افغانستان در رده‌بندی کشورها از نظر سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) وارد محدوده رنگ سبز آزادی بیان شده و از حالت سیاه و سرخ خارج شده است. در رده‌بندی کشورها از سوی یونسکو که بر بنیاد وضعیت آزادی بیان در کشورها صورت می‌گیرد، بدترین وضعیت فعالیت رسانهیی رنگ سیاه دارد و رنگ‌های سرخ، سبز، زرد و سفید، به ترتیب نشان‌دهنده وضعیت بهتر برای رسانه‌ها و خبرنگاران است. این در حالی است که وضعیت خبرنگاران و نهادهای رسانهیی در کشور کماکان تهدیدآمیز بوده و چالش‌های موجود فراروی کار خبرنگاری، افغانستان را به یکی از بسترهای خطرناک زندگی برای کارمندان رسانهیی تبدیل کرده است. این مسأله در گزارش چند ماه پیش یونسکو نیز مورد تأیید قرار گرفته بود. اتفاق دیگری که نشان می‌دهد بستر فعالیت رسانهیی در افغانستان هنوز با چالشهایی همراه است، حمله گروه داعش به تلویزیون خصوصی “شمشاد” در شهر کابل است. در این حمله که اواسط ماه عقرب انجام یافت، دو محافظ این نهاد تلویزیونی کشته و 21 نفر دیگر زخمی شدند.
اما اتحادیه ملی ژورنالیستان افغانستان می‌گوید که تصمیم تازه یونسکو در مورد افغانستان پس از آن اتخاذ شد که در یک سال گذشته، تلاش‌های گسترده‌ای برای تأمین مصوونیت خبرنگاران و رسانه‌ها و پیگری قضایای خشونت علیه خبرنگاران، صورت پذیرفت. سید‌آقا حسین فاضل سانچارکی، معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ که در نشست اخیر یونسکو شرکت داشت، گفته است: “در سال‌های گذشته، یونسکو به تکرار از دولت افغانستان خواسته بود تا قضایای قتل خبرنگاران را پی‌گیری کند، اما دولت افغانستان در این زمینه کاری انجام نداده بود.” به گفته وی، این اقدام پس از آن صورت گرفت که کمیته مشترک رسانه‌ها و حکومت به پیشنهاد فدراسیون نهادهای ژورنالیستان و رسانه‌ها و تأیید حکومت تشکیل و در زمینه پی‌گیری قضایای خشونت علیه خبرنگاران گام‌های مؤثری برداشت.
خطرناک‌ترین کشور برای خبرنگاران
اقدام یونسکو در حالی روی دست گرفته شده است که کشته شدن 13 خبرنگار طی سال 2016 در کشور، افغانستان را در کنار مکسیکو در جایگاه خطرناک‌ترین کشورها برای خبرنگاران قرار داد. اما ارگ ریاست جمهوری امسال همزمان با روز جهانی پایان معافیت به عاملان خشونت علیه خبرنگاران اعلام کرد که دولت از آزادی بیان حمایت می‌کند. دواخان‌مینه‌پال، معاون سخنگوی ریاست جمهوری، تأکید می‌کند که ” از سوی دولت در راستای مصوونیت جانی و کاری خبرنگاران به صورت گسترده‌ای اقدام شده و حکومت به رعایت ماده 34 قانون اساسی که از آزادی بیان حمایت می‌کند، متعهد است.”
نهادها و کامندان رسانهیی اما خواستار رسیدگی به قضایای متعدد خشونت علیه خبرنگاران هستند. بشیر انصاری، مسوول کمیته مصوونیت خبرنگاران بلخ، معتقد است که “اقدامهای لازم و تدابیر کافی برای مصوونیت خبرنگاران روی دست گرفته نشده و همه روزه ما شاهد نقض حقوق آنها هستیم، بدون این که پی‌گیری لازم صورت گیرد و یا هم از این قضایا جلوگیری گردد.”
