بلخ، یکی از بزرگ‌ترین ولایت‌های صنعتی افغانستان است که بیشتر اهالی آن از طریق صنایع دستی امرار معیشت می‌کنند.
قالین‌بافی، دست‌دوزی، پشم‌ریسی، مس‌گری، بافنده‌گی و گل‌دوزی از صنایع دستی مشهور ولایت بلخ استند.
برای بازدید از چه‌گونه‌گی وضعیت صنایع دستی در بلخ سفری کردیم به مرکز این ولایت؛ شهر باستانی مزار شریف رفتیم تا ببینیم که غول کرونا چه بر سر صنایع دستی این ولایت آورده‌است.
در نگاه‌های نخست، کم‌تر تصور می‌شود که صنایع دستی در شهر پر جم‌وجوش مزار شریف در اثر ویروس کرونا دچار ورشکسته‌گی شده باشد.
کلیدگروپ را در یوتیوب دنبال کنید
پس از پرس‌وپال در مورد بازارهای صنایع دستی، آدرس مارکیتی را به نام رابعه بلخی که مخصوص خانم‌ها می‌باشد، گرفتیم.
مارکیت زنانه رابعه بلخی بر خلاف تصور، خاموش و بی‌صدا درست شبیه‌جاهای متروکه است و تنها صدایی که به گوشم می‌رسید آواز گام‌های خودم است و بس.
در فکر فروفته بودم تا یکی را برای مصاحبه‌کردن بیابم که صدای ماشین خیاطی از یک دوکان نیمه‌باز به گوشم رسید.
نزدیک دوکان شدم، سه خانم داخل دوکان مصروف دوخت بودند، پس از سلام، اجازه‌ی ورود خواستم و با مهمان‌نوازی گرم آنان مواجه شدم.
چنان دوستانه و صمیمانه‌ی پذیرایی کردند، گویا سال‌هاست با ایشان آشنایی دارم و با جبین گشاده آماده‌ی مصاحبه نیز شدند.
یکی از این سه زن، حبیبه امینی نام دارد که مسوول مارکیت رابعه بلخی( مارکیت ویژه زنان صنعت‌کار) در شهر مزار شریف است.
وی، با اشاره به تعدادی از صنایع دستی در دوکانش که بالای آنان خاک نشسته و خریداری نداشته‌اند، میگوید که پس از گسترش ویروس کرونا در بلخ، بازار صنایع دستی به کلی خراب شده‌است.
این خانم، لحظه‌یی سکوت کرده به صحبت‌هایش ادامه داده گفت، روزگاری قبل از شیوع ویروس کرونا این مکان روزهای ویژه بازار داشت، نمایشگاه‌های صنعتی داشت و بیش از یک صد خانم همراه با ده‌ها گروپ از شاگردان در 60 دکان این بازار مصروف کارهای صنعتی و خرید و فروش اجناس صنعتی شان بودند.
وی با اشاره به دوکان‌های مسدود شده این مارکیت میگوید که پس از گسترش کرونا بیش تر از نصف دوکان‌داران این مارکیت قادر به ادامه فعالیت نبودند و دوکان‌داران متباقی نیز در بلندترین سطح، بالای 50 درصد فروشات شان را از دست داده‌اند.
پس از خداحافظی با امینی وارد سایر دوکان‌های مارکیت شدم به ندرت دوکانی را باز دیدم و بیشتر دوکان‌ها مسدود بودند و هیچ مشتری در تمام این بازار وجود نداشت جز چند دوکان‌داراند.
شکریه سادات، یکی دیگر از صنعت کارانی است علاقه‌مند مصاحبه با ماست.
وی میگوید که 7 سال می‌شود در مارکیت رابعه بلخی دوکان دارد.
خانم سادات، نیز از آسیب‌های اقتصادی کرونا بر صنایع دستی شاکی بوده میگوید که میزان فروشات وی قبل از کرونا ماهانه بیشتر از 15 هزار افغانی بود و اکنون به کم‌تر از 3 هزار افغانی تقلیل یافته است.
وی با افسوس، میگوید که در گذشته 25 شاگرد داشت اکنون با آنکه تعداد شاگردان وی به 10 تن می‌رسد؛ اما قادر نیست که مزد آنان را به موقع بپردازد.
به گفته‌ی وی، دست‌مزد هر شاگرد از هر صنعت دستی بین 50 تا 200 افغانی بوده، که نظر به فروشات پرداخت می شود.
