آمار خودسوزی زنان در کابل امسال نسبت به سال گذشته 54 درصد کاهش یافته است. کمسیون مستقل حقوق بشر از آغاز سال جاری تا اکنون چهار مورد خودسوزی زنان در کابل را به ثبت رسانده است. این در حالی است که سال گذشته در کمسیون مستقل حقوق بشر، 25 مورد خودسوزی زنان به ثبت رسیده بود. مسوولین کمسیون مستقل حقوق بشر میگویند که عمدهترین علت کاهش آمار خودسوزی در میان زنان در کشور، به خصوص کابل، مؤثر واقع شدن فعالیتهای نهادهای مختلف در راستای جلوگیری از خودسوزی میباشد.
شاهین بشردوست، مسوول بانک اطلاعات کمسیون مستقل حقوق بشر، در مصاحبه اختصاصی با مجلۀ مرسل گفت: “از آغاز سال جاری تا اکنون حدود چهار قضیۀ خودسوزی در کمسیون مستقل حقوق بشر به صورت رسمی به ثبت رسیده است، ولی در مجموع اکثریت قضایای خودسوزی به دلیل مجروحیت خود قربانی و یا هم از سوی خانوادههای شان در کمسیون مستقل حقوق بشر به ثبت نمیرسد.”
در همین حال، مسوولین بخش سوختگی و جراحی پلاستیکی شفاخانۀ استقلال کابل میگویند که آنان نیز شاهد کاهش قابل ملاحظه در آمار خودسوزی زنان، درطی دو سال اخیر بودهاند. به گفتۀ این مسوولان، از آغاز سال جاری تا اکنون 19 واقعۀ سوختگی از 30 ولایت به شمول کابل در این شفاخانه به ثبت رسیده است. طبق آمار مسوولین شفاخانۀ استقلال، از مجموع 19 مورد سوختگی، شش مورد آن، مربوط به خودسوزی زنان در این ولایات است. داکتر احمدشاه وزیر، مسوول بخش سوختگی و جراحی پلاستیکی شفاخانۀ استقلال کابل، میگوید که شش واقعۀ خودسوزی زنان در سالهای 1392 و 1393 خورشیدی در این شفاخانه به ثبت رسیده است؛ در حالی که تنها در سال 1391 خورشیدی، آنها حدود 9 واقعۀ خودسوزی زنان را در این شفاخانه به ثبت رسانیده بودند.
عموماً قربانیان خودسوزی که در شفاخانۀ استقلال مراجعه میکنند، بعد از یکی – دو روز، با آنکه تحت تداوی و مراقبتهای جدی قرار میگیرند، به دلیل سوختگی زیاد به کام مرگ کشیده میشوند. همچنین افرادی که به علت خشونتهای خانوادگی دست به خودسوزی میزنند بنابر عدم آگاهی از حقوق شان و یا به دلیل عرف و عنعنات ناپسند از خودسوزی خود انکار میکند. داکتر وزیر افزود: “متضررین سوختگی که از اثر خشونتهای خانوادگی در سال جاری جان باختهاند، شاه هیلۀ 22 ساله و اسما باشندگان ولایت کابل، بعض بی بی 22 ساله، اختر بی بی و عارفه باشندگان ولایت غزنی و حمیدۀ 25 ساله میباشند که سطح سوختگی آنها در حدود 50 تا 100 درصد بوده است.”
خودسوزی یک عمل زشت بوده که همواره زنان افغان به دلایل مختلف از جمله مشکلات اقتصادی، ازدواجهای اجباری و زیر سن و خشونتهای فزیکی (لت و کوب) به چنین عمل دست میزنند، که این عمل منجر به مرگ و یا هم معلولیت جسمی و روانی آنها میشود. داکتر وزیر، مسوول بخش سوختگی و جراحی پلاستیکی شفاخانۀ استقلال کابل، میگوید که نجات جان قربانیانی که سطح سوختگی آنها بیش از 50 درصدر باشد برای آنان بسیار دشوار است: “بیش از 60 درصد از بدن هر کدام از افرادی که دست به خودسوزی میزنند، میسوزد و به همین دلیل 50 درصد آنها بعد از خودسوزی جانهای شان را از دست میدهند.”
در همین حال، مقامات وزارت امور داخله، میگویند که بیشترین واقعات خودسوزی در میان زنان در ساحات دورافتادۀ ولسوالیهایی به وقوع میپیوندد که سطح سواد و آگاهی در میان مردم این ساحات پایین است. صدیق صدیقی، سخنگوی وزارت امور داخله، در مصاحبۀ اختصاصی با مجلۀ مرسل گفت: “از آغاز سال جاری تا اکنون از مجموع 22 مورد واقعۀ خشونت علیه زنان، چهار واقعۀ خودسوزی و 18 واقعۀ خودکشی زنانی که توسط ادویه و وسایل دیگر به اشکال مختلف به قتل رسیدهاند در ریاست جنایی وزارت داخله به ثبت رسیده است که سال گذشته ما نیز خودسوزی 4 واقعه را داشتیم.”
