ads

سرنوشت نامعلوم آب‌های سرگردان

افغانستان دارای منابع سرشار آبی به شمول آب‌های جاری، ذخایر زیر زمینی و یخچال‌های طبیعی است، ولی تاکنون از این منابع برای رفاه و آسایش مردم استفاده مؤثر صورت نگرفته است. نظر به معلوماتی که مقام‎های وزارت انرژی و آب ارایه میدهند، افغانستان پنج حوزه دریایی مشخص دارد که به صورت مجموعی آب های جاری آن سالانه به ۵۷ ملیارد مترمکعب و آب های زیرزمینی آن به ۱۸ ملیاردمتر مکعب میرسد. براساس مطالعات انستیتیوت بین المللی مدیریت آب، این رقم چند سال پیش، به ۵۵ ملیارد مترمکعب آب جاری و ۲۰ ملیارد مترمکعب آب های زیرزمینی، در سال میرسید.

نویسنده: zekria
15 حوت 1395
سرنوشت نامعلوم آب‌های سرگردان

افغانستان دارای منابع سرشار آبی به شمول آب‌های جاری، ذخایر زیر زمینی و یخچال‌های طبیعی است، ولی تاکنون از این منابع برای رفاه و آسایش مردم استفاده مؤثر صورت نگرفته است. نظر به معلوماتی که مقام‎های وزارت انرژی و آب ارایه میدهند، افغانستان پنج حوزه دریایی مشخص دارد که به صورت مجموعی آب های جاری آن سالانه به ۵۷ ملیارد مترمکعب و آب های زیرزمینی آن به ۱۸ ملیاردمتر مکعب میرسد. براساس مطالعات انستیتیوت بین المللی مدیریت آب، این رقم چند سال پیش، به ۵۵ ملیارد مترمکعب آب جاری و ۲۰ ملیارد مترمکعب آب های زیرزمینی، در سال میرسید.
این پنج حوزه مهم دریایی عبارت است از: حوزه دریایی آمودریا؛ تقریباً دارای ۲۲ ملیارد مترمکعب آب، حوزه دریایی هلمند؛ دارای ۹٫۳ ملیارد مترمکعب آب، حوزه دریایی کابل؛ دارای نزدیک به ۲۱ ملیارد مترمکعب آب، حوزه دریایی هریرود و مرغاب؛ دارای ۳ ملیارد مترمکعب آب و حوزه دریایی شمال دارای نزدیک به ۲ ملیارد متر مکعب آب است.
با این حال، محمداشرف غنی، رییس جمهور، بارها در مجالس و محافل سیاسی از مهار آب ها در کشور سخن گفته است. وی اخیراً اعلام کرد که تمام آب های کشور مهار خواهد شد و با ساختن بندهای آبگردان زمینه رشد زراعت و کنترول آب های سطحی را فراهم خواهد ساخت.