فریبا نوری، نیز یکی دیگر از صنعت کاران این بازار است که خیاطی و گل‌دوزی می‌کند.
وی دکانش را مسدود کرده است و در سایبان دوکان خود نشسته است.
کلیدگروپ را در انستاگرام دنبال کنید
از وی پرسیدم چرا بیرون از دوکان نشسته و در دوکان را بسته است، گفت، اگر مشتری می‌بود باز می‌کردم؛ اما اکنون که نیست باز کردن دکان مفادی جز خاکین شدن صنایع دستی داخل دکان ندارد.
وی، لبخندی زده در دکانش را به من میگشاید و اجناس دست‌دوزی پر زرق و برق خودش را دانه دانه معرفی کرده و میگوید به دلیل نبود فروش، حتا قادر به پرداخت کرایه دکانش نیز نمی‌باشد.
پس از ختم مصاحبه، این زنان صنعت کار، مرا دعوت به نان چاشت کردند؛ اما ناگزیر بودم که دعوت شان را نپذیرم و برای تکمیل گزارش به اتاق تجارت و سرمایه گزاری زنان در بلخ سر بزنم.
اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری زنان در بلخ نیز از نبود بازار برای صنایع دستی بانوان ابراز نگرانی کرده، میگوید که از آغاز گسترش ویروس کرونا در بلخ تا کنون، 99 در صد صنایع دستی آسیب دیده است.
شکیبا شکیب، مسوول اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری بانوان در بلخ، میگوید که قبل از گسترش کرونا، هر زن صنعت کار در نمایشگاه‌های نوروزی از یک تا دوهزار دالر آمریکایی فروش داشت.
اما به گفته‌ی وی، امسال میزان فروشات هر زن صنعت کار در نمایشگاه نوروزی ، تا 100 دالر می رسید.
وی با تأثر افزود که جدا از کاهش فروشات زنان متشبث که تازه به کار آغاز کرده بودند، نگران است؛ چون آنها طوری ورشکست شده اند که حتا قادر به پرداخت قرضه های که گرفته بودند نیز نیستند.
وی، از حکومت می‌خواهد که با ایجاد فرصت‌ها نظیر قرار دادهای کاری با زنان متشبث و صنعت کار، زمینه‌ی رشد آنان را فراهم سازد.
از سویی هم، شهلا حدید، رییس امور زنان بلخ نیز از ورشکسته‌گی زنان صنعت کار در بلخ ابراز نگرانی کرده می گوید که سرمایه زنان در مقایسه به مردان کم‌تر است، به همین دلیل زودتر آسیب می‌بینند.
وی از برنامه های امداد رسانی برای زنان صنعت کار یاد آوری کرده می گوید با آنکه وزارت امور زنان در صدد افزایش نقش زنان در سکتور تجارت است اما گسترش ویروس کرونا صنایع دستی زنان را به شدت آسیب رسانده است.
برای بررسی هرچه بیشتر سایر صنایع دستی وارد بازار قالین‌فروشی و بازار مس‌گری، نیز شدم؛ اما آن‌چه بررسی‌های ما نشان می‌دهد، سایر صنعت‌کاران به شمول صنعت‌کاران قالین و گلیم و صنایع فلزی نیز در اثر ویروس کرونا متضرر شده و بازار های شان کساد شده است.
حسام‌الدین که کارگاه پروسس قالین در مزار شریف دارد، و به رسم مهمان‌نوازی، قالین وطنی مور را که جدیداً پروسس شده است به زیر پای ما هموار می‌کند، در مصاحبه میگوید که به دلیل نبود بازار، کمیت کار آنان نیز کاهش یافته است.
وی، می‌افزاید که قبل از گسترش ویروس کرونا کارگاه وی روزانه بیش از 100 متر قالین را پروسس می‌کرد؛ اما اکنون این رقم به 70 متر می‌رسد.
همچنان حاجی عبدالغفور که کسب مس‌گری را از پدر به ارث برده، در مندوی مزار شریف در رسته‌ی مس‌گران دوکان دارد، میگوید که پس از هجوم کرونا در بلخ کار و بار مس‌گران نیز به رکود مواجه شده است.
وی صنایع تزینی و وسایل کارآمد خانه را از مس می‌سازد و میگوید، با آنکه کار و بارش خیلی پرمشقت است؛ اما نمی‌تواند کفیل خانواده‌اش باشد.
