با وجودی که آزادی بیان یکی از دستآوردهای دولت در 14 سال گذشته محسوب می‌شود، قربانیان اصلی این دستآورد همواره خبرنگاران بودهاند. خبرنگاران می‌گویند در افغانستان آزادی بیان وجود دارد؛ اما چه سود که موانع و تهدیدات فراوان در مقابل فعالیت‌های خبرنگاری وجود داشته باشد.
از نظر خبرنگاران داخلی، در کنار تهدیدات گروههای مسلح و افراد زورمند علیه خبرنگاران، اکثر رسانه‌های همگانی نیز اعتقادی به حقوق انسانی و مسلکی خبرنگاران ندارند. بدین اساس خبرنگاری نامصوون‌ترین شغل در افغانستان می‌باشد.
برخی خبرنگاران می‌گویند که آنها با کمترین امتیازات مالی و معنوی کار می‌کنند و تاکنون توجهی به وضعیت زندگی و حفظ جان و حیثیت آنها نه از سوی دولت و نه از سوی رسانه‌ها صورت گرفته است. اناهیر فرهمند، خبرنگار تلویزیون نگاه می‌گوید: « خبرنگاران همانند دیگر جوانان در افغانستان بی‌دفاع و بی‌کس استند، آنها در سخت ترين شرایط کار می‌کنند و در اندک رسانه‌ها معاش کافی دارند. آنها امنیت شان تأمین نیست و رسانه‌ها نیز اهمیت چندانی برای شان نمی‌دهند.»
از نظر خبرنگاران تجربهکار، رسانه‌ها عمدتاً خبرنگاران را با معاش‌های ناکافی استخدام می‌کنند و ضمن بیتوجهی به امنیت آنها، بعضا هرگونه افکار و اندیشه‌های آنها را نیز سرکوب می‌کنند. خبرنگاران مسلکی می‌گویند که بدترین حالت برای یک خبرنگار مسلکی آن است که مجبور می‌شود برخلاف معیارهای روزنامهنگاری و اخلاق خبرنگاری به دستورات سلیقه‌ای کارفرمایان شان عمل کنند.
ظفرشاه رویی، خبرنگار روزنامه 8 صبح مي‌گويد که یکی از اساسیترین مشکل خبرنگاران نبود مصوونیت شغلی می‌باشد که باعث نبود مصوونیت جانی آنها نیز شده است. وي افزود: « نداشتن مصوونیت شغلی باعث می‌شود که خبرنگاران برای به دست آوردن لقمه نانی حتا جان خود را به خطر بیندازند. هرگاه یک خبرنگار مصوونیت شغلی داشته باشد، در آن صورت کمتر حاضر است جانش را به خطر مواجه سازد.»
رویی از برخورد نادرست برخی از مسوولان رسانه‌ها با خبرنگاران نیز سخن مي‌گويد. او می‌گوید: « متأسفانه شماری از مسوولان رسانه‌ها با خبرنگاران خود طوری برخورد می‌کنند که گویا با چند هزار افغانی خود فکر می‌کنند که تمام زندگی خبرنگار را خریدهاند.»
این خبرنگار تهدیدات امنیتی و عدم دسترسی به اطلاعات را مشکل دیگر خبرنگاران عنوان می‌کند. به گفته وي « امروز جان خبرنگاران از سوی تمام گروه‌ها به شمول شماری از مقامات دولتی تهدید می‌شود.»
مقرره جدید
وزارت اطلاعات و فرهنگ با هماهنگی برخی از اتحادیه‌های رسانه‌ای مقرره جدیدی را در رابطه به طرز تأسیس و فعالیت رسانه‌های همگانی ترتیب داده و هفته گذشته آن را طی یک کنفرانس خبری منتشر کردند. در این کنفرانس، معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ، اعلام کرد از شنبه مطابق به سه دلو مقرره جدید درباره طرز تأسیس و فعالیت رسانه‌های همگانی وضع شده و یک سند محکم برای تأمین امنیت و مصوونیت شغلی خبرنگاران در افغانستان است.
مژگان مصطفوی، معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ گفت:« تمامی رسانه‌ها باید این مقرره را به مرحله اجرا بگذارند. در مقرره جدید در مورد نحوه قراردادهای کارمندان رسانه‌ها، حقوق، بیمه، امتیازاتی که در صورت زخمی شدن، کشته شدن یا معلولیت و معیوبیت آنها به خبرنگاران تعلق می‌گیرد و همچنین در زمینه تقاعد، اضافه‌کاری و موارد دیگر به صورت واضح پرداخته شده است.»
مقرره طرز تأسیس و فعالیت رسانه‌های همگانی قبلاً در چهار فصل و ۴۱ ماده ترتیب و از سوی شورای وزیران تایید و توشیح شده بود؛ اما کمتر رسانه‌ای به آن عمل می‌کردند.