نارسایی در بخش زراعت
افغانستان یک کشور زراعتی است و نیاز شدید به مهار آب های جاری‎اش دارد. اما مقام‎های مسوول دولتی میگویند که افغانستان تنها از 30 درصد منابع آبی خود استفاده کرده و متباقی آن بدون استفاده یا ضایع میشود و یا به کشورهای همسایه سرازیر میشود.
شماری از آگاهان انتقاد دارند که دولت تاکنون نتوانسته جهت استفاده مؤثر از منابع آبی کشور در زمینه رشد و توسعه زراعت برنامه‎ریزی منظمی داشته باشد. همچنان از نظر آن‎ها، افغانستان با وجودی که یک کشور 70 درصد زراعتی میباشد، اما از لحاظ محصولات زراعتی نه تنها صادرات چشم‎گیری به خارج از کشور ندارد، بلکه این محصولات جواب‎گوی نیازمندی های داخلی هم نیست.
عبدالقهار سروری، استاد پوهنتون، میگوید: “اگر افغانستان از ذخایر آبی خود به صورت درست استفاده کند، بسیاری از زمین های زراعتی تحت کشت قرار گرفته و حداقل افغانستان در زمینه محصولات زراعتی خودکفا خواهد شد. اما به نسبت نبود ظرفیت کاری در عرصههای مربوطه و به دلیل نداشتن برنامه منظم و معقول، افغانستان نتوانسته است از ذخایر ارزشمند آبی خود استفاده کند؛ برای همین، وقتی چند روز گذرگاه تورخم مسدود میشود، قیمتهای مواد خوراکی به گونه جدی افزایش یافته و مردم نمیتوانند به سبزیجات دسترسی داشته باشند.”
سروری میافزاید که آب یکی از فکتورهای مهم در حیات بشر محسوب میشود و محققان و صاحب نظـران بـه ایـن بــاور انــد کــه بعــد از نـیـمه اول قرن بیست و یکم، در جهان حرف اول را کشورهای خواهند زد که بیشترین منابع آب شیرین را در اختیار دارند و بیشترین منازعات جهانی نیز روی آب اتفاق خواهد افتاد.
اما مسوولان در وزارت زراعت، آبیاری و مالداری میگویند در افغانستان قبل از چهار دهه جنگ به مساحت 3.2 ملیون هکتار زمین تحت آبیاری قرار داشت، ولی با از بین رفتن سیستمها و تأسیسات آبیاری، در اثر جنگها، این رقم به 1.1 ملیون هکتار زمین کاهش یافت. حسیب‎الله پایاب، مسوول بخش آبیاری وزارت زراعت، میگوید که حالا در اثر سعی و تلاش حکومت، در یک و نیم دهه اخیر، از طریق احیا و بازسازی تأسیسات آبیاری، این رقم به 2.5 ملیون هکتار زمین رسیده است. حسیب‎الله پایاب همچنان افزود: “ریاست آبیاری وزارت زراعت، برای تحت پوشش قرار دادن زمینهای بیشتر برنامههای مختلفی مانند ساختن پالیسی ملی آبیاری، استراتیژی ملی آبیاری، ایجاد مراکز تحقیقاتی برای آبیاری، هموارکاری زمینهای زراعتی، تنظیم آب در مزارع، ایجاد انجمنهای آبیاری، بازسازی شبکههای آبیاری و احداث ذخایر کوچک آب، بلند بردن ظرفیت کارمندان و دهقانان در بخش آبیاری و غیره پروگرام ها را روی دست دارد.”
به گفته پایاب، وزارت زراعت در هماهنگی با وزارت انرژی و آب در نظر دارد تا بیش از 60 هزار هکتار زمین زراعتی را در ساحه بند سلما در ولایت هرات، بیش از 90 هزار هکتار زمین را در ساحه بند بخش‎آباد ولایت فراه و بیش از 50 هزار هکتار زمین دیگر را در ولایت فــاریــاب تحــت کشـت و آبیــاری قــرار دهد. حسیب‎الله پایاب علاوه کرد که قرار است بندهای متعدد آب‎گردان و کانالهای جدید آبیاری نیز در نقاط مختلف کشور اعمار شود تا از این طریق هزاران هکتار زمین جدید تحت پوشش آبیاری قرار گیرد.
او در عین حال از پلانی یادآوری کرد که مطابق آن وزارت زراعت با استفاده از امکانات مالی خود ساحات تخریب شده، مانند شبکههای آبیاری، بندهای آب‎گردان و سایر تأسیسات زراعتی را نیز بازسازی میکند. به گفته وی، در این پلان به مساحت 3.2 ملیون هکتار زمین که از اثر جنگها آسیب دیده است، دوباره احیا و تحت پوشش آبیاری قرار خواهد گرفت.