نبود بستر مناسب دسترسی به آزادی بیان و ایجاد مانع در راستای رسیدن به منابع اطلاعاتی و معلوماتی، چالش دیگری است که فراروی کار خبرنگاران قرار دارد و تلاش برای کسب اطلاعات با خطرهایی همراه است. حبیب نجفی‌زاده، خبرنگار، می‌گوید: “بارها شاهد توهین و تحقیر حین انجام وظیفه بودهایم و در بسیاری اوقات برای رسیدن به یک سر نخ معلوماتی مفید چنان دچار مشکل می‌شویم که از خیر رسیدن به آن صرف نظر میکنیم.”
خبرنگاران زیادی نیز در راه رسیدن به اهداف آگاهیدهی و نشر اطلاعات از جان خویش گذشته و قربانی تحقق آزادی بیان شدهاند که دوسیه‌های آنها با جدیت کامل پی‌گیری نشده است. براساس گزارش یونسکو، پس از سقوط طالبان تاکنون 70 خبرنگار در کشور کشته شدهاند اما تنها 9 دوسیه قتل آنها توسط نهادهای قضایی بررسی شده است. اما بررسیهای کمیته مشترک رسانه‌ها و حکومت نشان می‌دهد که از میان نزدیک به یک‌هزار دوسیه خشونت علیه خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها، 172 مورد در چهارچوب قانون، قابل بررسی شناسایی شده که از این میان 40 دوسیه آن مربوط به قتل خبرنگاران است. مسوولان کمیته مشترک رسانه‌ها و حکومت می‌گویند که نزدیک به یک‌هزار قضیه خشونت علیه خبرنگاران که شامل بیش از ۷۰ قضیه قتل خبرنگاران می‌شود، در سال‌های گذشته اتفاق افتاده است، اما این قضایا مورد پی‌گیری قرار نگرفته بود. فهیم دشتی، معاون کمیته مشترک رسانه‌ها و حکومت اظهار می‌دارد: “در یک سال گذشته، تمام این قضایا بررسی شده و از این میان ۱۷۰ قضیه قابل پی‌گیری تشخیص شده و عملاً کار روی این قضایا جریان دارد.” به گفته‌ی وی، در حال حاضر دوسیه‌های ۴۱ قضیه از سوی نهادهای کشفی تکمیل شده و به نهادهای عدلی سپرده شده و کار روی تکمیل دوسیه‌های باقی مانده جریان دارد.
این در حالی است که با آغاز کار این کمیته مشترک، یونسکو یک فهرست شامل ۳۵ قضیه قتل خبرنگاران افغانستان و خارجی را که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده بود، به این کمیته فرستاد که شامل چهارچوب بررسی این کمیته شد. اما به گفته سیدآقا‌حسین‌فاضل سانچارکی، گزارش‌هایی‌که در مورد بررسی این ۳۵ قضیه و کارکردهای دیگر کمیته مشترک به یونسکو ارایه شده است، سبب شده که این سازمان، افغانستان را از منطقه سرخ خارج و شامل منطقه سبز کند.
هـرچنــد ایـن شاخـص ســازمان علـمـی و فرهنـگـی سازمان ملل مبتنی بر وضعیت آزادی بیان براساس معیارهای رعایت شده از سوی دولت‌ها است، ولی سهم رسانه‌ها نیز در این دستآور اندک نبوده است. آصف سحر، خبرنگار، معتقد است که “خبرنگاران در حفظ دستآوردهای موجود در عرصه آزادی بیان و رسانه، به خصوص رسیدن افغانستان در ساحه سبز آزادی بیان، نقش بهسزایی داشته و نباید این امر از نگاه نهادهای ملی و بینالمللی دور نگه داشته شود. اما متأسفانه خبرنگاران در کشور ما با نارسایی‌های متفاوتی مواجه هستند که تنها به تهدیدهای جانی و مالی آنها از سوی زورمندان و قدرتمندان محدود نمی‌شود، بلکه عدم مصوونیت شغلی و حقوقی نیز یک تهدید جدی فراروی این قشر بیدفاع است.”