با آن که تاکنون هیچ مجرای قانونی برای تأمین حقوق و امتیازات خبرنگاران وجود نداشت؛ اما برخی نهادها به گونه سمبولیک به نمایندگی از خبرنگاران فعالیت می‌کردند. این نهادها از حکومت خواستهاند با جدیت این مقرره را اجرا کند و از کارمندان رسانه‌ها نیز خواسته در صورتی‌که شکایتی از برخورد غیرقانونی کارفرمایان شان دارند، به این نهادها مراجعه کنند.
نهادی به نام « اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان» می‌گوید که قبل از این به دلیل نبود مدارک قانونی، مالکان رسانه‌ها، اکثراً حقوق و امتیازات کارمندان شان را پايمال می‌کردند. فهیم دشتی، رییس اجرایی این نهاد همچنین اعلام کرد که قبل از این قراردادهای خبرنگاران نیز ظالمانه بود و بر آنها تحمیل می‌شد. به گفته دشتي « در صورتی‌که به کارمندان رسانه‌ها آسیب‌های جسمی می‌رسید، صاحبان رسانه‌ها خود را مسوول نمی‌دانستند.»
همچنین صدیقالله توحیدی، مسوول اداره حمایت از رسانه‌های آزاد در افغانستان می‌گوید که هیچ رسانه‌ای حق ندارد با کارمندان خود خلاف قانون برخورد کند. وي افزود: « هرگاه خبرنگاران در جریان کار مصدوم و یا معلول می‌شوند و یا شهید می‌شوند، مالکان رسانه‌ها که اصل تجارت رسانه‌ای را در اختیار دارند، هیچ‌گونه احساس مسوولیت نمی‌کنند.»
برخی از خبرنگاران نسبت به مقرره جدید خوشبین اند و امیدوارند به بهبودی فعالیت‌های خبرنگاری کمک کند. اما آنها در عین حال نسبت به عملی شدن این مقرره به دیده شک می‌نگرند.
خیرالله رسولی، خبرنگار رادیو سلام وطندار می‌گوید: « در صورتی که تمام رسانه‌ها به عملی شدن این مقرره پابند باشند، در بخش‌های قرارداد، حقوق بیمه و تقاعد سند خوبی است، ولی اگر مثل قانون اساسی روی کاغذ باشد، در آن صورت نمی‌شود زیاد خوشبین بود.»
رسولی با مثال آوردن حمله انتحاری بالای کارمندان تلویزیون طلوع این سوال را مطرح می‌کند كه « این مقرره پیش از حمله انتحاری بالای کارمندان تلویزیون طلوع معرفی شده است. آیا حالا طلوع حاضر است که امتیازات کارمندان کشته شده‌اش را بپردازد؟» رسولی علاوه می‌کند كه رسانه‌ها در افغانستان بیشتر خصوصی اند و کسانی که این رسانه‌ها را ایجاد کرده‌اند خود از رسانه بویی نمی‌برند. فکر نمی‌کنم که زیاد به دستورات این مقرره پابند باشند.»
همچنین ظفرشاه رویی می‌گوید اگر مقرره جدید مورد تطبیق قرار بگیرد و به آن عمل شود، می‌تواند تا جایی به بهبودی وضعیت فعلی خبرنگاران کمک کند. وی نیز نسبت به عملی شدن این مقرره مشکوک است. رويي در اين ارتباط می‌گوید:« فکر نکنم این مقرره توسط مسوولان رسانه‌ها مورد رعایت قرار بگیرد. به دلیل این‌که مسوولیت‌های بیشتری را متوجه مسوولان رسانه‌ها می‌سازد و آنها دوست ندارند چنین مسوولیتی داشته باشند.»
چهارشنبه سیاه
موضوع مصوونیت و حقوق خبرنگاران در حالی مطرح می‌گردد که ده روز پیش طالبان بر کارمندان گروه رسانه‌ای موبی گروپ در کابل حمله کردند و در اثر این حمله انتحاری ٧ کارمند این شرکت رسانه‌ای کشته و ٢٥ نفر دیگر زخمی شدند. طالبان گفتهاند که این حمله « به انتقام اتهام‌های دروغین تلویزیون طلوع علیه طالبان» انجام شده است. این گروه چند ماه پیش و در پی انتشار گزارشی كه گويا اعضای این گروه به محصلین در لیلیه دخترانه پوهنتون کندز تجاوز کرده‌اند، این رسانه را به نقض اصل بی‌طرفی متهم کرد. طالبان اعلام كرد از این پس با این رسانه، همانند اهداف نظامی برخورد خواهد کرد.
این حمله طالبان با واکنش‌های گسترده‌ای در داخل و خارج از کشور روبهرو شده است. اتحاديه‌هاي خبرنگاران افغانستان ضمن محکوم کردن این حمله، همان روز را (چهارشنبه سیاه) نامگذاری کرد.
بازی با زندگی خبرنگاران
حمله انتحاری بر کارمندان موبی گروپ و واکنش‌های مختلفی که از جناح‌های مختلف حکایت از وخیم‌تر شدن اوضاع برای خبرنگاران دارد. در این میان برخی از مقامات دولتی برای سرکوب بیشتر طالبان در رابطه به حمله 30 جدی موضعگیری کرده‌اند. آنها گفتند که پس از این تهدیدات برای خبرنگاران افغان همه شمول شده است.
امرالله امان، رییس مبارزه با تروریزم وزارت امور داخله می‌گوید:« رسانه‌های امروزی افغانستان در دنیا کم نظیر اند و این رسانه‌ها اوقات دشمنان را تلخ ساختهاند. از همین خاطر دشمن در برابر رسانه‌ها پلان‌هایی دارد.»
طالبان پیش از این تهدید تمام رسانه‌ها را رد کرده بودند؛ اما مجیب خلوتگر رییس نهاد حمایت از رسانه‌های آزاد می‌گوید: « طالبان به تازگی اعضای فدراسیون خبرنگاران افغانستان را در لیست اهداف نظامی خود قرار دادهاند.»
تعهدات و مقرره‌های بین‌المللی خبرنگاران را افراد غیرنظامی شناختهاند و طرف‌های درگیر جنگ مکلف اند تا مصوونیت خبرنگاران را تأمین کنند؛ اما اوضاع کنونی نشان می‌دهد که طرف‌های درگیر در افغانستان با زندگی خبرنگاران بازی می‌کنند؛ زیرا تاکنون در افغانستان مصوونیت خبرنگاران عملاً از سوی هیچ نهادی تضمین نشده است.
قطعه خاص
با بلند رفتن تهدیدات علیه رسانه‌ها، مسوولان اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های کشور خواستار یک قطعه خاص امنیتی برای تأمین امنیت دفاتر این رسانه‌ها شدند. مسوولان این اتحادیه به تاریخ (5 دلو) در یک نشست خبری از حکومت خواستند در رابطه به تأمین امنیت رسانه‌ها توجه بیشتری انجام دهد.
احمد کمیل، رییس اجرایی این اتحادیه خواستار هماهنگی بین دولت و رسانه‌های آزاد شد و گفت که بايد کمیته مشترک رسانه‌ای و امنیتی برای یافتن راه‌های حل اساسی به مشکلات فعالیت‌های رسانه‌ای و چگونگی همکاری در حالات اضطرار در کشور به وجود آيد. وي افزود: « پیشنهاد می‌کنیم که به منظور حفاظت و حراست از رسانه‌های کشور به عنوان ارزش ملی یک قطعه خاص در چهارچوب پولیس یا امنیت ملی ایجاد شود تا امنیت رسانه‌ها را به صورت اساسی تأمین نماید.»
همچنین وزارت داخله اعلام کرده که از هر حرکتی که سبب تأمین امنیت جان خبرنگاران و کارهای رسانه‌ای گردد، استقبال می‌کند. نجیب دانش، معاون سخنگوی وزارت داخله، می‌گوید: « طرحی که از طرف بزرگان رسانه‌ای پیشنهاد شده، ما آن را بررسی می‌کنیم، وزیر داخله علاقه دارد که به گونه‌های مختلف برای تدابیر امنیتی ژورنالیستان و دفاتر شان اقدامات لازم صورت بگیرد.»
با آن هم معلوم نیست که ایجاد این قطعه برای حکومت تا چه اندازه امکانپذیر خواهد بود. در ضمن، این سوال نیز وجود دارد که آیا با ایجاد چنین قطعه امنیتی، امنیت خبرنگاران چه در داخل دفاتر رسانه‌ها و چه در بیرون از دفاتر شان فراهم خواهد شد؟
به اساس ارقام خبرنگاران بدون مرز، در پانزده سال گذشته، 33 خبرنگار در افغانستان کشته شدهاند و افغانستان هنوزهم در جدول آزادی بیان و فعالیت‌های رسانه‌ای دارای رنگ سرخ است.
حدود یک ماه قبل دیده‌بان رسانه‌های افغانستان وابسته به «نی» نیز اعلام کرد که سال ۲۰۱۵ بدترین سال برای روزنامه‌نگاران افغانستان بوده است. بر اساس گزارش دیده‌بان رسانه‌های افغانستان، در یک سال گذشته دست‌کم چهار روزنامه‌نگار افغان کشته، سه تن زخمی و ۲۰ تن دیگر مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند.
