کودکی؛ در دنیای کارگری، چرا؟

یافته‌ها و شواهد کلید نشان می‌دهد که بیش از یک میلیون کودک در افغانستان مشغول کارهای شاقه بوده و مخارج خانواده‌های شان را تامین می‌کنند.

این درحالی است که طبق قوانین بین‌المللی، کارهای شاقه که به رشد فکری و جسمی کودکان آسیب وارد کند و مانع آموزش آنان شود، ممنوع است.

درعین حال قانون کار افغانستان نیز کودکان زیر 18 سال را از انجام کارهای شاقه منع می‌کند، اما با این وجود کودکان زیادی در افغانستان مجبور به انجام کارهای شاقه می‌باشند.

از سوی دیگر کارشناسان می گویند که این وظیفه دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی است که با اجرای برنامه‌های مختلف، از کار کودکان جلوگیری و اقتصاد خانواده‌ها را تقویت بخشد.

پایان جنگ پایان فقر نشد

شماری از اطفال و اعضای خانواده‌های شان در ولایت هلمند به خبرنگار کلید گفته‌اند که از جنگ رهایی یافته‌اند، اما فقر همچنان گریبان شان را رها نکرده است.

طبق استدلال آن‌ها، در دو سال گذشته هیچ جنگی رخ نداده، اما فقر، بیکاری و بی‌سرپرستی کودکان، سبب شده که شماری ازکودکان مجبور به انجام کارهای شاقه شده و شماری هم از سوی خانواده‌های شان به کارهای شاقه تشویق شوند.

نور احمد 10 ساله از ولایت هلمند که در یک ورکشاپ کار می‌کند، می‌گوید که سرپرست ندارد و اگر کار نکند، اعضای خانواده‌اش گرسنه می‌مانند.

“مجبورت است، مسئولیت خانه به عهده من است. اگر زحمت نکشم و کار نکنم، کسی نیست که برای ما غذا تهیه کند.”

عبدالکریم 45 ساله، باشنده ولسوالی نادعلی ولایت هلمند که کودکانش را در کار زمین زراعتی مصروف کرده، می گوید که اگر دولت برای او کار فراهم کند، هرگز کودکانش را مجبور به کارهای شاقه نخواهد کرد.

” ما مجبور استیم که بالای این کودکان کار ‌کنیم، اگر مجبور نباشیم، آنان را به مکتب می‌فرستیم.”

معلم محمد ولی که معاش معلمی برایش کفایت نمی‌کند، می‌گوید که پسر 11 ساله‌اش را برای نصف روز به شاگردی آسیاب گذاشته است:”در حال حاضر قیمت همه چیز در شهر سه برابر شده است، بنابراین مجبور استیم که بالای کودکان مان کار کنیم.”

محمد حسین، پسر 11 ساله ولی محمد که در آسیاب مشغول کارهای شاقه است، ناداری پدرش را تایید می‌کند و می‌گوید که به دلیل فقر مجبور به این کار شده است:”دو سال است که در این‌جا کار می‌کنم، چه کار کنم؟ مجبور استیم. شب‌ها پاها و بدنم درد می کند.”

کودکان در کار زراعت و کوره‌های خشت‌پزی

علاوه بر اینکه کودکان زیادی مشغول کارهای شاقه در خیابان‌های شهر می‌باشند، وقتی خبری از زمین‌های زراعتی و کوره‌های خشت‌پزی گرفته شود، آنجا هم کودکانی دیده‌شوند که زیر بار سنگین کارهای شاقه قرار دارند.

خبرنگاران کلید در هلمند، ننگرهار و خوست به محل کار چنین کودکانی رفته و احوال آنان را گرفته اند.

احسن‌الله 12 ساله، از ولایت هلمند می‌گوید که هرسال در منطقه کاریز کار برداشت پنبه را انجام می‌دهد و روزانه 100 تا 120 افغانی مزد می‌گیرد.

“در خانه از من روغن و سایر ضروریات را طلب می‌کنند. به همین دلیل درس را ترک کردم و کار می‌کنم.”

شفیق‌الله 17 ساله که در یک کوره خشت‌پزی در ولسوالی سرخ رود ننگرهار کار می‌کند، می گوید که از طریق این کار مخارج خود و خانواده خود را تامین می‌کند.

“اکنون 7 سال است که در این خشت‌پزی کار می‌کنم. مجبور استم کار کنم، می‌ترسم اگر خشت‌پزی را ترک کنم از گرسنگی بمیریم.”

