیزایی ایجاد شد. او گفت که بزرگان و متنفذین قومی در ولسوالی گذره دور هم جمع شدند و به خاطر جلوگیری از تشدید اختلافات میان دو قوم علیزایی و الکوزایی اقدام به تشکیل شورای مردمی نمودند که سرانجام اعضای شورا بعد از یک انتخابات رییس این شورا را انتخاب نمودند و وارد عمل شدند. فقیری میگوید با دست به کار شدن شورای مردمی ولسوالی گذره و نشست با نمایندگان این دو قوم اعضای این شورا نیز متقبل تلفات شدند که از آن جمله میتوان به شهادت غلام حضرت خان ولسوال گذره و فرزندش اشاره کرد. او گفت که ولسوال گذره غلام حضرت خان که به قوم علیزایی تعلق داشت در همان زمان تلاش زیادی نمود تا این اختلافات را حل نماید، اما متأسفانه خودش نیز در این راه در اثر یک کمین جانش را از دست داد.
فقیری گفت که شورای مردمی ولسوالی گذره با سران این دو قوم به زیارت خواجه عبدالله انصار که لقب پیر هرات را دارد، رفتند و در آنجا این دو قوم سوگند خوردند که دیگر دست از اختلاف کشیده و در فضای صلح و آرامش در کنار هم زندگی خواهند کرد. او گفت بعد از مراسم سوگند، سران این دو قوم در محفلی که به همین مناسبت در تالار مولانا جلالالدین محمد بلخی در هرات برگزار شده بود، حضور یافتند و با حضورداشت دو هزار تن از بزرگان قومی، نمایندگان مردم، رؤسای دوایر دولتی و نهادهای جامعه مدنی تعهد سپردند که دیگر از اختلاف و منازعه دست میکشند.
در حال حاضر این دو قوم به حدی با هم نزدیک شدهاند که برای سایر گروهها در ولایت هرات الگو قرار گرفتهاند. بنا به اظهارات فقیری، بعد از ختم منازعه وضعیت اقتصادی مردم بهبود یافت، وضعیت شهرک صنعتی که در آن بیشتر از 300 فابریکه موجود میباشد بهتر شد و اعلان صلح میان دو طرف تأثیر مثبت بر روحیه باشندگان ولسوالی گذره گذاشت، تا سرحدی که وضعیت روحی روانی و اقتصادی مردم 80 درصد بهبود یافته است.
پرداخت امتیاز از سوی دولت
دگروال قاسم فقیری، رییس شورای مردمی ولسوالی گذره هرات، میگوید در همان زمان یعنی سال 1391 خورشیدی حامدکرزی رییس جمهوری سابق افغانستان به منظور برطرف شدن اختلافات میان قومهای علیزایی و الکوزایی در هرات امتیاز اسفالت سرک مالان – زیارت جاه را به باشندگان ولسوالی گذره هرات داد. وی افزود با اسفالت این جاده که بیشتر از ده کیلومتر طول دارد مشکلات ترانسپورتی هزاران تن از باشندگان این ولسوالی برطرف گردید و این خود بر وضعیت اقتصادی باشندگان ولسوالی گذره اثرات مثبت بر جای گذاشت، که از آن جمله میتوان به وضعیت زندگی حاجی عبدالروف یک تن از باشندگان این ولسوالی اشاره نمود.
حاجی عبدالروف میگوید بعد از آشتی نمودن قومهای علیزایی و الکوزایی وضعیت زندگی باشندگان ولسوالی گذره بهبود یافته است. وی از دولت میخواهد تا جلو آن عده از کسانی را که دست به تفرقهافگنی در میان اقوام افغانستان در نقاط مختلف میزنند را بگیرد تا باشد در آینده یک کشور متحد و عاری از خشونت داشته باشیم.
همچنان عبدالستار یک تن دیگر از باشندگان ولسوالی گذره هرات میگوید در زمانی که جنگ میان این دو قوم در آن ولسوالی موجود بود، این جنگ بر وضعیت کار و بار شان تأثیر منفی گذاشته بود. او گفت که آنها با مشکلات بزرگ اقتصادی روبهرو شده بودند و وضعیت زندگی شان به وخامت گراییده بود.