برای تکمیل بررسی اثرات کرونا بر صنایع دستی بلخ، به مراجع حکومتی و کارشناسان امور نیز صحبت کردیم
آگاهان امور، می‌گویند که حکومت افغانستان برای مهار اثرات ناگوار اقتصادی کرونا ضعف دارد.
همایون نجفی‌زاده، استاد پوهنحی اقتصاد پوهنتون بلخ در صحبت با کلید، میگوید، با آنکه چرخه‌ی اقتصادی در بلخ دوباره به گردش آمده؛ اما به حالت اول برنگشته است.
وی، حکومت را به نداشتن برنامه‌های منظم برای افزایش صنایع دستی متهم کرده میگوید که در اثر کوتاهی‌های حکومت صنایع دستی کشور به خصوص در بلخ تا 60 در صد ورشکست شده است.
ریاست صنعت و تجارت بلخ، میگوید، با آنکه قبل از گسترش ویروس کرونا در بلخ ادارت مروبوطه پلان‌های را جهت کاهش آسیب اقتصادی و تجاری عملی کردند؛ اما گسترش این ویروس سکتور صنعت و تجارت را آسیب رسانده است.
انجنیر شیر احمد سپاهی، رییس صنعت و تجارت بلخ در صحبت با کلید، میگوید که در حال حاضر 63 درصد فابریکه‌های صنعتی در بلخ فعال استند و تلاش‌های برای فعال ساختن سایر فابریکه‌ها نیز جریان دارد.
آقای سپاهی، نیز تایید می‌کند که صنعت قالین و تشبثات زنان در بلخ در اثر کرونا به شدت آسیب دیده است.
وی، میزان آسیب‌های واردشده به صنعت قالین را 50 درصد گفته، و جدا از کرونا عدم توجه مسولان وزارت صنعت و تجارت در ساختار انجمن قالین‌بافی بلخ را یکی دیگر از عوامل رکود بازار قالین وطنی می‌داند.
از سویی هم، ریاست اقتصاد بلخ نیز تایید می‌کند که صنایع دستی به خصوص صنعت قالین‌بافی و تشبثات زنان در بلخ در اثر ویروس کرونا آسیب دیده‌است.
جنت گل شرافت، رییس اقتصاد بلخ در صحبت با کلید، میگوید که این ریاست در نظر دارد تا برای زدودن اثرات ناگوار اقتصادی کرونا بالای صنایع دستی، در هماهنگی با ادارات مربوطه میزان نمایشگاه‌های صنعتی را بیش تر سازد.
شورای ولایتی بلخ نیز با آن که از تلاش‌های امدادرسانی برای خانواده‌ها خبر می‌دهد؛ اما میگوید که حکومت مرکزی و مسوولان محلی بلخ برای مبارزه با آسیب‌ها کرونا ضعیف عمل کرده اند.
داکتر محمد افضل حدید، رییس شورالی ولایتی بلخ در صحبت با کلید، میگوید که تمامی صنایع دستی در بلخ از اثر ویروس کرونا آسیب دیده‌اند.
وی که دستانش را به هم فشرده در برابر مردم بلخ خود را مسوول دانسته میگوید، آن‌چنان‌که توقع می‌رفت برای کاهش آسیب های ناشی از کرونا در حیطه صلاحیت‌اش، کارکرد قابل توجهی نکرده است.
با این همه، ریاست صحت عامه بلخ، میگوید که هنوز شورای عالی دولت و ضرورت تحکیم امنیت و ثبات
جزییاتی که از ترکیب و تشکیل شورای عالی دولت به رسانه‌ها درز کرده، نشان می‌دهد که شماری زیادی از چهره‌های شامل در ترکیب این شورا تکراری و آزموده‌شده شامل فهرست شده که به باور بیشتر کارشناسان، کارایی چندانی در دولت‌داری و تامین ثبات نداشته و همیشه درگیر زدوبندهای سیاسی و سلیقه‌یی بوده‌اند و از این رو ایجاد این شورا موثریتی نخواهد داشت، به خصوص این‌که پیش از ایجاد شورا تعدادی از اعضای آن با یادآوری از صلاحیت‌ها تاکید بر داشتن صلاحیت گماشتن والی‌ها و سایر مقرری‌ها دارند.
شورای عالی دولت تشکیلی است که تیم‌های انتخاباتی دولت‌ساز و ثبات و همگرایی یک سال قبل روی آن به توافق رسیده بودند.