مشکلات آب آشامیدنی
با آن که افغانستان سرشار از منابع آب شیرین میباشد، عدم دسترسی مردم به آب آشامیدنی صحی یکی از عمدهترین مشکلات مردم در برخی شهرها، روستاها و مناطق مرزی است. احد فرزام، رییس دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر در کابل، میگوید که این کمسیون تحقیقی را در رابطه به حقوق اقتصادی – اجتماعی مردم انجام داده که طبق این تحقیق، 52 درصد از مصاحبه شوندگان از نبود آب آشامیدنی سخن گفته‎اند. به گفته وی، شهروندان افغان در برخی مناطق از کافی نبودن، شور بودن، غیرصحی بودن و دور از دسترس بودن آب آشامیدنی شکایت دارند. براساس این تحقیق، عواملی که موجب عدم دسترسی مردم به آب آشامیدنی صحی شده است، شامل مدیریت ناسالم دولت در بخش آبها، خشک‎سالیهای پی در پی و نبود فرهنگ استفاده درست از آب در میان مردم میباشد. احد فرزام میگوید: “متأسفانه در تحقیقات کمسیون مستقل حقوق بشر، روشن شده که مدیریت ناسالم آب در کشور موجب محرومیت مردم از آب آشامیدنی شده است.  برخی از شهروندان کشور کیلومترها فاصله را طی میکنند تا به آب آشامیدنی دسترسی پیدا کنند. اما دولت برای حل مشکلات مردم در این زمینه کار قابل توجهی انجام نداده است.”
نگرانی از مشکلات آب آشامیدنی صحی در شهرها، به خصوص شهر کابل، نیز روز به روز در حال افزایش است. تحلیلگران میگویند در کابل سیستم کانالیزاسیون شهری وجود ندارد و دولت مسوولیت آب‎رسانی برای مردم را به گونه کامل به عهده نگرفته است. از این رو، ساخت و سازهای خودسر و حفر چاه های عمیق، سطح آب‎های زیرزمینی را پایین برده و در عین حال حفر چاه‎های فاضلاب، نگرانی از آلوده شدن این آب‎ها را در پی داشته است.
اما مقام‎های وزارت انرژی و آب میگویند در شهر کابل افزایش نفوس به گونه غیراستندرد آن، سبب شده که مردم چاههای خودسرانه حفر کنند و این مسأله تأثیرات منفی بر آبهای زیرزمینی داشته است. عبدالبصیر عظیمی، سخنگوی وزارت انرژی و آب، میگوید: “حفر چاههای خودسر از سوی مردم، ذخایر آب در کابل را متأثر ساخته و ما با کمبود آب زیرزمینی مواجه شده‎ایم. از نظر کیفی نیز آبهای زیرزمینی به شکلهای گوناگون ملوس و غیرصحی می‎شود؛ چون، در شهر کابل چاههای فاضلاب غیرمعیاری حفر شده، آبروهای منظم نیست، سیستم منظم کانالیزاسیون وجود ندارد، تانکهای تیل معیاری نیست و آلایندههای محیطی فراوان است که همه و همه بر کیفیت آب آشامیدنی تأثیرات منفی میگذارد.”
سخنگوی وزارت انرژی و آب تأیید میکند که سیستم آب‎رسانی در شهرها جواب‎گوی نیازهای مردم نیست، از این رو، مردم به گونه خودسرانه از آبهای زیرزمینی استفاده میکنند و در استفاده از آن نیز بسیار با بیاعتنایی عمل میکنند.
آگاهان اما دولت را در زمینه حل مشکلات مردم ناکام میدانند و میگویند اگر سیستمی درمورد چگونگی استفاده از آب وجود داشته باشد، مردم مجبورند خود را با آن عیار سازند. اما در صورتی که هیچ سیستمی برای جلوگیری از مشکلات آب آشامیدنی وجود نداشته باشد، مردم چگونه از ملوس شدن آبهای آشامیدنی جلوگیری کنند!
آصف بکتاش، آگاه مسایل اجتماعی، میگوید: “ما با دولتی سروکار داریم که به یک دولت نمی‎ماند، بلکه یک شرکت سهامی است که هر سهام‎دار آن با یک کشور دیگر ارتباط دارد، آن‎ها به فکر جوانان و نسل آینده کشور نیستند و ارادهای برای کار ندارند و نمی‎خواهند سیستم ایجاد و کار کنند. سیستم ایجاد کردن کار دولت است، مردم بدون این که سیستمی وجود داشته باشد، چگونه از ضایعات و آلوده شدن آب جلوگیری کنند!”
او همچنان یادآوری کرد در ولایت نیمروز، مردم در حالی از آب آشامیدنی محروم میباشند که آب افغانستان در مقابل چشمان شان به سوی ایران میرود و ایرانیها همان آب را دوباره به بازارهای افغانستان به فروش میرسانند. به گفته بکتاش، در ولایت کابل، هم ذخایر انبوه آبی وجود دارد اما دیده میشود که به اثر عدم مدیریت دولت، آبهای زیرزمینی در حال فاسد شدن و از بین رفتن است.