درعین حال شمس‌الرحمن 10 ساله که در ولسوالی گربز خوست زندگی می‌کند، می‌گوید که ساعت 6 صبح به کوره خشت‌پزی می‌رود و تا عصر در آن‌جا کار می‌کند.

“من خشت‌ها را در قالب جا به‌جا می‌کنم و دوباره در آن‌جا خالی می‌کنم. پول ندارم و از نهایت مجبوری در این‌جا کار می‌کنم.”

عثمان‌الله 12 ساله، باشنده ولسوالی تنی که پدرش فوت کرده و خود سرپرست خانواده است، می گوید که چارۀ دیگری ندارد، جز اینکه کار کند.

“در خانه به من می گویند که آرد بیاور، چیزی در خانه نیست، فقیر استیم.”

محرومیت کودکان کارگر از آموزش

شماری از کودکانی که مشغول کارهای شاقه می‌باشند و مخارج خانواده‌های شان را تهیه می‌کنند، می‌گویند که علاقۀ زیادی به آموزش دارند، اما از رفتن به مکتب محروم شده‌اند.

امیرمحمد، باشنده ولایت غور که در یک کارخانه ساخت تخته‌های سولر کار می کند، می گوید که برای سیر کردن شکمش از درس خواندن منصرف شده است.

“من 20 یا 30 افغانی به دست می آورم و با پول آن نان خشک به خانه می برم. وقتی برای درس خواندن ندارم.”

احمد، باشندۀ شهر هرات نیز می‌گوید که به دلیل مشکلات اقتصادی، درس را رها کرده و در کنار جاده جوس فروشی می‌کند.

“من از روی مجبوری کار می‌کنم. پدرم رفت ایران و می‌گوید که کار نیست. 9 میلیون تومان قرض‌دار است. من چهار برادر و یک خواهر دارم. روزانه 100 تا 150 افغانی درآمد دارم.”

احمد بلال باشندۀ نیمروز که مکتب را در صنف هشتم ترک کرده و مجبور شده تا کار کند، چنین می‌گوید:”تا صنف هشتم درس خواندم. از یک سال به اینسو من و برادرانم مجبور به کار شدیم.”

هر یک از این کودکان ابراز امیدواری می کند که امارت اسلامی زمینه کار و شغل را برای آن‌ها فراهم کند تا آنان بتوانند کار کنند و درس بخوانند.

تاثیرات کار بر رشد ذهنی و جسمی کودک

شماری از کارشناسان می‌گویند که اگر حکومت و نهادهای کمک‌رسان در جلوگیری از کار کودکان و ترویج برنامه‌های جایگزین کوتاهی کنند، تعداد زیادی از کودکان به‌دلیل کار شاقه دچار ناتوانی ذهنی و جسمی خواهند شد.

داکترمحمدولی همت، متخصص امراض عقلی و عصبی می‌گوید که اگر کودکان مجبور به انجام کارهای شاقه به طور مداوم گردند، این بر ظرفیت ذهنی آن‌ها تأثیر گذاشته و می‌تواند رشد جسمی آنها را به تاخیر بیندازد.

“انجام کارهای شاقه اثرات منفی بر سیستم عصبی و رشد ذهنی کودکان دارد. آن دسته از کودکانی که کارهای شاقه انجام می‌دهند، در آینده زیر بار خانواده خواهند رفت.”

درعین حال داکتر کلیم الله ارشد متخصص داخله می‌گوید که کودکان به دلیل شرایط نامناسب کار اغلب دچار بیماری‌های تنفسی، عفونی و سوء تغذیه شده و گاهی هم به مواد مخدر  رو می‌آورند.

“دوران کودکی، دوران رشد جسمی و روحی است، اما وقتی کودکان کارهای شاقه انجام بدهند و تغذیه مناسبی نداشته باشند، دچار سوء تغذیه می‌شوند. بیماری‌های تنفسی و عفونی دیگری نیز برای شان پیش می‌آید و اگر کسی در مقابل آنان سگرت و دیگر مواد نشه‌آور استفاده کند، آنها نیز به آن رو می‌آورند.”

 قوانین کار

برخی از منتقدان کار کودکان می‌گویند که براساس قوانین ملی و بین‌المللی، همه کارهای شاقه و کمرشکن که به رشد فکری و جسمی کودکان آسیب بزند و مانع آموزش آنان شود، ممنوع است.

نعمت‌الله همت، کارشناس مسائل اجتماعی، می‌گویدکه برای استناد به ممنوع بودن کار کودکان می‌توان به قانون کار افغانستان و کنوانسیون‌های بین‌المللی مراجعه کرد.