شماری به این نظراند، با وجود آنکه ضرورت بیشتر به ایجاد چنین تشکیلاتی دیده نمی‌شود؛ اما نیاز به اجماع سیاسی و ملی و وضعیت سیاسی حساس در افعانستان که ماموریت نیروهای خارجی در حال ختم‌شدن است و تا چند ماه دیگر از افغانستان بیرون می‌شوند و شدت جنگ و خشونت بیشتر شده می‌رود و وضعیت داخلی درگیر نابه‌سامانی و بی‌اعتمادی بوده، ایجاد چنین تشکیلاتی برای در به‌وجودآوردن اتحاد و هم‌بسته‌گی و بیرون‌رفت از مشکلات داخلی آن‌هم اگر اساس آن بر همین بنیاد باشد، نقش سازنده‌یی خواهد داشت و زمینه‌ساز یک صدایی خواهد شد.
مردم توقع دارند که این یک‌صدایی و همگرایی باعث به میان‌آمدن موضع واحد در مورد صلح از سنگر جمهوریت گردد؛ زیرا تا کنون نسبت نبود اعتماد، از آدرس جمهوریت طرحی واحدی ارایه نگردیده و در سطح منطقه و جهان کشورهایی‌اند که با گسترش‌دادن اختلافات از آن استفاده سوء می‌برند. ممکن است که شورای عالی دولت بتواند هم به اختلافات داخلی اختتام ببخشد و هم پیش‌رفت‌هایی در تدوین طرح سازنده و واحدی از جانب جمهوریت شود و در میز مذاکرات به شکل اساسی از خواسته‌های مردم دفاع کرده بتواند.
این همه، زمانی بهتر ممکن است که تناسب‌های سیاسی، مسلکی و علمی به گونه‌ی عادلانه در ایجاد شورای عالی دولت رعایت شود؛ اگر چنین نشود و بازهم باج‌دهی و امتیازدهی در آن نقش داشته باشد، بدون شک با شکست مواجه خواهد شد و باور مردم را به هرگونه ساختارهای دیگری از بین خواهد برد.
هرچند حضور چهره‌های تکراری در موثریت و اعتبار مردم نسبت به این شورا از این جهت پرسش‌برانگیز بوده که به باور کارشناسان، شماری از این چهره‌ها امتحان خوبی نداده‌اند و درگیر زدوبندها و امتیازگیری‌ها بوده‌اند؛ اما توقع می‌رود که این بار با در نظرداشتن شرایط حساس و نازک کنونی از امتیازگیری‌ها کنار بپرهیزند و در تحکیم ثبات و امنیت در افغانستان نقش ایفا کنند.
با این همه ریاست صحت عامه بلخ، میگوید که هنوزهم خطر گسترش ویروس کرونا در بلخ وجود داشته و در این شب و روز آمار و ارقام مبتلایان نیز رو به افزایش استند.
داکتر غوث‌الدین انوری، مسوول شفاخانه حوزوی ابو علی سینای بلخی در صحبت با کلید میگوید، با آنکه گسترش ویروس کرونا در بلخ بار دیگر شدت گرفته است؛ اما مردم هیچ‌گونه توجهی به هدایات ریاست صحت عامه ندارند.
محاسبه ریاست اقتصاد بلخ، نشان می‌دهد که پس از گسترش ویروس کرونا در بلخ، میزان فقر از 48 درصد به 67 درصد و میزان بیکاری از 31 درصد به 47 درصد رسیده و عواید مستوفیت این ولایت نیز در مقایسه به سال‌های گذشته کاهش را نشان می‌دهند.
صنعت قالین‌بافی، یکی از مشهو ترین صنایع بلخ به شمار می‌آید که این صنعت با ارزش، نیز به دلیل کرونا به شدت متضرر شده است.
براساس محاسبه ریاست صنعت و تجارت و ریاست شورای ولایتی ولایت بلخ، به دلیل نبود بازار، نرخ هر قالین وطنی تا 50 درصد کاهش یافته است.
از سویی هم، براساس محاسبه ادارات محلی بلخ، بیش‌ترین آسیب اقتصادی ناشی از کرونا متوجه زنان صنعت‌کار بوده که کار آنان را تا 99 درصد ورشکست کرده‌است.
بر اساس محاسبه اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری بلخ، اکثریت مطلق زنان ده‌نشین در بلخ صنعت‌کار هستند.
بیشتر بخوانید:
