سیلابهای مدهش به دلیل آن که تلفات انسانی و خسارات مالی غیر قابل پیشبینی به همراه دارد، خطرناکترین حوادث و بلای طبیعی توصیف شده است. سیلابها در فصول مختلف هر سال و در ساحات مختلف کشور جاری میشود و تلفات انسانی و حیوانی و همچنان خسارات هنگفت مالی از خود بر جا میگذارد. کارشناسان محیط زیست میگویند که عمدهترین عوامل جاری شدن سیلابها در دل طبیعت، آب شدن برفها و یخهای زمستانی، ریزش شدید و طولانی باران و آبخیزی و طوفان دریاها در اثر افزایش حجم بارندگی و دیگر عوامل طبیعی است.
حسن غلامی، کارشناس محیط زیست، میگوید که بارش برف و باران در فصل زمستان اگرچه نویدی از بهار پرطراوت و سبز است، ولی در کشورهایی که آمادگی برای مقابله با پیامدههای آن ندارد، دشواریها و جنجالهای زیادی را به همراه میآورد. به باور این کارشناس محیط زیست، همزمان با گرم شدن هوا و شروع ریزش باران، برفها و یخهایی که در فصل زمستان متراکم شده است، شروع به آب شدن میکند. به گفته او، در جریان آب شدن برفها و یخهای زمستانی، بخشی از برفها و یخهای آب شده در خاک جذب میشود، بخشی از آن توسط جنگلات و گیاهان تغذیه شده و متباقی آن در قالب سیل جاری میشود.
اگرچه کم و بیش همه میدانند که سیلاب چیست و چه تبعاتی به همراه دارد. با این حال، بسیار مهم است که بدانیم در چه حالتی سیلابها جاری میشود. از دید کارشناسان محیط زیست، سیلابها هنگامی جاری میشود که خاک و جنگلات و گیاهان دیگر قادر به جذب آب باران و برف را نداشته باشد. به گفته آنها، به طور متوسط، 30 درصد آب برف و باران به سیل تبدیل میشود. اغلب سیلابها ناشی از ریزش بارانهای شدیدی است که بعضاً با آب شدن یخها و برفهای زمستانی همراه میشود و در اواخر زمستان و شروع بهار به وقوع میپیوندد. حسن غلامی میگوید سیلابهایی که در اثر ریزش بارانهای تند در جریان تابستان جاری میشود، عموماً تلفات انسانی و حیوانی و همچنان خسارات مالی و محیطی بیشتری نسبت به سیلابهایی دارد که در پی ذوب شدن یخها و برفهای زمستانی جاری میشود.
غلامی معتقد است که جلوگیری از سرازیر شدن سیـلاب در افغانسـتان یـک کـار نسبتـاً دشـوار است؛ کما این که کشورهای پیشرفته جهان نیز هنوز موفق به سد کردن سیلابهای مدهش نشدهاند. وی اما تصریح کرد که جنگلات و گیاهان وحشی، در کند ساختن سرعت سیلابها و جلوگیری از جاری شدن آن، نقش زیادی دارد. به گفته او در کشورهایی که سطح پوشش گیاهی و جنگلات در آنها کمتر است، خسارات و تبعات سیلابها نیز بیشتر میباشد. غلامی افزود برای جلوگیری از خسارات و تلفات ناشی از جاری شدن سیلابها در کشور، باید سطح پوشش گیاهی دشتها، کوهها و درهها و همچنان جنگلات افزایش یابد. به گفته او، احداث بندها، مخازن و کانالهای آب، از دیگر تدابیری است که میتواند در کاهش میزان تلفات و خسارات سیلابها تأثیرگذار واقع شود.
فرسایش خاک و آلودگی آبها
تلفات انسانی و حیوانی و همچنان خسارات مالی، بخشی از پیامدهای سیلابهای مدهش است؛ بخش دیگر این پیامدها به محیط زیست و آبهای سطحی و زیرزمینی مربوط میشود. کارشناسان محیط زیست میگویند با جاری شدن سیلابها، فرسایش خاک بیشتر شده و آبهای سطحی و زیرزمینی آلوده میشود. کاظم همایون، رییس پلان اداره محیط زیست، میگوید با فرسایش خاک و انتقال منرالهای سمی توسط سیلاب، آبهای سطحی و زیرزمینی مسموم شده و در بعضی از حالات، غیر قابل استفاده میشود. همایون با بیان این که در سال آینده 8 ولایت در معرض خطرات سیلابهای بهاری قرار دارد، افزود که سیلابها عمدتاً قدرت باروری زمینهای زراعتی را محدود کرده و سبب گسترش فقر و امراض گوناکون در جوامع سیلابزده میشود. با این حال، محمداسلم سیاس، معاون اداره مبارزه با حوادث طبیعی، میگوید که امسال این اداره با توجه به تجارب تلخ گذشته، آمادگی لازم را گرفته است تا با حوادث طبیعی، بهویژه سیلابهای بهاری، در سراسر کشور مبارزه کند. اما کارشناسان امور معتقدند که اداره مبارزه با حوادث طبیعی، امکانات و تکنالوژی ضروری برای سنجش زمان جاری شدن و حجم و سرعت سیلابها را ندارد و مطمئن نیستند که این اداره بتواند با حوادث طبیعی از جمله سیلابها به خوبی مبارزه کند. آنها پیشنهاد میکنند که بهترین روش پیشگیری از جاری شدن سیلابها و کاهش خسارات و تلفات ناشی از آن، احداث بندهای زیاد آبگردان در مناطق آسیبپذیر و جلوگیری از تخریب و قطع جنگلات و نابودی گیاهان وحشی در کشور است.