“از نظر قانون، کودکان زیر 18 سال نباید توسط بزرگان خانواده تشویق به کار شوند.”

همچنین در ماده ۲۲ قانون حمایت از حقوق کودک مصوبه سال ۱۳۹۶ آمده است:”هرنوع بهره‌کشی اقتصادی از کودک ممنوع است.”

همچنین در ماده 63 همین قانون با استناد به قانون کار تاکید شده است که “طبق مقررات قانون کار، به کارگیری جوانان برای کارهای فزیکی، شاقه و کارهای زیرزمینی… ممنوع است.”

راه حل چیست؟

منتقدان کار کودکان تاکید دارند که حکومت باید فرصت‌های بدیل را برای جلوگیری از کار کودکان ایجاد و فرصت‌های آموزشی را برای آن‌ها فراهم کند.

احمدالله ولسمل، کارشناس امور حقوقی به این نظر است که در کنار حکومت، نهادهای حمایت از کودکان نیز باید از خانواده‌های کودکان کارگر دستگیری کنند. ولسمل می‌افزاید که اگر به این موضوع توجه شود، صدها هزار کودک به آموزش رو می‌آورند.

“نهادهای حمایت از کودکان در افغانستان باید به حقوق و چگونگی زندگی کودکان توجه کرده و مانع انجام کارهای شاقه از سوی آنان شوند.”

قدوس خطیبی، کارشناس مسائل اجتماعی تاکید  دارد که برای جلوگیری از کار کودکان باید برای سرپرستان و یا بزرگان خانواده‌های آنان زمینه‌های کاری فراهم گردد.

“وقتی در کشوری کار نباشد، برنامه های اقتصادی خوبی برای خانواده ها وجود نداشته باشند و بزرگترها بیکار باشند، شکی نیست که کودکان از روی ناچاری به کار روی بیاورند.”

درعین حال عصمت‌الله نورزاد، فعال مدنی می‌گوید که اگر از فقر جلوگیری شود و برای خانواده‌ها آگاهی داده شود، عوامل کار کودکان از بین خواهد رفت.

“عمده ترین علت فقر است، فقر عامل اصلی کار کودکان است. اگرچه آموزش برای افراد جامعه مهم است، اما متاسفانه شرایط به قدری بد است که حتی کودکان خردسال نیز مجبور می‌شوند برای یک لقمه نان کار کنند.”

اقدامات حکومت

وقتی در رابطه به کار شاقه کودکان و حقوق آنان از مسئولان حکومتی صحبت می‌شود، آنان همواره از تلاش‌ها و برنامه‌های آموزش مسلکی سخن گفته و می‌افزایند که مشکلات کودکان کارگر بزودی حل خواهد شد.

چنانچه عبدالله سوری، آمر کار و امور اجتماعی هرات می گوید که این اداره سالانه به 1500 کودک و جوان آموزش‌های مسلکی ارائه می‌کند.

“ما هر ماه برنامه‌های آموزشی داریم و سعی می‌کنیم که این برنامه‌ها را در مناطق دور دست و ولسوالی‌های مختلف اجرا کنیم.”

درعین حال تورجان خادمی، رییس کار و امور اجتماعی بادغیس می‌گوید که 2400 کارگر و کودک خیابانی در 24 مرکز هنری و صنایع دستی در این ولایت آموزش می‌بینند.

“ما کودکان کارگر را در بادغیس جمع‌آوری می‌کنیم. زمینۀ آموزش و مکتب را برای آن‌ها فراهم می‌کنیم و برای خانواده‌های آنان تجارت‌های کوچک همچون خیاطی، قالین‌بافی و مرغداری ایجاد می‌کنیم.”

ملانصرالله انصار، رییس کار و امور اجتماعی غور نیز می‌گوید که این اداره سال گذشته 50 کودک یتیم را به کمک یونیسف، شامل مکتب‌ها کرده است.

“تعداد کودکانی که کارهای شاقه انجام می‌دهند زیاد است. پرورشگاه ریاست کار و امور اجتماعی غیر فعال است. ما هنوز نتوانسته‌ایم این پرورشگاه را فعال کنیم.”

مولوی رحیم‌الله مخلص، رییس کار و امور اجتماعی هلمند اما از ساخت مراکز ساحوی تربیه کودکان در 8 ولسوالی این ولایت خبرداده و می‌گوید که درهر ولسوالی 100 کودک زیر آموزش گرفته می‌شود.

