مسوولان کمیته حل منازعات در ولایت بلخ از حل و فصل صدها قضیه مختلف در این ولایت سخن میگویند. به گفته این مسوولان، بیشتر جنجالها در این ولایت را نزاعهای ملکیتی، خانوادگی، نزاعهای اجتماعی و نزاعهای حقوقی تشکیل میدهد.
در کنار ارگانهای عدلی و قضایی در بلخ، کمیته حل منازعات در چوکات شورای ولایتی، کمیته حل منازعات در چهارچوب شورای عالی صلح و چندین نهاد دولتی دیگر و نهادهای جامعه مدنی نیز در راستای حل نزاعهای به وجود آمده میان اقوام ساکن در بلخ فعالیت میکند. در کنار اینها، برخی از نهادهای جامعه مدنی برنامههای آموزش حل منازعه را نیز به باشندگان این ولایت آموزش میدهند و از این طریق آنها را در حل منازعات به وجود آمده سهیم میسازند.
بلند رفتن سطح آگاهی و سهیم شدن مردم در حل منازعات از جمله عوامل اصلی است که مسوولان دولتی و نهادهای جامعه مدنی در کاهش منازعات از آن یادآوری میکنند. مسوولان در ولایت بلخ میگویند، بیشتر اختلافات و منازعات میان اقوام و گروهها در ولایت بلخ از طریق شوراهای مردمی در سطح قریهها و مراکز ولسوالیها برطرف گردیده است. “پروژه کمپ سخی” یکی از منازعات بزرگی است که در سال 1385 توسط شورای ولایتی بلخ به جنجال آن نقطه پایان گذاشته شد. این اختلاف بین دو قوم بزرگ ساکن منطقه کمپ سخی در ولسوالی نهرشاهی ولایت بلخ موجود بود که هر کدام ادعای ملکیت بیشتر در این منطقه را داشتند. با آنکه هر دو طرف سندهای ملکیت را در دست داشتند اما نمیتوانستند به تفاهم برسند. این اختلاف به مدت چهار سال روابط میان دو قوم را تیره ساخت و آنها را در برابر هم قرار داده بود. سرانجام شورای ولایتی بلخ با درک این موضوع وارد عمل شد و به این جنجال نقطه پایان گذاشت.
چگونگی آغاز منازعه
ولسوالی نهرشاهی از ولسوالیهای نزدیک به مرکز شهر مزارشریف است. پروژه کمپ سخی از مناطق نسبتاً بزرگ این ولسوالی میباشد. به روایت باشندگان محل، دو دهه قبل، کمتر کسی در این منطقه بودوباش داشت. اما شماری از بیجاشدههای ولسوالی فیضآباد ولایت بدخشان در اوایل سال 1380 به دلیل خشکسالی و ناامنی در مناطق شان به این محل کوچیدند و از ادارات محلی اجازه ساخت و ساز دریافت کردند. همزمان با این، شماری از باشندههای ولایات مختلف مربوط به قوم هزاره نیز به این منطقه سرازیر شدند و آنها نیز “قباله زمین” از سوی ادارات محلی به دست آوردند. با گسترش نفوذ هر دو قوم در این محل، سرانجام بحث ملکیت بیشتر توسط افراد در این جا مطرح شد و حقطلبی هر دو قوم بر سر سهیم شدن بیشتر زمین در این منطقه اختلاف ناخواستهای را به وجود آورد و روابط دو طرف را تیره ساخت.
اختلاف موجود میان این دو گروه قومی چهار سال به طول انجامید و در این مدت روابط هر دو طرف به شدت خصمانه شد.
علی جان مشهور به کربلایی، قریهدار کمپ سخی، آن روزها را به یاد میآورد و میگوید که روابط میان دو طرف به شدت تیره شده بود و هر دو گروه ساکن در منطقه بر منفعت بیشتر خویش تأکید میکردند. کربلایی که از باشندگان اصلی ولسوالی قره باغ غزنی میباشد، میافزاید که مساحت محل بودوباش که هزارهها در آن زندگی میکنند، نزدیک به 1900 جریب زمین میشود. به گفته وی، در منطقه کمپ سخی چهار قریه بزرگ وجود دارد و این قریهها توسط چهار قریهدار اداره میشود. علی جان کربلایی گفت در این چهار قریه نزدیک به 2500 خانواده تنها از اهل تشیع زندگی میکنند.
