با گذشت یک هفته از حادثه مرگبار و اندوهناک لغزش کوه در ولسوالی ارگوی بدخشان، نه از اجساد زیر آوارها خبری است، نه سقف و سایبان مناسب برای آسیب دیدگان این حادثه مهیا شده و نه هم آمار دقیقی از میزان تلفات آن وجود دارد.
فرودآمدن کوهی از خاک و سنگ بر سر باشندگان قریه آب باریک، صدها انسان را به کام نیستی در دل خاک برد و هزاران بازمانده را بیخانمان ساخت که اندوه آن در سراسر دنیا گسترش یافته و صدای این فاجعه دلخراش طبیعی تا دورترین نقطه کشور و جهان دیگر رسید و همگان را سوگوار ساخت.
اختلافات آماری از مرگ 350 تا 2700 نفر نیز تبدیل به معمایی شده است که بخشی از بحثها پیرامون این حادثه را به خود اختصاص داده است. تفاوت ادعاها از زبان والی تا قومندان امنیه و سایر مقام‌های محلی را نیز تفسیرهای متفاوتی دادهاند. برخی، آمار پایین را دلیلی بر توجیه کمکاری دولت دانسته و تعدادی هم میزان بلند مرگ را انگیزهای برای جذب کمک‌های بیشتر و اخاذی توسط مقام‌های محلی تعبیر نمودهاند.
به هرحال، نفس فاجعه و بیخانمانی صدها نفر چیزی نیست که قابل کتمان باشد؛ امری که به باور بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مردم در ولسی جرگه قابل پیشگیری بود و کمسیون حالات اضطرار وظیفه دارد با شناسایی مناطق آسیبزا به مردم هشدار دهد تا در این مناطق زندگی نکرده و جای دیگری را برای حیاتشان اختیار نمایند.
انجنیر سید اکرام، عضو ولسی جرگه، می‌گوید که شناسایی چنین نقاطی در جلوگیری از بروز این گونه حوادث ضروری است. به باور وی و برخی دیگر از اعضای این نهاد، وظیفه کمسیون حالات اضطرار تنها به این مسأله محدود نیست که پس از حادثه به کمک آسیب‌دیدگان بشتابد، بلکه بخش مهم مسوولیت آن، شناسایی مناطق آسیبپذیر و تعریف منطقه جایگزین برای اسکان مردمان در معرض خطر است.
فوزیه کوفی، وکیل مردم بدخشان در ولسی جرگه نیز می‌گوید: “چرا مناطقی که در معرض خطر هستند شناسایی و مردمش انتقال داده نمیشوند و اسکان مجدد صورت نمیگیرد؟ صورت نگرفتن اسکان مجدد به دلایل سیاسی است. خوب است که رهبران ما به جان و حیات مردم خود بیشتر اهمیت دهند تا مسایل سیاسی.”
همچنین شریفی بلخابی، وکیل مردم سرپل در ولسی جرگه، اظهار داشت: “اگر کمیته حالت اضطرار تثبیت می‌کرد، تفکیک می‌کرد و آسیب‌پذیری‌ها را پیش‌بینی می‌کرد، مردمی که در معبر سیل است، در معبر دریا است، در زیر آن تپه‌ای که واقعاً خاک‌ریزی دارد و در بدل آن زمین مناسب در مناطق هموار برای آنها میداد، امروزه این فاجعه رخ نمیداد.”
انبوه کمک‌ها و بیسرنوشتی اجساد
اکنون اما فاجعه اتفاق افتاده و ارگو به “گودال مرگ” تبدیل شده است؛ گودالی که حتی در توان دولت نیست تا اجساد را از آن بیرون نماید، لذا تصمیم بر آن شده تا این قریه به گورستان دستهجمعی مبدل شود؛ امری که اعتراض مردم و بسیاری از نمایندگان را برانگیخته است. از سوی دیگر، دست هزاران نیازمند در ارگوی بدخشان به سوی امدادرسانی از سوی دولت، نهادهای بین‌المللی و داخلی و مردم دراز است.
واکنش دولت، مردم، نهادهای داخلی و بین‌المللی و کشورهای دور و نزدیک نیز به این حادثه نشان از درک انسانی آنان دارد. افزون بر این که حکومت، مبلغ 40 ملیون افغانی به بازماندگان این حادثه اختصاص داده و قول خانهسازی را برای آنان داده است، برخی از کشورهای دیگر نیز کمک‌های زیادی وعده نموده و برخی هم کمکهایشان را به این آسیب‌دیدگان رسانده و توزیع کرده‌اند.
رییسجمهور کرزی، باراک اوباما، مقام‌های ایران، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و برخی از کشورهای دیگر از این رویداد ابراز تأثر کردند. هر کسی هم به طور انفرادی، گروهی یا مجازی غمشریکی کرده است، از تلاش خود برای امدادرسانی به قربانیان گفته و نهادهای دولتی، غیردولتی، مدنی و حکومتی هر کدام به سهم و توان خویش به آنان کمک اختصاص دادهاند.
تا اکنون، کشور چین، مبلغ 50 هزار دالر به آسیب دیدگان بدخشان کمک کرده و اعلام آمادگی برای کمک‌های بیشتری داده است. طیاره حامل کمک‌های جمهوری آذربایجان که شامل برنج، شکر، قند، روغن مایع، چای، ماکارونی، کیسه خواب، کمپل و آرد بود نیز به مزارشریف رسیده است. تاجیکستان هم اعلام کرد با تکمیل و انتقال یک کاروان متشکل از محموله‌های امدادی و انسان‌دوستانه به آسیب‌دیدگان حادثه لغزش زمین در ناحیه «ارگوی» ولایت بدخشان کمک می‌کند.
در همین حال، اکثر اعضای ولسی جرگه به آسیب دیدگان ولایت بدخشان وعده کمک نقدی کرده‌اند و برخی آنها نیز این مبالغ نقدی را به ریاست این مجلس سپرده‌اند. از این میان رمضان بشر دوست، یک عضو این نهاد، 150 هزار افغانی را به طور نقدی به رییس ولسی جرگه داد. همچنین قدرتالله ذکی، عضو دیگر این مجلس، وعده کمک 20 هزار دالری را به این آسیب دیدگان داده است. عبدالروف ابراهیمی، رییس ولسی جرگه نیز 2 ماه معاش خود را که معادل 10 هزار دالر میشود به آسیب دیدگان رویداد ولایت بدخشان تخصیص داد. علاوه بر این، صدها نهاد داخلی، مدنی و مردمی حاضراند به هر نحوی که شده و به هر میزانی که بتوانند، آماده شدهاند به این قربانیان کمک نمایند و از آنان دستگیری کنند.
مدیریت کمک‌ها، نگرانی اساسی
این کمک‌ها در حالی برای این مردم رسیده و یا هم وعده سپرده شده است که شکایت از بینظمی و عدم مدیریت درست کمک‌ها به دلیل نبود تجربه و یا هم شفافیت و دلسوزی، نگرانی اصلی نمایندگان ولسی جرگه و مردم است. فوزیه کوفی، پس از سفر به منطقه آسیب دیده، از نبود تجربه و نظم لازم برای توزیع کمک‌ها شکایت نموده و بر ضرورت اعزام هیأتی جهت تنظیم کمک‌ها و نظارت بر توزیع آن تأکید کرد.
نیلوفر ابراهیمی، عضو دیگر ولسی جرگه نیز گفت: “ولسی جرگه باید یک هیأت را به ولایت بدخشان بفرستد تا بر تمام کمک‌ها نظارت کند.” وی افزود: “مردم بدخشان از لغزش زمین آسیب زیادی دیدهاند و ولسی جرگه باید دفتری را برای رساندن کمک‌ها به این آسیب دیدگان در آن ولایت ایجاد کند تا تمام موادهای ضروری و مواد غذایی از این طریق به آنها ارسال شود.”
این عضو ولسی جرگه همچنین پیشنهاد کرد که باید یک شهرک برای بازماندگان این رویداد طبیعی ساخته شود، زیرا آنها هماکنون منزل مسکونی و جای امن ندارند.
