کلیدگروپ در یک گزارش تحقیقی دریافته است که وضعیت محابس و توقیفخانههای حوزه غرب کشور بسیار نگرانکننده و وخیم میباشد. منابع خبری در این گزارش تحقیقی گفتهاند که بیشتر از 50 درصد حقوق زندانیان در محابس و توقیفخانههای حوزه غرب پایمال شده است. در این گزارش، روی وضعیت زندانیان، عوامل فرار آنها از محابس و چگونگی عملکرد ارگانهای عدلی و قضایی در قبال دوسیههای زندانیان، چگونگی انتقال مواد مخدر برای محبوسین و ارتباط آنها با گروههای مخالف مسلح دولت تحقیق شده است.
زندان مرکزی هرات، یکی از زندانهایی قلمداد شده که در آن ضعف مدیریت، فساد اداری، فساد اخلاقی، قاچاق مواد مخدر و فراهم بودن زمینه ارتباط با مخالفین مسلح دولت موجود میباشد. محبس هرات از جمله محابس بزرگ در غرب کشور است که در سال 1305 هجری شمسی تأسیس شده و 88 سال از زمان ساخت آن گذشته است. در این محبس هم اکنون بیشتر از 3000 زندانی بود و باش دارند، در حالی که این زندان گنجایش بیشتر از 800 محبوس را ندارد.
ضعف مدیریت
سید فضلالله وحیدی، والی هرات، میگوید که محبس مرکزی هرات دارای مدیریت بسیار ضعیف بوده و مواد مخدر به راحتی به داخل آن انتقال مییابد. به گفته وحیدی، در این زندان 700 پایه تلیفون همراه در نزد محبوسین موجود است که این خود زمینه فرار و ارتباط آنها با گروههای مخالف مسلح دولت را نیز آماده ساخته است. او میگوید این آمار به اساس بررسی آنها از داخل زندان به دست آمده است.
بنابر اظهارات والی هرات، بررسی آنها نشان میدهد که زندانیان محبس مرکزی هرات چندین بار با استفاده از این موبایلها با گروههای مخالف مسلح دولت در تماس شده و روی یک سلسله موضوعات سیاسی صحبت کردهاند. وحیدی میگوید بعد از بررسی مشکلات موجود در زندان هرات با رییسجمهور اشرفغنی در تماس شده و او را از وجود مشکلات زندان مرکزی هرات در جریان گذاشته است، که این خود منجر شد تا هیأت ریاستجمهوری جهت رسیدگی به مشکلات محبوسین به ولایت هرات سفر نماید.
این قضیه را با سید شریف یلانی، مدیر محبس هرات که اخیراً به اساس فرمان مقامات دولت مرکزی از وظیفه سبکدوش شده است، در جریان گذاشتیم. مدیر قبلی محبس هرات میگوید که یکی از اولویتهای کاری او در زندان هرات مبارزه با فساد اداری و قاچاق مواد مخدر بود و در این زمینه دستآوردهای زیادی داشته است. بنا به اظهارات وی، در شش ماه اول سال جاری از قاچاق 16 مورد مواد مخدر به داخل زندان جلوگیری شده و عاملین آن به ادارات عدلی و قضایی معرفی گردیدهاند. یلانی افزود که عاملین این قضیه اکثراً ملاقات کنندگان محبوسین زندان بودند که به طریق مختلف قصد انتقال مواد مخدر را به داخل زندان داشتند. یلانی تأکید داشت در سال جاری خورشیدی صدها گرام مواد مخدر از نزد انتقال دهندگان کشف و ضبط گردیده است: “شما میتوانید از محبوسین بپرسد، اگر یکی از زندانیان تأیید کرد که در این محبس فساد اداری موجود بوده است من حاضرم سختترین جزا را بپذیرم.”
اما او تأیید کرد در محبس مرکزی هرات بیشتر از 700 سیت موبایل در نزد محبوسین موجود است. یلانی میگوید که این موبایلها چند سال پیش در زمان مدیریت عبدالباقی بهسودی، مدیر اسبق محبس هرات که در حال حاضر قومندان امنیه هرات میباشد، به دسترس محبوسین قرار گرفته است. وی تأکید میکند در زمان بهسودی یک سیت موبایل که قیمت اصلی آن سه هزار افغانی میباشد به مبلغ ده تا پانزده هزار افغانی برای زندانیان به فروش رسیده است، که این خود بیانگر موجودیت فساد اداری در آن زمان است.
با این حال، ادعای مطرح شده را با جنرال عبدالباقی بهسودی، قومندان امنیه ولایت هرات و مدیر اسبق زندان این ولایت، در جریان گذاشتیم. اما بهسودی میگوید در زمان ماموریت کاری او موبایل در نزد محبوسین موجود بود ولی نه به پیمانه زیاد. او تأکید میکند در زمان مدیریت وی، تلیفونهای دیجیتل افغان تلیکام در محبس موجود بود و زندانیان از طریق این تلیفونها با فامیل و یا اقارب شان صحبت میکردند که از این طریق ماهانه 180 هزار افغانی عایدات به خزانه دولت واریز میشد.
بنا به اظهارات وی، در جریان سه سال ماموریت کاری او در زندان هرات چندین تن از افسران محبس به دلیل فروش تلیفونهای همراه برای زندانیان بازداشت و بیشتر از 50 سیت موبایل از نزد محبوسین جمعآوری شده است. بهسودی گفت که نظارت همه روزه آنها از کارهای محبوسین و حاکم بودن مدیریت جدی در زندان هرات، یکی از دستآوردهای کاری او به حساب میآید.
عوامل فرار از زندان
در حالی از موجودیت صدها موبایل در نزد محبوسین زندان مرکزی ولایت هرات خبر داده میشود که به تاریخ 5 میزان سال جاری 8 تن از زندانیان بلاک دوم این محبس با حفر یک طونل 30 متری پا به فرار گذاشتند. اگر چه محافظین زندان توانستند 6 تن از زندانیان فراری را بازداشت نمایند اما دو تن از عاملین و طراحان اصلی موفق شدند از زندان خارج شوند. تحقیقات انجام شده نشان میدهد که یکی از زندانیان فراری محکوم به اعدام بوده و دیگری نیز به 15 سال حبس محکوم بوده است.
جنرال عبدالباقی بهسودی، قومندان امنیه ولایت هرات، میگوید که طرح فرار این زندانیان توسط با موبایل سازماندهی شده بود و محبوسین توانسته بودند یک طونل 30 متری را از داخل بلاک دوم به بیرون از زندان حفر نمایند و سپس دو تن از محبوسین ذریعه یک عراده موتر که از قبل هماهنگی شده بود به سمت ولسوالی کهسان هرات متواری گردیدند. همچنین بهسودی میگوید: “متأسفانه در زندان هرات غفلت صورت گرفته بود، طبق قانون باید هر پانزده روز یک بار بلاکهای زندان تلاشی شود و اتاقها چک شود و راپور به مدیریت داده شود، اما متأسفانه شماری از افسران در کار شان غفلت کردند.”
بنا به اظهارات وی، به دنبال این واقعه، ریاست تحقیقات جنایی هرات 6 تن از افسران و سربازان مدیریت محبس مرکزی هرات را به اتهام دست داشتن با محبوسین و غفلت در انجام وظیفه بازداشت کرد و فعلاً تحقیقات از نزد آنها جریان دارد. قومندان بلاک دوم محبس هرات نیز در بین افراد دستگیر شده میباشد. به باور بهسودی، حفر یک تونل به طول 30 متر بدون هماهنگی با پرسونل زندان ناممکن میباشد.
از سوی دیگر، مسوولین محبس هرات میگویند که کمبود جای در محبس هرات یکی از عوامل عمده فرار محبوسین از زندان میباشد. سید شریف یلانی، مدیر پیشین محبس هرات که محبوسین در زمان وظیفه وی موفق به فرار شدند، میگوید که ساختمان زندان هرات یک تعمیر کهنه و فرسوده دارد که شرایط کندنکاری در آن بسیار آسان است. او میگوید در بلاک دوم محبس هرات که هر اتاق آن گنجایش 50 نفر را دارا میباشد، بیشتر از 200 تن موجود میباشند که این خود زمینه فرار را برای آنها آماده ساخته است. وی افزود که ازدحام بیش از حد محبوسین در بلاک دوم باعث شد تا محافظین امنیتی محبس متوجه این قضیه نشوند.