به اساس تحقیقاتی که از سوی مجلۀ مرسل صورت گرفته است، در افغانستان همهساله بیشترین خودکشی‌ها به شیوۀ خودسوزی در مرکز و ولایات صورت میگیرد که اکثریت اقدام به خودسوزی منجر به مرگ شده است. صدیق صدیقی در این زمینه افزود: “متأسفانه زمانی که یک حادثۀ خودسوزی در هر یکی از نواحی شهر کابل و یا هم در سطح ولایت کشور اتفاق میافتد، در اثر شدت آتشسوزی به وسیلۀ محصولات سوختی، تا رسیدن افسران پولیس به محل واقعه، خانمی که در اثر خشونتهای خانوادگی دست به خودسوزی زده است، جان خود را از دست میدهد.”
خودکشی در افغانستان، دومین عامل افزایش آمار مرگ و میر جوانانی است که در سنین 15 تا 29 سال قرار دارند. طبق تحقیقات، خشونتهای جنسیتی، ازدواجهای اجباری و خشونتهای خانوادگی، عمدهترین دلایل خودکشی در کشور میباشد. با این حال، سازمان صحی جهان در نظر دارد به همکاری وزارت صحت عامه میزان خودکشی را در کشور کاهش دهد.
در همین حال، ریک پییرکارن، نمایندۀ سازمان صحی جهان برای افغانستان، در مراسم تجلیل از روز جهانی وقایه از خودکشی در کابل گفت: “کسانی که در اثر خودکشی از بین میروند، تعداد شان بیشتر از کسانی است که در اثر انفجارها و جنگ از بین میروند. او افزود در هر چهل ثانیه یک خانواده، یکی از عزیزانش را از این سبب از دست میدهد.”
کاهش خودسوزی در زون غرب
با توجه به اینکه خودسوزی زنان، در ولایت هرات، از سالها به اینسو سرخط رسانهها در سطح کشور بوده است، امسال آمار خودسوزی زنان در این ولایت دو درصد کاهش یافته است. به اساس معلومات مسوولین کمسیون محو خشونت علیه زنان در ولایت هرات، قضایای خودسوزی زنان در این ولایت در 9 ماه گذشته دو درصد کاهش یافته است.
نسیمه همدرد، سخنگوی کمسیون محو خشونت علیه زنان هرات، در مصاحبۀ اختصاصی با مجلۀ مرسل گفت: “از اول سال تا اکنون 15 قضیۀ خودسوزی و همچنان 7 مورد قضیۀ مشکوک که 95 درصد احتمال میرود که آنان خود شان را آتش زدهاند، تا اکنون در این کمسیون به ثبت رسیده است.”
گفته میشود که علتهای عمدۀ خودسوزی زنان در افغانستان، به خصوص در ولایت هرات، جایی که بیشترین آمار خودسوزی زنان بعد از کابل را دارد، همان ازدواجهای اجباری، چندهمسری و یا مشکلات روانی چندین دهه جنگ در کشور میباشد.
خانم همدرد، یکی از دلایل کاهش آمار خودسوزی زنان در هرات را افزایش میزان آگاهی مردم از طریق وزارت امور زنان، نهادهای ذیربطی که در راستای محو خشونت همواره کار میکنند، دانسته و افزود: ” در کمسیون محو خشونت در هرات، از آغاز سال الی نیمۀ هشتم همان سال 17 مورد قضیۀ خودسوزی زنان ثبت شده بود .”
از سویی هم، وزارت امور زنان، معتقد است که وزارت صحت عامۀ کشور به خاطر جلوگیری از خودکشی افراد باید اقداماتی را انجام دهد. از نظر این وزارت، خشونتهای خانوادگی و موجودیت تکالیف روانی نزد افراد سبب شده تا برخی از افراد دست به خودکشی بزنند. سعیده مژگان مصطفوی، معین وزارت امور زنان، در رابطه به جلوگیری از خودکشی افراد گفت: “وزارت امور زنان از وزارت صحت عامه خواسته است که برای درمان تکالیف روانی و عرضۀ خدمات در این خصوص، تلاش نموده تا با این کوشش و تلاش میزان خودکشی در کشور کاهش یابد.”
کاهش آمار خودسوزی در سه سال گذشته
با آنکه مسوولین کمسیون مستقل حقوق بشر زون شمال، آز آغاز سال جاری در مقاسیه با سال گذشته از افزایش 60 درصدی واقعۀ تجاوز جنسی علیه زنان و اطفال در این زون خبر میدهند، از سوی دیگر، سعید سامع، رییس کمسیون مستقل حقوق بشر زون شمال، در مصاحبۀ اختصاصی با مجلۀ مرسل گفت: “خوشبختانه از سه سال به این طرف هیچ آمار و ارقام مربوط به واقعۀ خودسوزی زنان از چهار ولایت زون شمال در این کمسیون به ثبت نرسیده است.”
سامع افزود که عوامل تأثیرگذار در کاهش آمار خودسوزی زنان در زون شمال، ریشه در فعالیتهای کمسیون مستقل حقوق بشر، وزات امور زنان و نهادهای عدلی و قضایی دارد: “نگرانیهای کمسیون مستقل حقوق بشر زون شمال در این اواخر تجاوزات جنسی بالای خانمها و اطفال بوده است که ما اقدامت جدی و برنامۀ تازهای را روی دست داریم تا بتوانیم بدین وسیله هرچه زودتر جلو خشونت علیه زنان را در زون شمال بگیریم.”
عوامل خودسوزی زنان
عمدهترین عوامل خودکشی که تا حال از سوی مقامات وزارت صحت عامه، وزارت امور زنان و کمسیون مستقل حقوق بشر گزارش داده شده است، عبارت از خشونتهای خانوادگی، رفتارهای ناشی از عرف و عادات ناپسند در جامعه، ازدواجهای اجباری، عدم آگاهی از حقوق زنان، تبعیض جنسیتی علیه زنان، فقر و ناداری و عدم حاکمیت قانون میباشد. در این زمینه شهلا فرید، یک تن از آگاهان مسایل حقوقی، به مجلۀ مرسل گفت: “یکی از عوامل کلی خودسوزی و خودکشی‌ها، نقض حقوق انسانی و تجاوز به حرمت شخصی مانند ازدواجهای قبل از وقت، ازدواجهای ناخواسته و اجباری، تبادلۀ زنان در حالت عداوت، میباشد. اکثریت خودسوزی زنان در افغانستان، ناشی از خشونتهای خانوادگی است که این عمل تقریباً در تمامی خانوادهها مشابه میباشد، ولی مشخصاً اکثریت قضایای خودسوزی زنان، در ولایاتی که همسرحد با کشور ایران است، اتفاق میافتد.”
هرچند فعالیتهای زیادی از چندین سال به این طرف در راستای محو خشونت علیه زنان از سوی نهادهای جامعۀ مدنی، وزارت امور زنان، کمسیون مستقل حقوق بشر، نهادهای عدلی و قضایی کشور در راستای بهبودی زندگی زنان صورت گرفته است، اما گفته میشود که بیشترین این فعالیتها در شهرها متمرکز بوده و زنان ولسوالیها و قریههای دوردست از ثمرۀ این فعالیتها کمتر مستفید شدهاند. خانم فرید در زمینه به مجلۀ مرسل چنین گفت: “اکثر فعالیتهایی که از سوی نهادهای مختلف در زمینۀ محو خشونت علیه زنان تا اکنون صورت گرفته است، بیشتر در زندگی زنان باسواد یا زنان شهرنشین مفید واقع شده است، ولی برای تغییرات زندگی زنان روستایی اندکی مفید بوده که اصلاً قابل مقایسه نیست.” خانم فرید از تمامی نهادهای دولتی و خصوصی میخواهد از این به بعد به زنان روستانشین بیشتر توجه کنند تا خشونت علیه زنان در کشور کاهش یابد.
گذشتۀ خودسوزی در افغانستان
افغانستان، کشوری است که بیش از سه دهه جنگ را سپری نموده و شهروندان آن همواره خسارات مادی و معنوی سنگینی را متحمل شدهاند. آگاهان باور دارند که یکی پیامدهای زیانبار این جنگها، افزایش مشکلات روانی و به تبع آن رشد آمار خودکشی و خودسوزی در میان زنان میباشد. گفته میشود که خودسوزی در میان زنان، گذشتۀ طولانی در افغانستان ندارد و این فرهنگ همزمان با بازگشت مهاجران افغان به وطن، از کشورهای همسایه وارد کشور شده است. داکتر احمدشاه وزیر، مسوول بخش سوختگی و جراحی پلاستیکی شفاخانۀ استقلال کابل، میگوید: “قبل از سال 1376 ما حتی یک واقعۀ خودسوزی را در سطح کشور نداشتیم و هنگامی که مهاجرین بهخصوص از کشور ایران، عودت کردند، فرهنگ خودسوزی را همراه با خود به افغانستان منتقل کردند. چنانکه از همان سال به این طرف اکثریت متضررین خودسوزی از ولایت هرات، به شفاخانۀ صلیب سرخ کابل مراجعه کرده اند.”