از طرف دیگر، عبدالرحمن یک تن دیگر از باشندگان ولسوالی گذره که در ساحه شهرک صنعتی هرات زندگی میکند، میگوید در زمانی که میان اقوام الکوزایی و علیزایی جنگ ادامه داشت بیشتر از 200 فابریکه در این شهرک از فعالیت باز ماند و هزاران کارگری که در این فابریکهها کار میکردند، بیکار شدند. به گفته او، اما بعد از برقراری صلح و حل منازعه میان این دو قوم کاروبار مردم مجدداً رونق گرفت و وضعیت شهرک صنعتی دوباره بهبود یافت.
رفع 800 مورد نزاع در حوزه غرب
بعد از ختم مصاحبههای انجام شده در ولسوالی گذره هرات مجدداً به شهر بازگشتم و به دفتر کمسیون حل منازعات مراجعه نمودم. رییس این دفتر حضرت شریف مجددی میباشد که چندین سال است در این راستا (حل منازعات در ولایت هرات) ایفای وظیفه میکند. مجددی میگوید از زمان ایجاد دفتر کمسیون حل منازعات در ولایت هرات، 800 مورد منازعه و درگیری میان اقوام و گروههای مسلح غیرمسوول در ولایات هرات، فراه، غور و بادغیس را حل نموده که تنها 600 مورد آن مربوط به ولایت هرات میشود. وی افزود که این کمسیون در تمامی ولسوالیهای هرات نماینده دارد و در صورت مشاهده کردن کدام موردی از منازعه با این دفتر در تماس شده و از این طریق، آنها اقدامات خود را به منظور حل اختلافات انجام میدهند.
مجددی میگوید که اکثریت اختلافات موجود میان اقوام و گروهها در هرات از مسائل جزئی بین دو شخص شروع شده و به مرور زمان گسترش یافته و به اختلافات میان دو قوم منجر شده است. بنا به اظهارات وی، نبود امکانات و عدم همکاری موسسات خارجی با کمسیون حل منازعات، مشکل عمده پیش روی آنها میباشد. رییس کمسیون حل منازعات میگوید که اگر آنها بتوانند در مناطقی که اقوام و یا گروهها دست از اختلاف بر میدارند پروژههای عامالمنفعه را تطبیق نمایند، میتواند نتایج بهتری در آینده داشته باشد.
دیدگاه اسلام درباره منازعه
دین مبین اسلام اختلافات و درگیری میان دو قوم مسلمان را به شدت رد نموده است. جلیل احمد محمدی یک تن از علمای هرات به این باور است که اختلافات و نزاع از دیدگاه دین اسلام به موضوع عصبیت برمیگردد و عصبیت که ناشی از قومپرستی و قومدوستی باشد از دیدگاه اسلام به کلی مردود است. او میگوید که پیامبر(ص) میفرماید:”برادران مسلمانی که به خاطر مسائل قومی با هم درگیر میشوند و سرانجام منجر به مرگ آنها میگردد، از جمله امت من نیستند.”
با این همه، تحلیلگران امور عدم حاکمیت قانون و ناامنی را عامل اصلی بروز منازعات عنوان نموده و از مسوولان حکومتی میخواهند برای تقویت هرچه بیشتر حاکمیت قانون به طور جدی تلاش کنند. داکتر محمد مهدی حدید عضو شورای ولایتی هرات و یک تن از آگاهان امور در حوزه غرب، از تمامی مردم افغانستان میخواهد با احترام گذاشتن به قانون اساسی کشور و نظام جمهوری اسلامی افغانستان بدون درنظرداشت موضوعات قومی، زبانی و منطقوی دست به دست هم داده و به اختلافات و منازعات موجود در کشور خاتمه دهند تا باشد در آینده شاهد افغانستان امن، باثبات و مستقل باشیم.