ضعف ادارات کشفی و استخباراتی
یلانی میگوید که ضعف ادارات استخباراتی و کشفی در زندان هرات یکی دیگر از عوامل فرار محبوسین از داخل محبس است. بنا به اظهارات وی، تا اکنون کمتر این ادارات در بخش جلوگیری از فرار محبوسین، انتقال مواد مخدر به داخل زندان و دیگر پلانهای سازمانیافته محبوسین، فعالیت داشتهاند.
این قضیه را با جنرال عبدالباقی بهسودی، قومندان امنیه ولایت هرات، در جریان گذاشتیم و او گفت در محبس یک تن از نمایندگان مدیریت استخبارات قومندانی امنیه موظف میباشد. بهسودی تأکید داشت که نماینده کشفی شان در محبس در جریان سال جاری دستآوردهای خوبی از قبیل شناسایی قاچاقچیان مواد مخدر، جلوگیری از فرار محبوسین و دیگر فعالیتهای سیاسی از سوی زندانیان داشته است. قومندان امنیه هرات افزود که آنها تلاش میکنند با بلند بردن سطح آگاهی کارمندان استخباراتی شان مشکلات اندکی که وجود دارد را برطرف نمایند.
کمبود تشکیلات
به گفته یلانی، کمبود تشکیلات پولیس مدیریت محبس هرات نیز یکی دیگر ازعوامل فرار محبوسین از زندان میباشد. وی میگوید در حال حاضر در محبس هرات 100 سرباز پولیس موجود میباشد که مسوولیت امنیت 3000 زندانی را به عهده دارند. منبع در گفتگو با کلید افزود که 50 درصد عامل فرار محبوسین از محابس و توقیفخانههای غرب کشور کمبود تشکیلات محافظین امنیتی و غیرمعیاری بودن ساختمانهای این مراکز میباشد.
با این حال، عارف احمدی، معاون محابس و توقیفخانههای وزارت امور داخله، میگوید به منظور افزایش تشکیلات زندانهای ولایات غربی پلانهایی روی دست دارند که به زودی تطبیق خواهند کرد. او تأیید میکند که در برخی از زندانهای ولایات حوزه غرب کشور کمبود پرسونل محسوس است. وی در مورد مشکلات موجود در محبس هرات گفت که به زودی جهت بررسی مشکلات موجود از جمله کمبود جای، موجودیت موبایلها در نزد محبوسین و سایر موارد مطرح شده به ولایت هرات سفر خواهد کرد.
مشکلات محبس هرات تنها به این چند قضیه مطرح شده خلاصه نمیشود، بلکه در این گزارش تحقیقی مقامات محلی هرات به دیگر موضوعات نیز اشاره نمودهاند.
رهایی زندانیان و فساد در محاکم
والی هرات میگوید که تحقیقات آنها نشان میدهید در برخی از موارد شماری از محبوسین شبانه توسط مسوولین محبس از زندانها آزاد میشوند و صبح روز بعد مجدداً وارد محبس میشوند، که این خود کاملاً یک عمل غیرقانونی تلقی میگردد. والی هرات تأکید میکند که این قضیه را با هیأت اعزامی رییسجمهور اشرفغنی در جریان گذاشته تا به منظور حل این معضل، اقدام صورت گیرد.
وحیدی همچنان میگوید به دلیل موجودیت فساد در ادارات عدلی و قضایی، دوسیههای محبوسین به صورت درست بررسی نشده و این خود باعث گردیده تا زندانیان چندین بار دست به اعتصاب غذایی بزنند. بنا به اظهارات وی، بررسیهای آنها حاکی است که فرامین عفو ریاستجمهوری پیشین بالای یک محبوس در زندان هرات تا سه مرتبه تطبیق شده است، در صورتی که محبوسین دیگر از این امتیازات بازماندهاند، که این خود بازگو کننده فساد در ادارات عدلی و قضایی میباشد.