نبود برنامه مدون آبی
در عصری که آب میتواند موجب انکشاف روابط سیاسی و تجاری میان کشورها شود، دولت اما از سوی کارشناسان مورد انتقاد قرار دارد که تاکنون در رابطه به مدیریت آبهای کشور برنامه مدونی ندارد. البته افغانستان یک توافقنامه با ایران در رابطه به حق‎آبه دارد که در زمان محمدظاهرشاه و دوران صدراعظمی موسی شفیق بین دو کشور منعقد شده است. همچنان محمداشرف غنی، رییس جمهور، سال گذشته اعلام کرد که “اساس روابط افغانستان و ایران را بعد از این آب تشکیل میدهد”. او امسال در همایش بزرگداشت از شخصیت موسی شفیق نیز اعلام کرد که افغانستان به توافقنامهای که در دوران موسی شفیق درمورد حق‎آبه با ایران امضا شده است، متعهد میباشد. اما افغانستان با دیگر کشورهای همسایه، به‎خصوص پاکستان، که سالانه مقدار زیادی از آبهای افغانستان را استفاده میکند، هیچ قرارداد رسمی ندارد. تحلیل‎گران میگویند که آب میتواند در انکشاف روابط افغانستان با کشورهای همسایه بسیار مفید واقع شود، ولی برخی کشورها تلاش دارند اوضاع امنیتی این کشور را بحرانی کرده و از آبهای آن به گونه رایگان استفاده کنند. آن‎ها تأکید دارند که کابل باید در این زمینه پالیسی مدونی داشته باشد و با کشورهای همسایه براساس معیارهای بین‎المللی و اصول حق‎آبه عمل کرده و در صورت ضرورت به کشورهای همسایه آب بفروشد. آصف بکتاش، آگاه مسایل اجتماعی، میگوید: “در یک و نیم دهه اخیر ما شاهد موجودیت حکومت در افغانستان هستیم، اما تاکنون در ارتباط به مدیریت آب سیاستی وجود ندارد. آبهای ما به کشورهای همسایه میرود و آن‎ها علاوه بر این که آب ما را در بخش زراعت استفاده میکنند مقداری از آن را تصفیه کرده و به کشورهای دیگر به فروش میرسانند.”
آصف بکتاش معتقد است که یکی از دلایلی که کشورهای همسایه از گروههای شورشی و تروریستی حمایت میکنند، این است که آن‎ها میخواهند افغانستان فرصت نیابد تا آبهای خود را کنترول کند. از نظر وی، دولت اگر بر فراز دریای کنر یک بند بزرگ آبی اعمار کند ساحه وسیعی از زمینهای زراعتی تحت پوشش آن قرار میگیرد. به همین شکل، او به دریای کوکچه اشاره میکند و می‎گوید: “اگر بتوانیم بندی را بر فراز دریای کوکچه اعمار کنیم صدها هزار هکتار زمین را در کندز می‌توانیم تحت پوشش زراعت و آبیاری قرار دهیم.” او می‎افزاید:” اگر ما بتوانیم بر آبهای خود مسلط شویم از لحاظ انرژی برق خودکفا میشویم و در بخش زراعت هم ما متکی به تولیدات خود خواهیم شد؛ به شرطی که زمامداران ما در رابطه به زیربناهای کشور بی‎توجهی نکنند و وظایف خود را در قبال سرنوشت مملکت، بشناسند.”
کارشناسان تأکید دارند که عدم مدیریت آب عمدهترین مشکل افغان‎ها است و کشورهای دیگر از این وضعیت استفاده سوء کرده و آبهای افغانستان را بدون رعایت قواعد بین‎المللی در بخش آب و به گونه رایگان استفاده میکنند. افغانستان در حالی از عدم مدیریت منابع آبی خود رنج می‎برد که دهه پیش رو (۲۰۱۶-۲۰۲۵) از سوی سازمان ملل متحد با نام “دهه آب برای انکشاف پایدار” نامگذاری شده است.

کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
طراحی و توسعه توسط تکشارک - Copyright © 2024

Copyright 2022 © TKG: A public media project of DHSA