بامیان ولایتی با رسم و رواجهای خاص هزارگی میباشد که از گذشتههای دور به این طرف در بین مردم محل مروج بوده است. اما این رسم و عنعنات در زمان جنگها، بهویژه زمانی که امارت اسلامی طالبان در کابل برپا شد، رنگ باخت و به فراموشی سپرده شد. البته دیری نگذشت که بامیانیها دوباره به رسوم و مظاهر فرهنگی و هنری گذشته شان بازگشتند.
بامیان ولایتی با رسم و رواجهای خاص هزارگی میباشد که از گذشتههای دور به این طرف در بین مردم محل مروج بوده است. اما این رسم و عنعنات در زمان جنگها، بهویژه زمانی که امارت اسلامی طالبان در کابل برپا شد، رنگ باخت و به فراموشی سپرده شد. البته دیری نگذشت که بامیانیها دوباره به رسوم و مظاهر فرهنگی و هنری گذشته شان بازگشتند.
در یک و نیم دهه اخیر، در کنار مردان، علاقمندی دختران بامیانی به برنامههای فرهنگی و هنری، بهویژه آوازخوانی و نوازندگی، افزایش یافته است. آنان میکوشند در جشنوارهها و برنامههای فرهنگی سهم فعالی داشته باشند.
همای 17 ساله از مرکز بامیان، مـدت ســه سال است به نواختن آلات موسیقی اصیل بامیان مانند دمبوره و هارمونیه روی آورده اســت. او در کنــار نواختن آلات موسیقی، آهنگهای میهنی را نیز زمزمه میکند و آرزو دارد یک هنرمند مشهور شود. این دختر نوجوان میگوید: «موسیقی غذای روح است و به همین دلیل علاقمند موسیقی شدم. من به خاطری دمبوره را خوش دارم که یکی از عناصر فرهنگ ما است. اما بزرگان جامعه مانع آوازخوانی و نواختن موسیقی ما میشوند، امیدوارم که این مشکل در آینده حل شود.»
مشهورترین آلات موسیقی مناطق مرکزی، دمبوره، غیچک و چنگ میباشد. به گفته بزرگان این مناطق، قدامت استفاده از این سازها به صدها سال قبل از امروز برمیگردد. مردم ساحات مرکزی، بهویژه بامیان، از این آلات موسیقی عمدتاً در محافل خوشی چون عروسی، عید، شبنشینی، نامگذاری اطفال و ختنهسوری استفاده میکردند. تا 40 سال پیش، پسران و دختران جوان در گروههای جداگانه، بزمآرای محافل خوشی در مناطق مرکزی بودند. در حال حاضر نیز در برخی از مناطق بامیان، مردم با نواختن دمبوره، غیچک و چنگ و خواندن ترانههای محلی با لهجه خاص هزارگی، شادی و سرور را مهمان دلهای مردم میکنند.
هما میگوید که نواختن آلات موسیقی را سه سال قبل در پیش ناصر سروش، یکی از هنرمندان محلی ولایت بامیان، به شکل عملی و نظری آموزش دیده است. این دختر هنردوست در جشنواره بینالمللی که به مناسبت انتخاب بامیان به عنوان اولین پایتخت فرهنگی سارک در این ولایت برگزار شده بود، با جمع دیگر از هنرمندان، «آهنگ سارک» را برای مقام‌های بلندپایه حکومت، مهمانان خارجی و صدها اشتراک کننده دیگر اجر کردند.
رنج ناشی از جنگ و ناامنی، هما را وادار ساخته است به هنر موسیقی روی بیاورد و با هنرنمایی دلهای ملول و شکسته مردم را نوازش و نشاط را برای لحظهای، هرچند کوتاه، به سیمای شان بازگرداند. او می گوید: «من میخواهم که مشکلات مردم، به خصوص زنان را با زبان موسیقی بیان کنم و دردهای فروخفته آنان را آواز بکشم.»
با نگاهی به گذشته، مشخص میشود در مناطق مرکزی، زنان و دختران کمتر آواز مـیخـوانـدنـد و دستان شان با آلات موسیقی کم تر آشنا بود. حالا که فضایی برای تنفس زنان در عرصه موسیقی مساعد شده است، دختران جوان بامیان تلاش دارند این خلاء را پر کنند. با این وصف، دشوار به نظر میرسد که دختران بتوانند به این سادگی، قلههای دشوارگذر موسیقی را طی کنند و در دل اجتماع برای خود جایگاه مناسب باز کنند.