همزمان با این حاجی یارمحمد از بیجاشدههای فیضآباد بدخشان میگوید در اوان سالهای 1380 بیجاشدههای فیضآباد به دلیل خشکسالی و ناامنی از ولسوالیهای شان برآمدند و در این محل ساکن شدند. به گفته حاجی یارمحمد، قریهدار منطقه کمپ سخی، در حال حاضر، 200 فامیل از بیجاشدههای فیضآباد در این منطقه جا به جا شده و خانه و مسکن دارند. او ادعا میکند که برهانالدین ربانی، رییسجمهوری سابق کشور، طی فرمانی، 1420 جریب زمین در منطقه کمپ سخی را به بیجاشدههای فیضآباد واگذار کرد و آنها در این محل مسکنگزین شدند.
قریهداران این منطقه میگویند به دلیل افزایش نفوذ هر دو قوم در کمپ سخی، طرفین از ساخت و ساز و اعمار منازل همدیگر در این محل جلوگیری میکردند و نمیگذاشتند که افراد دیگر صاحب مسکن شوند. به همین دلیل، به گفته آنها، نخستین جرقههای منازعه در همین زمان مشاهده شد و روابط دو طرف را تیره ساخت. بحثهای داغ لفظی و قطع روابط دو طرف و عدم اشتراک در مراسم و محافل طرفین از پیامدهایی بود که این منازعه در پی آورده بود. بزرگان محل تأکید میکنند که عدم فرهنگ گذشت میان آنها باعث بروز مشکلات میان دو طرف شده و هر دو قوم را تا سرحد درگیری رسانده بود.
دخالت شورای ولایتی
.قاری عبدالرووف، مسوول پشین کمیته حل منازعات در شورای ولایتی بلخ و کسی که در حل این قضیه نقش اساسی داشت، میگوید که نزاع شدیدی در این منطقه بین هزارههای ساکن منطقه و بیجاشدههای فیضآباد وجود داشت. به گفته وی، به خاطر این پروژه بین هر دو قوم احتمال درگیری هر آن متصور بود. او تصریح کرد در اوان هر دو طرف حقطلبی بیشتری داشتند و هر دو جانب خود شان را مالک این پروژه قلمداد میکردند. او میافزاید، این جنجالها سالها بین این دو قوم بزرگ ساکن در ولسوالی نهر شاهی جریان داشت که سرانجام در اثر مداخله کمیته حل منازعات شورای ولایتی بلخ، قضیه حل و فصل شد.
شیوه حل منازعه
مسوولان کمیته حل منازعات در بلخ میگویند از آن جایی که در شورای ولایتی بلخ بزرگان همه اقوام ساکن در بلخ عضویت دارند لذا باشندگان این ولایت بیشتر به این شوراها مراجعه میکنند و آنها نیز توانستهاند به این نزاعها نقطه پایان بگذارند. به گفته قاری عبدالروف، پشینه منازعه کمپ سخی به سال 1385 خورشیدی برمیگردد. وی گفت با آن که هر دو طرف سند ملکیت در دست داشتند و ادعای مالکیت میکردند اما اعضای کمیته با رؤیت اسناد دست داشته به واقعیتها پی بردند و با درنظرداشت واقعیتها توافق جانبین را حاصل کرد.
قاری عبدالرووف، مسوول پیشین کمیته حل منازعات در بلخ، درمورد شیوه حل منازعه کمپ سخی میگوید در ابتدا نظرها و ادعاهای طرفین شنیده شد و پس از آن بر اساس یافتههای هیأت حقیقتیاب این کمیته و همچنان اسناد ارائه شده در این زمینه، آنها فیصله شان را اعلام کردند و رضایت جانبین را حاصل نمودند. اکنون به گفته وی، آتش این نزاع کاملاً خاموش شده و طرفین دعوا پس از حل این موضوع هرگز دامن جنجالهای دیگر را نگرفتهاند.