او می‌افزاید که جلسات ماهانه برای سرپرستان خانواده‌های کودکان نیز تشکیل و در مورد حقوق کودکان آگاهی عمومی داده می‌شود.

“ما جلسات ماهانه مربوط به مشکلات اطفال را برگزار می‌کنیم و علاوه‌بر این، صدای کودکانی را که بامشکلات روبه‌رو هستند، به مقامات ادارات دولتی می‌رسانیم.”

از سوی دیگر، آمر صاحب جان حقانی، رییس کار و امور اجتماعی خوست می گوید که این اداره در مورد آموزش کودکانی که به کارهای شاقه مشغول هستند، با نهادهای مختلف گفت‌وگو کرده است.

“ما با نهادهای مختلف برنامه‌هایی را برای آموزش کودکان و همچنین نفقۀ خانواده‌های آن‌ها شریک کرده‌ایم. در آینده نزدیک به 474 کودک و نوجوان آموزش حرفه‌ای ارائه خواهیم کرد.”

مولوی فریدالله حقانی، رییس کار و امور اجتماعی ننگرهار نیز می‌گوید که براساس سروی این اداره، حدود 2081 کودک در 47 کوره خشت‌پزی مشغول کارهای شاقه استند که تعدادی از آنان از این وضعیت نجات یافته‌اند.

“حدود 2081 کودک در 47 کارخانه مشغول کارهای شاقه بودند که اکنون این میزان کاهش یافته است. ما برای 150 خانواده زمینۀ کارهای کوچک را فراهم کردیم. آن‌ها کمک‌های غذایی نیز دریافت کرده‌اند. ما برای 250 خانواده کمک غذایی و شغل فراهم کرده‌ایم. برای 260 خانواده آموزش حرفوی داده‌ایم که حرفه را فرا بگیرند و ما از تعدادی از یتیم‌ها حمایت مالی کردیم و برای 60 خانواده دیگر کمک نقدی کردیم.”

با این همه سمیع الله ابراهیمی سخنگوی وزارت کار و امور اجتماعی می‌گوید که بیش از 10هزار کودک یتیم و بی‌سرپرست در پرورشگاه‌های امارت اسلامی نگهداری می شوند.

وی هم‌چنان می‌افزاید که این وزارت بیش از 2200  کودک را که از خارج برگشتانده شده بودند، دوباره به خانواده‌های شان تسلیم کرده اند.

” آن عده کودکانی که یتیم و بی‌سرپرست بودند و به هر دلیلی که از خانواده‌های شان جدا شده اند، اینجا آورده می‌شوند و تا زمانی نگهداری می‌شوند تا دوباره با خانواده‌های شان یکجا شوند”

آمار دقیق

اگرچه آمار دقیقی از کودکان کارگر در دست نیست، اما معلومات اداره ملی احصائیه حاکی از آن است که نزدیک به 20 درصد از کودکان، مشغول کارهای شاقه هستند.

عصمت‌الله حکیمی، معاون مسلکی این اداره می‌گویدکه براساس آخرین نظرسنجی این اداره، بیشتر کودکان کارگر را کودکان روستایی تشکیل می‌دهند.

“19.4 در صد از کودکان 5 تا 17 سال به کارهای شاقه مشغول هستند. اگر از نظر سنی به آنان نگاه کنیم، 22.9 درصد از کودکان 5 تا 11 ساله و 24.4 درصد از کودکان 12 تا 14 ساله شاغل هستند و اگر به سطح قریه‌ها و شهرها به آن نظر بیندازیم در قریه‌ها 22.3 فیصد و در شهرها 10.7درصد کودکان مشغول کارهای شاقه اند.”

ازسوی دیگر رامین بهزاد، رییس سازمان جهانی کار، به مناسبت روز جهانی کار کودک(12 جون) گفت که براساس نظرسنجی سال 2020 و 2021 این سازمان، حدود یک میلیون و 60 هزار کودک در افغانستان مشغول کارهای شاقه استند.

 وی در عین حال افزود که به‌دلیل تحولات اخیر، تعداد دقیق کودکان کارگر معلوم نیست، اما احتمال می‌رود که این تعداد افزایش یافته باشد.

رییس سازمان جهانی کار همچنین از همه نهادهای بین‌المللی و داخلی خواست تا در مبارزه با کار کودکان، تعهد خود را تجدید کنند تا شرایط بهتری برای کودکان افغانستان ایجاد گردد.

 

کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید