در یکی از روزهای آفتابی که محیط و فضای پوهنتون کابل را برگهای زردرنگ خزانی پوشانیده بود، توجهام را چهار دختری به خود جلب میکند که بهجای قلم وکتابهای درسی، هر یک پولهای ناچیزی در دست دارند و در مورد آن با هم گفتگو میکنند. نزدیکیهای ظهر است، آهسته آهسته به آنها نزدیک میشوم و به صدای آنها گوش میدهم. از گفتگوی شان پیداست که قصد دارند نان چاشت را بیرون از لیلیه صرف کنند، اما نگرانی شان از پول ناچیزی است که کفاف چنین کاری را نمیکند. به خود جرئت میدهم و به آنها نزدیک میشوم.
قبل از اینکه خود را به آنان معرفی کنم، یک تن از این دختران به شوخی برایم میگوید: “امیدوارم خواستگار یکی از ما چهار نفر نباشی!” این جملۀ او باعث میشود که همگی با صدای بلند خنده سر دهیم و با هم احساس بیگانگی نکنیم. در همان دقایق نخست، زبیده، هاجر، برشنا و لیلا خود را معرفی میکنند.
آنها اهل چهار ولایت مختلف کشور اند که موضوع تــحصیل، همۀ آنها را در لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل گرد هم آورده است. زبیده هر دم بــانــکنــوتهــای 20 افغانی را در دستاش میفشارد وکوشش در پنهان کردن آنها دارد.
من هم بیتعارف سراغ این پول را میگیرم و از ایشان میپرسم با این پول قصد خرید چه چیزی را دارند، سکوت اندکی بین ما حاکم میشود و خندۀ هاجر این سکوت را درهم میشکند، قصد نان خوردن را داشتیم که شما تشریف آوردهاید. با گفتن این جمله قفل صندوقچۀ دل این چهار هماتاقی باز میشود و مرا به فضای لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل میکشاند. هاجر رو به من میکند و میگوید که او و دوستانش از یکنواختی و بیمزگی غذای لیلیه خسته شدهاند و به همین دلیل قصد دارند بیرون از محیط لیلیه غذا بخورند.
با آنان برای خوردن غذا همراه میشوم. حدود نیم کیلومتر دورتر از پوهنتون کابل، وارد رســتورانــتـی میشــویــم که تعداد زیادی از محصلان برای صرف غذا در آنجا جمع شدهاند. چپس، برگر و غذاهای زودپزی که بهای نسبتاً ارزانی دارد، در بیشتر میزها به چشم میخورد. محصلان با ولع تمام این غذاها را میل میکنند و چنین مینمایانند که از غذای لیلیه بیزار اند. از هاجر در مورد مینوی غذایی لیلیۀ شان میپرسم.
او میگوید که برنج و لوبیا، غذای همیشگی لیــلــیههــاست که انـتقاد بیـشتر محــصلان را برانگیخته است. نگرانی آنها تنها این نیست. برشنا که تـا این لحـظه سکــوت کرده بود، لب به شکایت گشود و از عدم صحی بودن غذای شان انتقاد کرد.
به گفتۀ وی، موضوع نظافت در هنگام پخت و پز در این لیلیه اصلاً مدنظر گرفته نمیشود. وی در ادامه افزود:”غذاهایی که ما در طول شبانه روز از آن استفاده میکنیم، به شکل غیرصحی پخته میشود. متأسفانه بسیاری اوقات از میان غذاهای پخته شدۀ لیلیه، شیشه، مو و حتا مگس یافت میشود و به همین دلیل کمتر از غذای آماده شده در لیلیه استفاده میکنیم.”
زبیده نیز با تــأیــید حــرفهـــای دوستاش میگــویــد به دلیل عدم رعــایـــت نــظافت از سوی آشپزان لیلیه و خام بودن غذا، او باری مجبور شد به شفاخــانــه برود. وی افزود:” هفتۀ گــذشته از طرف چاشت مسوولان آشپزخانۀ لیلیه، سبزی پخته کرده بودند. زمانی که من آن را خوردم، نه تنها من، بلکه سه تن از هم اتاقیهایم نیز به مسمومیت غذایی مبتلا شدیم و به همین دلیل یک شبانه روز را در شفاخانه سپری کردیم.”