عبدالولی نیازی، عضو دیگر این مجلس با اشاره به انتقال آسیب دیدگان به جای امن و مناسب، رویداد ولایت بدخشان را بیسابقه عنوان کرد و گفت در این حادثه، بیش از 2500 نفر کشته شده و بیش از 2500 نفر دیگر منزل مسکونی ندارند و در بیابانها زندگی میکنند.
سازمان جهانی غذا که 80 تن مواد خوراکی به ولسوالی ارگو رسانده است، می‌گوید که نگران چگونگی توزیع کمک‌ها به آسیب دیدگان میباشد. صلیب سرخ و سازمان بین‌المللی مهاجرت تشخیص کرده‌اند که دستکم ۷۰۰ خانواده به کمک‌های فوری و مواد اولیه زندگی نیازمند هستند. اما کسی برآورد نکرده که میزان نیازمندی آنها چه قدر است و نیازمندی با سیلی از کمک‌ها چه تناسبی دارد.
به دنبال این انتقادها، حکومت تصمیم ایجاد کمسیون توزیع کمک‌ها و اقدام برای خانهسازی برای بازماندگان این حادثه را روی دست گرفت و ورود به این منطقه را به دلیل احتمال تکرار حادثه ممنوع اعلام کرد. دفتر مطبوعاتی ریاستجمهوری با انتشار خبرنامه ای اعلام کرد که در نشست روز دوشنبه ( 15 ثور) شورای وزیران به ریاست حامدکرزی، به منظور جلوگیری از افزایش تلفات جانی بر اثر لغزش دوباره زمین، ورود به قریه آسیبدیده بدخشان ممنوع اعلام شد. همچنین گفته میشود که قرار است در آینده نزدیک برای خانواده‌هایی که بر اثر لغزش کوه در قریه آب باریک ولسوالی ارگوی بدخشان متضرر و بی‌جا شدهاند، خانه ساخته شود.
عبدالله همایون دهقان، رییس اداره حالات اضطرار ولایت بدخشان گفته که یک کمسیون برای یافتن مناطق خالی برای احداث مسکن برای این بیجاشدگان تشکیل شده است. آقای دهقان گفت وی با مردم قریه‌های همجوار در تماس است و حکومت آماده میباشد که زمین‌هایی را برای زیست این بیجاشدگان خردیداری کند.
با این وجود، در این میان، یک نکته برجسته و قابل ستایش نیز وجود دارد و آن ابراز همدردی و اعلام آمادگیهای گسترده مردمی برای کمک رسانی به آسیب دیدگان بدخشان در ولسوالی ارگو است. چنان که مشاهده شد، به دنبال وقوع این حادثه مرگبار طبیعی، مردم در سراسر کشور، جمعآوری کمک‌ها برای نجات قربانیان را آغاز کردند و مراتب همدردیشان را با آسیب دیدگان حادثه اعلام نمودند. مردمان ولایات مثل قندهار، ننگرهار، غزنی، هرات و دیگر ولایات مناطق جنوبی، شرقی، غربی، مرکزی و شمالی کشور ضمن آن که این حادثه را فاجعه ملی توصیف کردند، سعی ورزیدند با قربانیان حادثه اعلام غمشریکی نمایند.
با این حال، برخی از نمایندگان ولسی جرگه و شهروندان کشور با ستایش این حرکت ملی، انسجام آن را نیازمند مدیریت نهادهای دولتی میدانند که متأسفانه جای این گزینه نیز خالی دیده میشود.
به هرحال، هرچند هیچ اقدامی نمیتواند اندوه سهمگین حادثه دیدگان ارگو را جبران نماید، ولی ضرورت جدی برای مدیریت کمک رسانی و توزیع آن، همچنین سر و سامان دادن به بازماندگان و بیجاشدگان این حادثه چیزی نیست که کوتاهی در آن خصوص قابل توجیه باشد. پس نباید از این نکته غافل شد، رسانهها نیز برای نظارت و گزارش دهی این امر مسوولیت بسیار سنگینی دارند.