در بعضی از ولایتها هنوز به دختران اجازه رفتن به مکتب داده نمیشود. در بامیان نیز که جزء جغرافیای بزرگ افغانستان است، با کمی تفاوت، شرایط برای فعالیت زنان محدود است. اگرچه به لحاظ قانونی مشکلی فراروی زنان آوازخوان محسوس نیست، اما شرایط و بسترهای فرهنگی کماکان آوازخوانی و کار هنری برای زنان را دشوار کرده است. به همین دلیل است که زنان و دختران بامیان برای رسیدن به قلههای بلند هنر و موسیقی هنوز راه طولانی و دشواری در پیش دارند.
نسیمه، دختر 15 ساله دیگری از قریه اژدر (اژدهها) مرکز بامیان، به نواختن زیر بغلی، دمبوره و دایره روی آورده است. او نیز در پیش ناصر سروش دمبوره و زیر بغلی را آموخته است. این دختر هنرمند، در پهلوی نواختن آلات موسیقی، مصروف تعلیم در یکی از مکتبهای بامیان است.
این دختر 15 ساله میگوید که فرهنگ و موسیقی محلی مناطق مرکزی به فراموشی سپرده شده و نهادهای مسوول نیز کاری برای احیای آن انجام نمیدهند. او اما میگوید مصمم است با آوازخوانی و نوازندگی، فرهنگ و هنر مناطق مرکزی را دوباره احیا کند: «ما بهترین لهجه و سبک موسیقی داریم، که بدبختانه این لهجه و موسیقی رو به فراموشی گذاشته است. من کوشش میکنم منحیث یک دختر بامیانی دوباره این موسیقی را زنده بسازم و برای مردم خدمت کنم.»
این هنرمند تازه کار میگوید که زنان مانند مردان، میتوانند در جامعه و برنامههای فرهنگی و هنری حضور پررنگ داشته و سهم بگیرند. به گفته او، دختران مانند پسران حق دارند آزاد زندگی کنند و آهنگ بخوانند و نوازندگی کنند. نسیمه به کلید گفت: «دختران هم انسان اند، حق دارند زندگی کنند و خوش باشند، اما در جامعه ما انسانهایی پیدا میشوند که مانع رشد دختران میشوند و نمیگذارند که زنان بیرون از خانه فعالیت کنند.»
موسیقی و ترانههای محلی مناطق مرکزی عمدتاً در قالب پیشپو، دای دو، مخته و غزل ارایه میشود. دمبوره، غیچک، توله، طبله و دایره از آلاتی است که رواج گسترده در این مناطق دارد.
مسوولان اداره اطلاعات و فرهنگ بامیان تلاش دارند دختران و پسران بامیانی را ترغیب کنند تا موسیقی بومی این ولایت را احیا و شکوفا نگهدارند. کبیر دادرس، ریـیــس اداره اطــلاعـات و فـرهنگ بامیان، میگـویــد کـه یکــی از اهــداف ایــن اداره زنده ساختن فرهنگ بومی، رسم و رواجهای اصیل این ولایت و معرفی آلات موسیقی مناطق مرکزی برای دیگران است. وی گفت در کنار این، اداره اطلاعات و فرهنگ بامیان تلاش دارد جوانان را ترغیب کند تا وارد دنیای هنر شده و از راه آوازخوانی و نوازندگی، برای جامعه شان خدمتگزاری کنند.
بامیان که یکی از ولایتهای مرکزی کشور است قدامت تاریخی و فرهنگی چند هزار ساله دارد. فعالیتهای فرهنگی و مـدنی اخیراً در بامیان بیشـتــر شــده و سطــح سـواد عمـومـی در آن در حال رشد است.
اگرچه آلات موسیقی مدرن در حال جایگزینی آلات موسیقی محلی در بعضی از ولایتها از جمله بامیان است، اما از جانب دیگر فرهنگیان بامیانی سعی دارند، موسیقی محلی را نیز پا به پای تحولات در جهان هنر و موسیقی توسـعـه و رشــد دهـنـد. عمدهترین نگرانی این است که تهاجم موسیقی هندی، ایرانی و غربی، موسیقی محلی ساحات مرکزی را فرو بلعیده و نسل جوان را با داشتههای فرهنگی شان بیگانه کند. از همین رو فرهنگیان کوشش میکنند با برپایی جشنوارههای موسیقی و محافل هنری، به جوانان گوش زد کنند که نباید زیر تأثیر موج تند تهاجم فرهنگی قرار بگیرند.
بامیان به دلیل تلاش برای احیا و زنده نگه داشتن فرهنگ بومی، صنایع دستی و موسیقی اصیل خود در سال 2015 میلادی از سوی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) به عنوان یکی از شهرهای خلاق جهان در کنار 47 شهر دیگر دنیا ثبت و معرفی شد.
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
