انتخابات، جلوگیری از استبداد

در انتخاباتِ پارلمانیِ پیشِ رو، قرار است که نمایندگانِ مردم در پارلمان، انتخاب شوند. پارلمان، یکی از ارکانِ سه گانۀ قدرت در نظامهای دموکراسی است. پیش از آن که نظامهای دموکراسی پیدا شوند و رشد یابند، قدرتِ سیاسی، معمولاً در انحصارِ افرادِ خاصی بود.

آنها، قدرت را یا به صورتِ میراثی به دست می آوردند و به خاطرِ رابطه‏های نسبی، جانشینِ اسلاف و گذشتگانِ خود میشدند و یا هم به وسیلۀ جنگ و لشکرکشیها و خونریزیهای بی شمار، به آن دست می یافتند. در هر صورت، وقتی بر تختِ قدرت تکیه میزدند، آن را مالِ شخصی خودِ شان احساس میکردند و از آن به هر گونه که میلِ خودِ شان بود، استفاده میکردند.

قدرتِ آنها را به همین دلیل، قدرتهای استبدادی و توتالیتر یاد میکنند؛ امّا امروزه فرض بر آن است که قدرتِ سیاسی متعلق به مردم است و باید در خدمتِ مردم باشد. این قدرت، به خاطرِ آن که به صورتِ انحصاری و استبدادی استفاده نشود و در خدمتِ منافع و خواستهای فردی افراد قرار نگیرد، به گونه های مختلف، کنترل میشود.

یکی از راههای کنترلِ قدرتِ سیاسی، تجزیۀ آن به قوای سه گانۀ دولت است، که عبارتند از: قوۀ قانونگذاری، قوۀ اجرایی و قوۀ قضایی. هرکدام از این قوه ها، بنابر تعیین و تقسیمِ وظایفِ ارگانهای دولت، وظایفِ مشخص و معینی در چارچوبِ دولت دارد. این وظایف، توسطِ قانون، تعریف و تنظیم میشوند.

پارلمان، همانگونه که گفته شد، یکی از ارکانِ سه گانۀ قدرت است: قوۀ قانونگذاری. بنابراین، مهم ترین وظیفۀ پارلمان، عبارت از قانونگذاری به نفعِ مردم است. نمایندگانِ مردم در این ارگان جمع میشوند و تلاش میکنند که بهترین قوانین را به خاطرِ حمایت و حفاظت از حقوقِ مردم وضع کنند. اگر نمایندگانِ پارلمان، افرادِ صادق و متعهد به منافعِ ملتِ افغانستان باشند و نیز توانایی و فهمِ کافی در مسایلِ سیاسی و حقوقی داشته باشند و به اصطلاح، افرادِ شایسته باشند، میتوانند از منافعِ ملت دفاع کنند و قدرت را در اختیارِ مردمِ افغانستان قرار دهند. در غیرِ آن ممکن است با وجودِ داشتنِ پارلمان و نماینده در چارچوب دولت، باز هم ملتِ افغانستان، به خواستهای برحق خود نرسند.

نکتۀ مهم در این امر در این جاست که قدرت اگر همواره تحتِ کنترل قرار نداشته باشد و همیشه به سوی منافعِ مردم جهتدهی نشود، امکانِ استبدادی شدنِ آن وجود دارد؛ زیرا قدرت، عملاً در اختیارِ کسانِ خاصی قرار میگیرد و به صورتِ طبیعی، افرادِ خاصی باید در موقفِ اِعمال و استفاده از قدرت قرار بگیرند. وقتی نظارت و کنترل وجود نداشته باشد، قدرت، به صورتِ طبیعی، به استبداد گرایش پیدا میکند. استبداد، مهم ترین و بزرگ ترین فساد در قدرتِ سیاسی است؛ بنابراین، نمایندگانِ ملت باید این توانایی را داشته باشند که بتوانند از فاسد شدنِ قدرتِ سیاسی جلوگیری کنند.

این نکته ما را به نکتۀ مهمِ دیگری راهنمایی میکند که مردم باید در تعیینِ نمایندگانِ شان، از بیشترین دقت استفاده کنند و تلاش کنند، بهترین و شایسته ترین افراد را برای نمایندگی شان در پارلمان بفرستند. البته در این راه مشکلاتِ فراوانی وجود دارد. مهم ترینِ آن عبارتند از قوم گرایی و قبیله گرایی و تعصبات قومی و قبیلوی.

متأسفانه، مردمِ افغانستان، از این جهت، یک اجتماعِ به شدت متشتت و پراکنده است. یعنی اقوام و حتا قبایلِ مختلف، از همدیگر پراکنده هستند و منافع و خواسته های خود را به صورتِ جدا از هم تعریف میکنند و حتا نسبت به همدیگر بسیار متعصبانه و تبعیض آمیز رفتار مینمایند. در نتیجه، انتخابات نیز، زیرِ تأثیرِ این تعصبات قرار خواهد گرفت و بر دقتِ انتخابِ مردم نیز تأثیر خواهد گذاشت.

یعنی، مردم به جای این که به شایسته ترین افراد رأی بدهند، زیرِ تأثیرِ گرایشات و تعصباتِ قبیلوی و قومی، به کسانی رأی خواهند داد که نزدیک ترین رابطه را با آنها از این جهت داشته باشند.

باید دقت کنیم که پارلمان یک نهادِ دموکراتیک است و متعلق به کُلِ ملتِ افغانستان است. اگر ماهیتِ ملی و دموکراتیکِ پارلمان را در نظر داشته باشیم و آن را به یک ارگانِ قبیلوی تقلیل ندهیم، پارلمان، نقشِ برجسته و شایستۀ خود را در ساختارِ قدرتِ سیاسی و برای کنترلِ قدرتِ سیاسی، انجام خواهد داد. در غیرِ آن، پارلمان نخواهد توانست نقشِ شایسته یی را به نفعِ ملتِ افغانستان بازی کند.

از سوی دیگر، همانگونه که مشهور است، پارلمان، باید خانۀ مشترکِ ملت باشد؛ امّا این در صورتی امکان پذیر است که پارلمان، ماهیتِ ملیِ خود را از دست ندهد و از گرایشاتِ قبیلوی و متعصبانه، دست بکشد.

پارلمانِ گذشته، هرچند از این جهت با مشکلاتِ فراوانی همراه بود و برخی از تجاربِ بسیار دردناک را به نمایش گذاشت؛ امّا به عنوانِ تجربۀ ابتداییِ پارلمان داری در کشور، میتواند امیدوار کننده به حساب آید.

این پارلمان توانست بعضی از قوانین را تصویب کند و به اختیارِ دولت قرار دهد. بعضی از تصامیمِ قابلِ ستایش بگیرد. پارلمانِ دوم، باید کاستیهای پارلمانِ اول را به عنوانِ یک درس، پیشِ روی خود داشته باشد و نباید در کامِ تعصباتِ قومی و قبیلوی غرق شود. ضمانتِ این خواستِ مهم، البته بارِ اول، به دستِ خودِ مردم است، که بکوشند بهترین افراد را برای نمایندگی به پارلمان، گزینش کنند.

به امیدِ موفقیتِ مردمِ افغانستان در انتخاباتِ پیشِ رو.