ویگفت که هماکنون او و دوستانش ترجیح میدهند شبها گرسنه بخوابند تا کار شان به خاطر خوردن غذا به مراکز صحی کشانده نشود. هاجر نیز در ادامه افزود:”نان خشکی که برای ما محصلان داده میشود، نان باسی سیلو است و غیرقابل خوردن میباشد. همچنان گوشتی که سه روز در هفته پخته میشود، گوشت گاومیش است که متأسفانه آن هم درست پخته نمیشود. از همه مهمتر این که گوشت گنده شده میباشد که بوی بدش از دور مشام را میآزارد.”
بهگفتۀ هاجر، هرچند محصلان بارها جهت حل مشکلات و تغییر مینوی غذایی شان به مدیریت لیلیه مراجعه کردهاند، اما مسوولان برای همه جواب رد داده و گفتهاند:”مینوی غذایی شما به هیچ عنوان قابل تغییر نیست؛ چون بودجۀ مینوی غذایی شما به اساس دستور شورای وزیران در نظر گرفته شده است.” با این حال، در شهر کابل، تنها یک لیلیۀ دخترانه دولتی وجود دارد که محصلان پــوهــنتون کـابل، پــوهــنتون طــبی، پوهنتون
تعلیم و تربیه برهانالدین ربانی و محصلان پوهنتون پولیتخنیک کابل در آن بودوباش دارند. این لیلیه تحت نظر وزارت تحصیلات عالی فعالیت دارد و بودجۀ آن نیز از سوی این وزارت پرداخته میشود. مسوولان لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل میگویند که حدود یکهزار و 400 محصل در آن جا اقامت دارند.
با آن که سعی کردیم از فضای این لیلیه و همچنان امکانات آن دیداری داشته باشیم، اما با وجود تماسهای مکرر و مکتوب رسمی وزارت تحصیلات عالی، مسوولان به ما این فرصت را فراهم نکردند و اجازۀ ورود به این لیلیه را ندادند.
با این حال، هاجره سعید، مدیر لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل، خارج از فضای لیلیه و در محوطۀ وزارت تحصیلات عالی حاضر شد که به برخی از پرسشهای ما و نگرانی محصلان پاسخ بگوید.
مدیر لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل، با آن که شکایت محصلان در رابطه به عدم مراعات حفظالصحه در تهیۀ غذا را رد کرد، اما گفت، وی میپذیرد که محصلان از مینوی یکنواخت غذایی خسته شدهاند. به گفتۀ وی، بسیاری از محصلان در صدد تغییر مینوی غذایی شان هستند و تقاضا دارند به جای برنج و گوشت، ترکاریباب برای شان تهیه شود.
خانم سعید گفت که این موضوع را با وزارت تحصیلات عالی در میان گذاشته و خواهان رسیدگی به خواست محصلان شده است.
با این حال، مقامهای وزارت تحصیلات عالی با تــأیید مشکـلات مـوجـود از طرح میــنوی غـذایی جدید برای لیلیهها خبر میدهد. این مقامها میگویند که طرح مینوی غذایی کنونی محصلان در سال 1381 خورشیدی از سوی شورای وزیران تصویب شده بود و در حال حاضرنیازمــندی مـحصلان را رفع نـمیکــند.فیصل امین، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی، در یک مصاحبۀ اختصاصی با هفتهنامۀ مرسل گفت:”ماچندروزپیش یک طرح مینوی غذایی کاملاً جدید را که پاسخگو به نیازمندیهای محصلان عــزیــز ما بــاشد، نــظر به شــرایــط اقتصادی کشور، تهیه و به ریاست جمهوری فرستادیم.”
به گفتۀ امین، پس از تأییدی ریاست جمهوری و براساس مینوی جدید، محصلان لیلیهها شاهد تغییر و بهبود در غذاهای شان خواهند بود.
نگرانی از احتمال عقیم شدن محصلان
در کنار مشکلات موجود، نگرانی اصلی شمار زیادی از محصلان را وجود ماده “کافور” در غذاها شکل میدهد. بیشتر محصلان در گفتگو با هفتۀ نامۀ مرسل گفتهاند که کافور در بسیاری از غذاهای لیلیه(برنج، شیرخشک و بوره) موجود است و این موضوع سبب نگرانی آنها شده است. کافور، مادۀ مومی، سفید و یا شفاف و جامد با بوی بسیار قوی میباشد. داکتران میگویند این ماده در طبابت در کنار استفادههای دیگر به هدف کنترول و قطع غرایز شهوانی افراد استفاده میشود.
لیلا جعفری (اسم مستعار) یک تن از محصلان پــوهــنتون پــولیتخنیک کابل از مـوجــودیــت این ماده در غذای شان شکایت میکند و میافزاید:”زمانی که غذای لیلیه را میخورم، سرم خواب میآید و هیچ دلم نمیشود که درس بخوانم. فکر میکنم که منشأ اصلی این مشکل کافور است که در غذای ما اضافه میشود.”یلدا احمدی ( اسم مستعار) یکی دیگر از این محصلان نیز میافزاید:”معمولاً از طرف صبح در لیلیه برای ما شیر و بوره توزیع میشود و شیر خشک بیشتر آمیخته با مادۀ کافور است. زمانی که ما این مواد را مصرف مــیکــنــیـم، دچــار یــک نــــوع کـــسالــــت و
خواب آلودگی میشویم.” او گفت با آن که محصلان چندین بار نسبت به موجودیت کافور در غذاهای شان ابراز نگرانی کرده و موضوع را با مسوولان لیلیه در جریان گذاشتهاند، اما تاکنون کمتر به این موضوع توجه شده است.
از سویی هم، مجیبالرحمان سمیر راسخ، متخصص امراض داخله، در پیوند به زیانهای مصرف کافور میگوید که استفاده از کافور در حقیقت شامل ساختن یک نوع آفت در داخل اعضای بدن انسان میباشد. این ماده افرازات جنسی مردان را در کوتاهمدت تنقیص کرده و در زنان عادت ماهوار را به تأخیر میاندازد. به گفتۀ وی، مصرف بیشتر این ماده در مردان باعث عقیم شدن آنها میشود و در وجود زنان نیز اختلالات گوناگونی را موجب میشود. این متخصص صحی در ادامه میافزاید: “هر مادهای که به منظور کاهش غرایز جنسی استفاده شود، از نظر طبابت درست نبوده و اعضای بدن افراد بعد از دريافت این مادۀ مضر با مشکلات صحی چون؛ تشنج همراه با افسردگی، آسيب گردهها، انقباض قلب و اغمای بعد از تشنج را در پی میآورد.”
نگرانی اصلی داکتر راسخ، این است که به دلیل عدم آگاهی مسوولان لیلیهها نسبت به اضرار کافور، مبادا مقدار بیشتر از این ماده در غذاها توسط آشپزان استفاده شود که عواقب ناگواری برای محصلان به وجود میآورد.
با این حال، مدیر لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل، وجود کافور در غذای محصلان را در حد یک توطئه میخواند و میافزاید:”ما به هیچ وجه در غذای محصلان کافور اضافه نکردهایم و نه خواهیم کرد. متأسفانه در پیوند به این موضوع ما هم شکایتهایی دریافت کردهایم. بناءً برای حل این نگرانی، محصلان را به محل توزیع مواد غذایی بردهایم و آنان اکنون اطمینان حاصل کردهاند که چنین ادعایی بیبنیاد بوده است.”
با وجود همۀ این حرفها، برخی از محصلان به خاطر مشکلات موجود در لیلیه مجبور به ترک این محل شدهاند.
برشنا احمدی، محصل پوهنتون طب کابل، یکی از این افراد است. وی در مورد این که چرا در اتاق کرایی زندگی میکند، میگوید در یک اتاق لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل که گنجــایش هــشت نفــر را دارد، مــسوولان لیلیه، 12مــحصل را جــابــهجا کــردهاند. وی در ادامه گفت:”در لیلیه، فضای آرام برای درس خواندن مساعد نیست و از روی ناگــزیـری اتاق کرایی گرفته ایم.
عدم دسترسی به خدمات صحی
در کنار کمبود جا برای مطالعه و فضای تنگ اتــاقهــای لیلیه، نگرانی دیگر محصلان، دسترسی نداشتن به خدمات صحی عاجل در این لیلیه است.
خدیجه جعفری، یک تن از محصلان پوهنځی علوم اجتماعی در پیوند به عدم دسترسی به خدمات صحی میگوید:”در کلینیک لیلیۀ ما اصلاً داکتر وجود نداره. وقتی برای محصلان مشــکــلات صــحی پیش مــیآیــد و ما به آن کلینیک مراجعه میکنیم، دوای سردردی را به تمام امراض چون گرده، سردردی، تکلیف معده و غیره تجویز میکنند.”
به گفتۀ وی، محصلان در مواقع ضرورت به امبولانس نیز دسترسی ندارند. یکی دیگر از محصلان که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، گفت:”ما زمانی که برای حل مشکلات صحی خود، نزد مدیر لیلیه مراجعه میکنیم، او برای ما جواب رد داده و میگوید: ما امکانات صحی برای شما نداریم، موتر خراب است! هرگاه شما به مشکلات صحی جدی روبهرو میشوید، وقتتر از محیط لیلیه بیرون شده و به شفاخانههایی که مربوط وزارت تحصیلات عالی میباشد، مراجعه کنید.”
با این حال، هاجره سعید، مدیر عمومی لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل، مشکلات موجود در کلینیک این لیلیه را میپذیرد، اما وی این مشــکــلات را نــاشــی از بیتــوجــهی مــسوولان وزارت تــحــصیلات عالی عنوان مـیکــند. وی در ادامه میافزاید:”هرچند ما در شروع سال غرض حل مشکلات موجود در بخش صحی برای مسوولان وزارت تحــصیلات عـالـیگوشزد کــردیـم، اما متأسفانه مسوولان وزارت تحصیلات عالی به ما جواب رد دادند و گفتند که بهتر است جهت حل مشکلات صحی محصلان، از شاگردان بخش طبی کمک بگیرید.”
اما فیصل امین، سخنگوی وزارت تحصیلات عــالی، این ادعـای محصلان و مــدیر لــیلــیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل را غیرموجه خوانده و گفت که وضعیت لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون کابل از سه ماه به این سو رو به بهبود است؛ چون از طرف وزیر تحصیلات عالی نظارت میشود. به گفتۀ فیصل امین، آن تعداد از محصلانی که در لیلیههای مرکز و ولایتها به امراض سطحی مواجه مــیشــونـــد به کلــینیکهــای وزارت تحــصیلات عــالی راجع میشونــد و در آن مراکز، تداوی شان به گــونــۀ رایگان انجام میشود.
محصلان سرگردان
با این همه شاید محصلان پوهنتونهای پایتخت جزو خوشبختترین محصلانی باشند که سقفی برای زندگی و لقمهنانی برای ادامۀ حیات، آن هم به شکل رایگان، در اختیار دارند. در مقایسه به این افراد، دخترانی در ولایتهایی کشور هستند که به امکانات لیلیه دسترسی ندارند و از روی ناگزیری در خانههایی زندگی میکنند که امنیت چندانی هم ندارند.
با آغاز هر سال، زندگی رقتبار محصلانی که از ولایتهای دوردست به پایتخت کشور و یا مراکز ولایتهای شان میآیند، نیز شروع میگردد. در حالی که به ختم سال تحصیلی 1395 خورشید چیزی بیشتر از یک ماه باقی نمانده است، اما هنوز هم این محصلان در پسکــوچــههــای کابل، بــامــیان، بلخ و دیــگر ولایتها دنبال اتاق کرایی و لیلیۀ خصوصی سرگردان اند.