تأثیر رسانهها در کاهش خودسوزی
باآنکه همه ساله رقم خودسوزیها در میان زنان خیلی نگرانکننده گزارش میشد، اما از آغاز سال جاری تا اکنون تحقیقات نشان میدهد که موارد خودسوزی در سطح کشور کاهش یافته است. سعیده کروخیل، یک تن از نمایندگان مردم هرات در ولسی جرگه، در مصاحبۀ اختصاصی با مجلۀ مرسل گفت: “پیش از این، بیشتر قضایای خودسوزی از آدرس خود زنان، در نهادهای عدلی و قضایی همه ساله در زون غرب به ثبت میرسد، اما از آغاز سال جاری تا اکنون، واقعات خودسوزی در زون غرب کاهش یافته است.”
خانم کروخیل، یکی از علتهای اصلی کاهش آمار خودسوزی زنان در هرات را افزایش میزان آگاهی مردم دانسته و افزود: “اطلاعات و گزارشهایی که از 13 سال به اینسو، از طریق رسانهها در مورد پیامدهای ناگوار خودسوزی، در دسترس مردم قرار گرفته است، نقش مهم و اساسی را در کاهش خودسوزی زنان داشته است.”
از سوی دیگر، از آغاز سال جاری تا حال، 210 واقعۀ خشونتآمیز علیه زنان در هرات در کمسیون مستقل حقوق بشر به ثبت رسیده است. همچنین گفته میشود در این اواخر قضایای قتلهای ناموسی و تجاوزات جنسی نیز در این ولایت افزایش پیدا کرده است.
خانم کروخیل در این مورد گفت: “عاملین چنین قضایا به اساس فساد اداری که در دوایر دولتی حاکم بوده است، مورد پیگرد جدی قرار نگرفته و مرتکبین جرم همواره برائت حاصل نموده که این امر متأسفانه سبب افزایش قضایای تجاوزات جنسی و دیگر قضایای خشونت علیه زنان در کشور شده است.”
در همین حال، صدیقالله توحیدی، مسوول دیدبان رسانههای آزاد افغانستان، یکی از عوامل اساسی کاهش آمار خشونت علیه زنان را انعکاس رویدهای خشونتبار علیه زنان از طریق رسانهها دانسته و گفت: “از چندین سال به این طرف هیچ واقعهای پنهان نمانده و هر صدایی که در رابطه به قضایای خشونت علیه زنان بلند شده است، چه در مرکز و یا هم در سایر ولایات، از طریق رسانههای متعدد انعکاس یافته است، که در کل این کارکرد رسانهها باعث جلب توجه نهادهای مسوول در زمینۀ محو خشونت علیه زنان شده است.”
از سوی دیگر، توحیدی از تمامی رسانههای کشور میخواهد که گزارشهای بیشتری را در زمینۀ مبارزه با خشونت علیه زنان به نشر بسپارند تا نهادهای ذیربط اقدامات جدیتری در قسمت محو خشونت انجام دهند. اما با وجود این تأکیدات، بسیاری از واقعات خشونت به دلیل حاکمیت فرهنگ مردسالاری و عرف و عادات ناپسند از دید رسانهها پنهان مانده و آن گونه که باید گزارش داده شود، نشده است.
نتیجهگیری
خودسوزی، یک نوع رفتار غیر ارادی است که طی 13 سال گذشته در ولایات مختلف کشور رواج یافته است. گزارشها نشان میدهد که اقدام به خودکشی و خودسوزی در میان زنان در سالهای گذشته به شکل نگرانکنندهای بالا بوده است، اما فعلاً آمار خودکشی کاهش یافته است. آگاهان معتقدند که رشد سواد در میان مردم و همچنین آگاهی زنان از پیامدهای ناگوار اقدام به خود سوزی از طریق رسانهها، باعث شده تا واقعات خودسوزی کمتر شود.
گفته میشود که مجازات عاملان خشونت و آگاهی زنان از حقوق و وجایب شان نیز بیتأثیر در کاهش خشونت در برابر زنان و به تبع آن خودسوزی نبوده است. اکنون گمان می رود که با رشد فعالیت رسانههای آزاد و مبارزۀ نهادهای مختلف در زمینۀ محو خشونت علیه زنان، سطح خودسوزیها در آینده بیشتر کاهش یابد.