علی جان کربلایی و حاجی یارمحمد، دو قریهدار کمپ سخی، نیز اکنون از فضای همدلی میان دو قوم سخن میگویند و میافزایند در حال حاضر به منظور شرایط بهتر و فضای خوبتر، شورای سراسری از اقوام ساکن در کمپ سخی ایجاد شده و باشندگان محل هر گونه نزاع و دعواهای شان را به این شورا محول میکنند.
لیسه عالی راه معرفت
به کمک و راهنمایی کربلایی نماینده منطقه کمپ سخی به جایی راهنمایی میشوم که اکنون از صدها متعلم میزبانی میکند. “لیسه عالی راه معرفت”. مکتبی که از دل نزاعهای موجود میان دو قوم ساکن منطقه کمپ سخی در این محل جا باز کرده است. این مکتب حاصل تفاهم این دو قوم است که بزرگان محل برای ایجاد آن زمین وقف کردند. شورای سراسری از اقوام ساکن در کمپ سخی که ابتکار این اقدام نیک را در دست داشت، به منظور ساخت تعمیر این مکتب با جمعآوری پول از هر دو قوم، دست همکاری دولت را فشرده است.
هرچند تعمیر این مکتب در حال حاضر جوابگوی نیازمندیهای شاگردان این محل نیست و از خیمهها به هدف صنف درسی در این جا استفاده میشود، اما شوق آموزش در وجود کودکان و نوجوانان این قریه فوران میکند.
زهرا شاگرد صنف هشتم این مکتب از رویاهای آیندهاش برایم میگوید. او شوق داکتر شدن را در سر میپرورراند و در حالی که با تشویقهای همصنفانش همراهی میشود از آینده بهتر برای همنسلان خود نوید میدهد.
ثریا هم صنفی زهرا است. او متعلق به قوم تاجک است و اکنون آموزش و صنف درسی آنها را در کنار یک دیگر قرار داده است. ثریا نیز همانند زهرا از آینده بهتر یادآوری میکند و از کمبود کتاب، صنفهای درسی، میز و چوکی در مکتباش از مسوولان گلایه دارد.
لسیه عالی راه معرفت قبل از ظهرها از دختران و بعد از ظهرها از پسران میزبانی میکند. دراب علی حسینی، مدیر این مکتب، با آن که برخی از مشکلات موجود در این مکتب را میپذیرد اما میگوید که لیسه عالی راه معرفت در حال حاضر زمینه آموزش را برای دوهزار شاگرد فراهم ساخته است.
کاهش منازعات در سطح محلی
با این حال، مسوولان محلی در ولایت بلخ میگویند که منازعات نسبت به سالهای قبل در این ولایت کاهش چشمگیری داشته است. قاری عبدالرووف که بیش از پنج سال سابقه فعالیت در کمیته حل منازعات در شورای ولایتی بلخ دارد، میافزاید با توجه به بلند رفتن سطح آگاهی مردم در روستاها و ولسوالیهای بلخ سیر منازعات نیز در این ولایت رو به کاهش بوده است. به گفته وی، بررسیهای مقایسوی کمیته حل منازعات نشان میدهد که مردم نسبت به ده سال قبل کمتر با منازعات روبهرو بودهاند. این مسوول پیشین کمیته حل منازعات در بلخ میگوید در حال حاضر بیشتر منازعات شامل نزاع بر سر ملکیت، دعواهای خانوادگی و نزاعهای اجتماعی میباشد و این کمیته در طول بیش از یک دهه دوره کاریاش توانسته نزاعهای مختلف میان اقوام ساکن در بلخ را حل و فصل کند.