این محصلان به دلیل نبود لیله و عدم دسترسی به مکان مناسب مجبور اند برای سپری کردن یک سال تحصیلی اتاقهای متروکه و نمناک را با قیمت بلند به کرایه بگیرند. گلپایش پارسامنش، یک تن از محصلان سرگردانی است که به دلیل عدم دسترسی به لیلیه، مدت سه سال است که در اتاقهای کرایی زندگی میکند. وی به وضعیت بد مـحصلانی که در اتــاقهــای کـرایی زندگی میکنند اشاره کرده و میافزاید:” محصلان پوهنتون ولایت بامیان دچار مشکلات بیش از حد میباشند؛ چون لیلیه برای بودوباش نداریم و مجبوریم از پول شخصی خود اتاق به کرایه بگیرم.”
به گفتۀ وی، اکثریت اتاقهایی که نزدیک به محیط پوهنتون بامیان و جای نسبتاً مناسب برای بودوباش باشد، نرخ آنها بین سه و نیم هزار تا 4 هزار افغانی است و محصلان توان پرداخت این پول را در هر ماه ندارند.
پارسامنش میگوید آن تعداد از محصلانی که در حویلیهای کرایی زندگی میکنند، مالکان این حویلیها با محصلان رویۀ نامناسب داشته و با بهانههای مختلف، در هر ماه، کرایۀ حویلی و اتاقهایش را بالای محصلان بین 50 تا 100 افغانی بلند میبرند.
بسیاری از محصلانی که در ولایــتهــای هرات و بلخ به لیلیه دسترسی دارند نیز از وضعیت این لیلیهها ناراض اند.
مسعوده صمدی، یک تن از محصلان زبان و ادبیات آلمانی در پوهنتون هرات است. وی باشندۀ اصلی ولایت فراه میباشد و از وضعیت لیلیۀ دخترانۀ پوهنتون هرات شکایت کرده و میافزاید:” وضعیت لیلیه روز به روز خرابتر میشود. ما فعلاً با کمبود مواد غذایی و آب گرم مواجه هستیم. زمانی که این مشکلات را با مسوولان لیلیه مطرح میکنیم، آنان اصلاً احساس مسوولیت نمیکنند.”
او از مسوولان وزارت تحصیلات عالی میخواهد به مشکلات آنان هرچه زودتر رسیدگی کند و به صدای آنان گوش فرا دهند.
ایــن در حــالــی اســت کـــه مــســوولان وزارت تــحـصیلات عالی، کمبود لیلــیهها را در مرکز و ولایتها متأثر از ایجاد پوهنتونهای دولتی نــوتــأسیسعنــوان مــیکنـنــد. فیــصــل امین، سخــنگـوی وزارت تـحـصیلات عالی، در گـفـتگو با هفتهنامۀ مرسل گفت:” 14 سال قبل از امروز، در سراسر کشور تـنــها هــشت پوهنتون وجود داشــت، اما هــماکــنون حــدود 24 پــوهـنتون داریم که این سبب میشود تا تمام محصلان به لیلیهها راه نیابند.”
فیصل در ادامه افزود که آن تعداد از محصلان پوهنتونهای دولتی که به لیلیه دسترسی ندارند، به گونۀ ماهوار بدل اعاشه دریافت میکنند.
سخنگوی وزارت تحصیلات همچنان از طرح انــکشـافــی تــازهای بــرای لـیلــیههــا در سال 2017 میـلادی خبــر داده و مــیافــزاید:” وزارت تحــصیلات عـالی علاوه بر سایــر برنــامــههای انکشافیاش، قرارداد اعمار دو باب لیلیه را در ولایتهای ننگرهار و بامیان روی دست دارد و تلاش میشود شمار لیلیهها بیشتر شود.”
براساس معلومات آمــریــت لیــلــیههــا، در حال حاضر، محصلان دختر در مرکز و ولایتها به تعداد 11 باب لیلیه دسترسی دارند.
سالهــای متـمـادی اســت که مـحــصلان از وضعیت بد لیــلــیههــا شکــایت دارند، امــا تــصور می شود که وزارت تحــصــیلات عــالــی این شکایتها را نشنیده و حاضر نیست به آن رسیدگی کند. اگرچه در شعار بارها از تلاش و تصمیم این وزارت برای بهبود وضعیت لیلیهها سخن به میان آمده است، اما در عمل هیچ تغییری به مشاهده نمیرسد.