این اظهار نظر در حالی صورت می‌گیرد که گزارش نهاد حمایت از رسانه‌های آزاد یا “نی” آن را مورد تأیید قرار می‌دهد.
نقض حقوق متولیان آزادی بیان
خبرنگاران، متولیان اصلی آزادی بیان هستند. اما متأسفانه حقوق و امتیازات خبرنگاران و کارمندان رسانهیی نه تنها توسط عواملی در بیرون از رسانه‌ها، بلکه توسط مالکان رسانه‌ها هم نقض می‌شود. یک گزارش تحقیقی نی نشان می‌دهد که عدم پرداخت معاش در وقت معین، نداشتن رخصتی قانونی، برکناری غیرموجه از کار و نداشتن حقوق تقاعدی از امتیازات اصلی است که توسط مالکان رسانه‌ها رعایت نمی‌شود. گزارش تحقیقی نی میافزاید که وضعیت خبرنگاران در داخل اداره در برخی موارد بدتر از فضای بیرون سازمان شان است. این گزارش تأکید می‌کند که هیچ خبرنگار و کارمند رسانهیی معاش شان را بر اساس مقرره طرز تأسیس رسانه‌های همگانی به دست نمی‌آورد. بر بنیاد این تحقیق، 93 درصد خبرنگاران معاش خود را در وقت معین دریافت نمی‌کنند و 70 درصد هم از افزایش امتیازات مادی و معنوی محروم هستند.
مجیب خلوتگر، رییس اجرایی نی، گفته که “معاش ناکافی، اخراج غیرقانونی، نقض قرارداد کار، قرارداد یکطرفه و خلاف قانون از دیگر مواردی است که باعث نقض حقوق و امتیازات خبرنگاران و کارمندان رسانهیی می‌شود.” در گزارش نی همچنان آمده که تقریباً همه خبرنگاران و کارمندان رسانهیی، ضمانت جانی در زمان کاری در بیرون از سازمان شان را ندارند. خلوتگر تأکید کرده که “باید مالکان و مدیران خاطی تحت پیگرد قرار گیرند تا از نقض حقوق خبرنگاران و کارمندان رسانهیی جلوگیری شود.”
این تحقیق براساس گزارشهای دیدهبان رسانه‌ها، شکایتهای کتبی خبرنگاران و کارمندان رسانهیی از سال 1381 خورشیدی تا عقرب سال جاری ترتیب شده است. با این وصف، تصویر آزادی بیان در افغانستان تنها با بعد مثبت همراه نبوده و هنوزهم زوایای نازیبای زیادی دارد. اگر این پدیده را در افغانستان به منزله یک سکه دو رو تصور کنیم، نتیجه آن خواهد شد که روی سیاه این سکه روزگار زار خبرنگاران و اوضاع متزلزل این قشر آسیبپذیر است و روی دیگر آن را آزادی بیان و دستآوردهای نیمبندی تشکیل می‌دهد که حکومت با همکاری و مشارکت رسانه‌های آزاد رقم زده است.
بنابراین، برای رسیدن به وضعیت زرد و سفید در فهــرست سـازمــان علـمـی و فـرهنگـی سازمان ملل، تلاش‌های زیادی لازم است که اساسیترین مورد آن را بهبود وضعیت حقوقی، معیشتی و شغلی خبرنگاران تشکیل می‌دهد. این اما وظیفه دولت است تا از یک‌سو با فراهمآوری بسترهای مناسب آزادی بیان، به حقوق مسلم و اساسی و انسانی تمام شهروندان ارج نهد و از جانب دیگر با نظارت جدی، رسیدگی دقیق و فراهمآوری امکانات لازم، زمینه مصوونیت جانی و شغلی کارمندان رسانهیی را مهیا سازد. شکی نیست که این مهم تنها با ایجاد یک صندوق حمایتی و یا نهادهای محدودی که به شکل نمایشی ساخته شده است، محقق نشده و نیاز به کارهای بنیادی و اساسیتر دیگری دارد.
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