بازمحمد غریبیار، رییس شورای عالی صلح در بلخ، نیز بر کاهش سطح منازعات در این ولایت تأکید میکند و میافزاید که بیشترین منازعات در سطح ولسوالیها و روستاها گزارش شده و دلیل آن نیز عدم دسترسی مردم به قضا و همچنان پایین بودن سطح سواد مردم میباشد. رییس شورای عالی صلح بلخ میگوید که این شورا 28 عضو دارد که شامل بزرگان قومی و مذهبی همه اقوام ساکن در بلخ میشود. به گفته وی، شورای عالی صلح در حل منازعات با مراجعه به این بزرگان “کلید حل مشکلات” را جستجو میکند.
رییس شورای عالی صلح با آن که آمار دقیق از منازعات ثبت شده نزد این نهاد را ارائه نکرد اما گفت در هر هفته بیش از سه قضیه مختلف را در مرکز و ولسوالیهای ولایت بلخ، حل و فصل میکنند.
خوشبینی مردم
با این حال، باشندگان بلخ نیز از فیصله شوراها در مورد منازعات پیش آمده در این ولایت استقبال میکنند و از رضایت شان در مورد حکم این جرگهها سخن میگویند. این باشندگان میگویند که اعضای کمیته حل منازعات، بدون تأخیر به نزاعهای پیش آمده میان اقشار مختلف مردم رسیدگی میکنند و به همین دلیل نیز میزان مراجعه و اعتماد مردم نسبت به این شوراها بیشتر شده است.
حاجی گل محمد یک تن از باشندگان بلخ در این مورد به کلید گفت که شوراها نسبت به محاکم، قضیهها را زودتر فیصله میکنند و به دلیل علنی برگزار شدن جلسه قضاوت امکان فساد نیز در این شوراها وجود ندارد. به گفته این باشنده بلخ، به همین دلیل، مردم بیشتر به این شوراها مراجعه میکنند و کلید حل نزاعهای شان را در این جا جستجو میکنند.
قاری عبدالرووف، مسوول پیشین کمیته حل منازعات در شورای ولایتی بلخ، نیز میگوید در کمیته حل منازعات شورای ولایتی روزانه دهها باشنده بلخ جهت حل معضل شان مراجعه میکنند. او بدون این که آمار مشخصی از تعداد مراجعه کنندگان ارائه کند، میافزاید که اعضای کمیته حل منازعات با بررسی منازعه و چگونگی آن وارد عمل میشوند و راههای حل آن را جستجو میکنند.
حاجی عبدالوکیل قیومی، عضو کمیته حل منازعات، نیز بر اهمیت جرگهها تأکید میکند و از مؤثریت آن در حل منازعات در بلخ سخن میگوید. به گفته وی، یکی از راه حلهای حل منازعات در این کمیته استفاده از جرگههای محلی است. به باور وی، بیشتر نزاعها توسط این جرگهها حل و فصل شده و فیصله این جرگهها بیشتر ممد واقع شده است.
با این حال، این بزرگ قومی در بلخ، خاطرنشان میکند تا زمانی که جانبین دعواها از خود اخلاص به خرج ندهند، منازعه نیز به آسانی حل و فصل نمیشود. او میافزاید که یکی از راههای حل این قضایا اخلاص طرفین است که مسیر حل دعوا را هموار میسازد. او بر همدلی بیشتر میان اقوام کشور تأکید میکند و با اشاره به دساتیر دین اسلام در این زمینه میافزاید که دین مبین اسلام اختلافات و درگیری میان مسلمانان را به شدت رد نموده است. به گفته وی، اختلافات و نزاع از دیدگاه اسلام به کلی مردود است.
یادآوری: اینک کلید به یک ابتکار تازه دیگر دست زده است. حالا کلید آن عده از قضایا و اتفاقاتی را بررسی و گزارشدهی میکند که نشان میدهد امکان صلح و عدم تشدد در کشور موجود است؛ در صدها قضیه این ادعا ثابت شده است. گزارشهای صلح و عدم تشدد علاوه بر این که در هفتهنامههای کلید و مرسل به نشر میرسد از طریق تمام رادیوهای کلیدگروپ نیز قابل شنیدن است.
