بی‌بازاری خامک‌دوزان در هرات

در دکان‌های لباس‌های زنانه در هرات کمتر لباس‌ها و پوشاک خامک دوزی شده به چشم می‌خورد. درعین حال از حضور زنان خریدار در این فروشگاه‌ها نیز چندان خبری نیست.

اینکه بازار لباس‌های خامک‌دوزی چرا با چنین وضعیتی روبرو است، سراغ آسیه، یکی از خامک‌دوزان را می‌گیرم.

آسیه برای فروش پارچه‌های خامک دوزی شده خود پس از چندین هفته به بازار آمده و می‌گویدکه

در سال‌های گذشته خرید و فروش خوب بود، در هفته حداقل یکبار یخن‌های دست‌دوزی شده را برای فروش به بازار می‌آورد.

“حالشاید در ماه حداقل یکبار به بازار بیایم، این‌جا هم هر پارچه را می‌آورم کسی نمی‌خرد، می‌گویند که بازار نیست، زنان خریداری نمی‌کنند، حتی کسی قیمت ها را سوال نمی‌کند.”

وقتی به خامک‌دوزی‌های آسیه نگاهی شود، دیده می‌شود که نخ‌های جلا دار به پارچه‌ها درخشش خاصی داده و دوخت‌های ریز ریز نشانگر آنست که زحمت زیاد روی هرگلدوزی کشیده شده است.

به گفتۀ آسیه روی برخی از پارچه‌ها تا سه ماه هم کار شده است و در این کار با او عروسش نیز همکاری دارد.

“پارچه‌ها زیاد است، اما این بهترین‌اش است که به سبک خشتی دوخته شده؛ طرح جدید است. تاحال در روستای ما کسی چنین پارچه‌هایی را نخریده و نه دوخته است.”

این زن خامک‌دوز که به گفتۀ خودش دید چشمانش هم ضعیف شده، اکنون نمی‌تواند نخ ریز را در سوزن کند، بلکه مجبور است از عینک استفاده‌کند.

“چشمانم ضعیف شده، من وقتی ۱۵ ساله بودم، خامک‌دوزی می‌کردم و درآمد خوبی داشتم، اما از زمانی‌که امارت اسلامی رویکار آمد، بی‌پولی شده و کسی خریدار کارهای ما نیست.”

چرا مشتری نیست؟

برخی از مشتریان خامک‌دوزی در هرات بیکاری، تعلیق آموزش دختران، محدودیت‌های گشت‌وگذار و بسته شدن آرایشگاه‌ها را از دلایل عمده بی‌انگیزه شدن زنان برای خریدن لباس عنوان کرده و می‌افزایندکه این عوامل براقتصادی خانواده‌ها نیز آسیب زده است.

در یکی از دکان‌های پارچه فروشی با رقیۀ تازه عروس‌ روبه‌رو می‌شوم، ظاهرا او برای خریدن جهیزیه آمده است، اما می‌گویدکه وی دریکی از مکتب‌های خصوصی معلم بوده و پس از بسته شدن مکاتب به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم، وی نیز بیکار شده است.

رقیه می‌افزایدکه به‌دلیل مشکلات اقتصادی مجبور است که از اکثر لوازم عروسی بشمول پارچه‌ها‌ و شال خامک‌دوزی شده، صرف نظر کند.

“اگر خودم وظیفه می‌داشتم، می‌توانستم با شوهرم همکار باشم یا کاری کنم که حداقل نیمی از مراسم و لوازم خود را تهیه کنم. واقعا از این پارچه‌های خامکی که جزو فرهنگ ما است، زیاد خوش دارم، اما چه کنم که نمی‌توانم بخرم.”

از سوی دیگر فروشندگان این لوازم نیز از وضعیت بازار شکایت دارند، آنان می‌گویند که در سال‌های اخیر وضعیت بازار خوب نیست و ضررهای زیادی را متقبل شده‌اند.

نجیب الله احمدی، فروشنده پارچه‌های خامکی که ۲۰ سال این شغل را پیش برده می‌‌گوید: “پارچه‌های خامک‌دوزی شده درگذشته خریداران زیادی داشت، اما متاسفانه در دوسال اخیرکه اکثر مردم بیکار شده‌اند، بازار ندارد و ما خیلی ضرر کرده‌ایم.”

زبیر خالقی، یکی دیگر از فروشندگان پارچه‌های خامکی در صحبت با کلید می‌گوید از زمانی‌که کار فروشندگی خامک‌دوزی را آغاز کرده، تاکنون هرگز به اندازه دو سال اخیر شاهد چنین افت بازار نبوده.

“اگر به خامک‌دوزی توجه جدی صورت نگیرد، بازار تولیدات این حرفه به دلیل نبود خریدار، به‌صورت کامل بسته خواهد شد.”

از سویی هم مسئولان اتاق تجارت و صنایع زنان زون غرب کشور می‌گویند که در این اواخر صنایع دستی زنان، به خصوص پارچه‌ها و یخن‌های دست دوزی بازار خود را از دست داده است.

بهناز سلجوقی، رییس هیئت مدیره این اتاق در صحبت با کلید می‌گوید که این نهاد از همه خانم‌های متشبث و تجارت پیشه حمایت همه جانبه می‌کند.

“برای حل مشکلات خانم‌ها، تلاش می‌کنیم و برنامه‌هایی روی دست داریم تا زنانی که مصروف ساخت یخن و پارچه هستند را به بازارهای داخلی و خارجی وصل کنیم.”

خامک دوزی از جمله صنایع دستی زنان به حساب می‌رود که بسیاری از زنان با دوختن یخن، دستمال و قدیفه‌های خامکی از این شغل به عنوان یک منبع عایداتی کار می‌گیرند. در شرایط کنونی که زنان بیشتر خانه نشین شده‌اند و وضعیت اقتصادی بسیاری از خانواده‌ها نیز خوب نیست، رکود بازار چنین کارها فشار دیگری است بر روزگار مردم.