این در حالی است که شریف یلانی که به تازهگی از سمتش در مدیریت محبس مرکزی هرات برکنار شده است، میگوید که آزادی محبوسین از طرف شب به کلی شایعه است و حقیقت ندارد. اما او گفت برخی از زندانیانی که مدتزمان حبس شان بیشتر از ده سال میباشد به دلیل یک سلسله حوادث استثنایی (مثلاً فوت اعضای خانوادهاش) میتوانند به اساس قانون و لزومدید ریاست څارنوالی و محکمه برای چند روز رخصتی دریافت نماید. به گفته یلانی، در زمان ماموریت کاری او و همکاران سابق وی، چنین اتفاقی رخ نداده است.
با این حال، شماری از محبوسین زندان هرات نیز که طی یک ماه اخیر چندین بار دست به اعتصاب غذایی زدهاند، میگویند که موجودیت فساد در ادارات عدلی و قضایی باعث شده تا دوسیههای شان به صورت درست بررسی نشود. احمدشفیع، یک تن از زندانیان محبس مرکزی هرات، میگوید که دوسیه وی به اتهام دزدی به محکمه هرات محول گردید و او به دلیل اینکه مبلغ یک لک افغانی نداشت تا به محکمه بپردازد، مدت حبسش طولانیتر صادر شده است.
فیروز، یک تن دیگر از محبوسین هرات، میگوید: “همان طوری که رییسجمهور اشرفغنی احمدزی فرمود در ادارات عدلی و قضایی فساد بیداد میکند و ما خواهان بررسی مجدد دوسیههای خود از سوی دولت مرکزی هستیم.”
عبدالله، یک محبوس دیگر که لبانش را با سیمهای فلزی بسته است، میگوید که اگر به مشکلات زندانیان رسیدگی صورت نگیرد دست به خودکوشی خواهد زد.
با این حال، سید مراد شریفی، رییس عمومی نظارت بر تطبیق احکام قطعی و نهایی ستره محکمه و رییس هیأت موظف رییسجمهور احمدزی که جهت بررسی وضعیت زندان و محبوسین به ولایت هرات سفر کرده بود، گفت که متأسفانه کمی و کاستی در کارکرد څارنوالی هرات مشاهده شده و فرامین ریاستجمهوری در مورد عفو زندانیان در وقت معین آن تطبیق نشده است. شریفی تأکید داشت که بررسی آنها نشان میدهد که فرمان عفو ریاستجمهوری، بالای محبوسین، با یک تا دو ماه تأخیر تطبیق شده است. او تصریح کرد به همین دلیل وظایف مدیر محبس و څارنوال محابس به حالت تعلیق درآمده است.
ريیس هیأت اعزامی رییسجمهور، همچنان گفت که آنها در جریان 48 ساعت بررسی که از وضعیت زندان هرات داشتهاند متوجه شدهاند در زندان هرات فساد وجود دارد، غذای محبوسین غیرقابل استفاده است و مدیریت کاملاً نادرست حاکم بوده است. شریفی گفت که تمامی مشکلات موجود در محبس هرات طی یک گزارش در 14 ماده یادداشت شده و به رییسجمهور ارسال خواهد شد.
این در حالی است که سید عبدالغفار زبیر، رییس محکمه ولایت هرات، موجودیت فساد در این اداره را رد نموده و میگوید که کارکرد ریاست محکمه هرات، مقام اول را در سطح کشور به دست آورده است. زبیر میگوید در جریان امسال، پنجهزار و 200 دوسیه مجرمین در محکمه هرات مورد بررسی قرار گرفته که این خود بیسابقه میباشد. وی افزود که بررسی دوسیههای محبوسین به خاطر تطبیق فرمانها نیاز به وقت کافی دارد و هیأتی که در این زمینه کار میکند کارش را به درستی انجام میدهد. رییس محکمه هرات میگوید تا حد توان فساد اداری در ریاست محکمه را از طریق برگزاری محکمههای علنی ریشهکن کرده است. وی تأکید میکند که نظارت از کارکرد محاکم در ولسوالیها و مجهز شدن سیستم اداری محاکم با کمپیوتر از جمله دیگر عوامل کاهش فساد در محاکم این ولایت میباشد.
اعتصاب غذایی محبوسین
به دنبال بازگشت هیأت اعزامی ریاستجمهوری به کابل، شماری از زندانیان محبس مرکزی هرات دوباره دست به اعتصاب غذایی زدند. برید جنرال عبدالله عزیزی، مدیر جدید زندان مرکزی هرات، میگوید که علت اعتصاب غذایی دوباره محبوسین بلاک دوم زندان مرکزی هرات که مدت یک هفته ادامه داشت، عدم رسیدگی هیأت اعزامی ریاستجمهوری به خواستهای این زندانیان بود. عزیزی میگوید که مشکلات زندانیان در روز دهم عقرب با رییسجمهور اشرفغنی در میان گذاشته شده است و آنها منتظر هستند که رییسجمهور به منظور رسیدگی به مشکلات موجود در محبس هرات چه تصمیمی را اتخاذ میکند.
عبدالله عزیزی میگوید در جریان ده روزی که وی به عنوان مدیر محبس هرات ایفای وظیفه میکند، توانسته است بیشتر از 200 موبایل را جمعآوری نماید. با این حال، او ضعیف بودن ادارات استخباراتی، دست داشتن عوامل داخلی در فرار محبوسین، مشکلات غذا و صحت زندانیان محبس هرات را تأیید میکند. به گفته عزیزی، وی به منظور رسیدگی به مشکلات زندانیان کمسیونی را تشکیل داده و این کمسیون همه روزه به خواستهای محبوسین رسیدگی میکند.
همچنین عزیزی میگوید که موجودیت بیش از 600 فرد معتاد در محبس هرات یکی از مشکلات عمده در این محبس است و آنها تلاش دارند تا راه حل مناسبی برای این معضل پیدا نمایند.
مشکلات مطرح شده تنها به زندان و توقیفخانههای ولایت هرات محدود نمیشود بلکه مسوولان کمسیون مستقل حقوق بشر در غرب افغانستان میگویند که وضعیت محابس ولایات فراه، بادغیس و نیمروز بدتر از ولایت هرات است.
تضیع حقوق 50 درصد از محبوسین
شریفه شهاب، مسوول نظارت از عملکرد پولیس کمسیون مستقل حقوق بشر در غرب کشور، میگوید که بیشتر از 50 درصد محبوسین در محابس و توقیفخانههای حوزه غرب به حقوق شان دسترسی ندارند. او میافزاید که بررسیهای آنها از محابس و توقیفخانههای ولایات فراه، بادغیس و نیمروز در سال جاری نشان میدهد که محبوسین در مکان فرسوده و غیرمعیاری بود و باش دارند. بنا به اظهارات وی، در این بررسیها آنها با مواردی از شکنجه، فساد اداری، فساد اخلاقی و غیرصحی بودن غذای شب و روز زندانیان مواجه شدند که این خود اثرات منفی بر روحیه محبوسین داشته است.
خانم شهاب همچنان گفت که نبود میدان ورزش، عدم دسترسی به ارائه خدمات صحی درست و انتقال مواد مخدر از جمله دیگر مشکلاتی است که زندانها و توقیفخانههای ولایات غربی کشور با آنها مواجه میباشد.
با این حال، مقامات امنیتی و محلی در ولایات فراه، غور، بادغیس و نیمروز در غرب کشور از تلاشها برای بهبودی وضعیت محابس در این ولایات خبر میدهند. مل پاسوال عبدالرزاق یعقوبی، قومندان امنیه ولایت فراه، میگوید که پولیس این ولایت در سال جاری از چندین حادثه فرار محبوسین از زندان مرکزی فراه جلوگیری نموده است. وی افزود که شش ماه قبل شماری از زندانیان به اساس تماسی که با طالبان برقرار کرده بودند قصد فرار از محبس را داشتند که نیروهای پولیس توانستند آنها را شناسایی و از این عمل شان جلوگیری نمایند.
قومندان امنیه فراه همچنان گفت که یک تن دیگر از محبوسین که قصد داشت با استفاده از چادری زنانه با کمک یک تن از ملاقات کنندگان از داخل زندان فرار کند نیز شناسایی و دستگیر گردیده است.
با اینکه قومندان امنیه فراه میگوید که کدام مشکلی در داخل زندان مرکزی این ولایت موجود نیست اما یونس رسولی، معاون والی فراه، از انتقال مواد مخدر به داخل محبس شکایت میکند. معاون والی فراه میگوید با اینکه تدابیر خاص در این زمینه اتخاذ شده است اما هر ازگاهی محبوسین موفق به انتقال مواد مخدر به داخل زندان میشوند. وی نبود دستگاههای کمپیوتری به منظور نشان دادن تمامی بدن افراد را یکی از عوامل عمده انتقال مواد به داخل زندان عنوان میکند. او میگوید هستند افرادی که به صورت ماهرانه مواد را در بین بطن و یا هم دیگر نواحی بدن خود جاسازی میکنند که تنها از راه بازرسی بدنی، شناسایی نمیشود. به گفته رسولی، تا زمانی که امکانات پیشرفته به دسترس محابس قرار نگیرد پدیده انتقال مواد مخدر به داخل زندان به کلی ریشهکن نخواهد شد.
رسولی در قبال این پرسش که وضعیت توقیفخانهها در ولسوالیهای ده گانه ولایت فراه چگونه است، گفت که متأسفانه در هشت ولسوالی این ولایت توقیفخانه وجود نداشته و مجرمین جهت سپری کردن مدت حبس شان به مرکز فراه انتقال داده میشوند، که این خود یک سلسله مشکلات را برای آنها به بار آورده است. وی از دولت مرکزی و موسسات کمک کننده خواست در قسمت ساخت توقیفخانهها در سطح ولسوالیهای فراه با مقامات محلی این ولایت همکاری نمایند.
از طرف دیگر، محمد قسیم جنگل باغ، قومندان امنیه ولایت نیمروز، میگوید در سال جاری تنها یک واقعه فرار از محبس اطفال شهر زرنج، مرکز آن ولایت، روی داده است. وی افزود که این طفل به همکاری یک تن از ملاقات کنندگان توانسته بود از زندان فرار کند. قومندان امنیه ولایت نیمروز میگوید در چند رویداد جداگانه توانسته است از فرار محبوسین آن ولایت جلوگیری نماید.
نبود تعمیر برای محبس شهر زرنج و توقیفخانههای آن ولایت از جمله مشکلات جدی فراروی اداره محابس در نیمروز میباشد. اما در ولایت بادغیس 294 محبوس در زندان مرکزی آن ولایت به سر برده و اکثریت آنها از کندی روند بررسی دوسیههای شان شکایت میکنند. میرویس میرزکوال، سخنگوی والی بادغیس، میگوید که توقیفخانههای ولسوالیهای این ولایت فاقد تعمیرهای معیاری میباشد.
با این حال، تمامی این مشکلات را با محمدعارف احمدی، معاون محابس و توقیفخانههای وزارت امور داخله کشور، مطرح نمودیم که وی با تأیید فقدان ساختمان برای محابس و زندانهای سراسر کشور گفت تلاشها جریان دارد تا این مشکل برطرف شود. احمدی افزود در ده سال گذشته تغییرات چشمگیری در محابس افغانستان رونما شده و میزان فرار از محابس و توقیفخانههای ولایات نیز کاهش یافته است.
بنا به اظهارات وی، قاچاق مواد مخدر به داخل محابس یا از طریق ملاقات کنندگان و یا هم به “همکاری احتمالی” مسوولین زندانها تا اکنون جریان دارد. اما او تأکید نمود که با نصب دستگاهای “اکسری” و برخورد با افراد فاسدی که در چوکات پولیس گماشته شدهاند این مشکل برطرف خواهد شد.
به اساس مصاحبههای انجام شده با قومندانان امنیه و سخنگویان والیها در محابس زون غرب کشور نزدیک به 5000 زندانی وجود دارند که 10 درصد آنها را زنان تشکیل میدهند. گفتنی است در میان این زندانیان کودکان نیز شامل هستند .
مشکلات محبوسین تنها در زندانها و توقیف خانه های ولایات غربی افغانستان خلاصه نمیشود و در زندانهای ولایت دیگر نیز مشکلاتی موجود است. چنانچه چند روز قبل دهها تن از محبوسین زندان پلچرخی در کابل نیز بنا به آنچه آنها بیاعتنایی در قبال خواستههای شان عنوان کردند دست به اعتصاب غذایی زدند که این امر باعث شد تا رییسجمهور اشرفغنی از این زندان بازدید کند.
