روحیــه فروتـنــی و شکـستــهنفســـی در وجـــود حبیبالرحمن حبیبی تا حدی افزایش یافته که به سختی توانستیم وی را برای مصاحبه قانع کنیم. هرچند کمتر کسی را میتوان یافت که مجله کلید را خوانده باشد ولی با هنر این کارتونیست آشنا نباشد. با آن هــم مــروری بـــر قصـه زندگی حبیبی میتواند از یکسو الگوی خوبی برای علاقمندانش باشد و از سوی دیگر معلومات مخاطبان و علاقمندان وی را درباره کارهایش افزایش دهد.
همکاری های حبیبی با مطبوعات در بخش کارتون، به گذشته های دور برمیگردد. به گفته خودش، وی در دوران ریاست جمهوری داکتر نجیبالله برای جریده «نگاه» کارتون رسامی میکرد. او میگوید: «اول با جریده نگاه قرارداد همکاری بستم، به مرور زمان همکاری با رسانه های دیگر را نیز آغاز کردم، از جمـلـه مجلــه سبـاوون و مجله شوخک.» حبیبی در جریان جنگ های تنظیمی با هفتهنامه کابل فعالیــت هایــش را ادامه داده است، اما در زمان طالبان فعالیت های رسانه یی وی قطع شده است. البته وی در دوران طالبان در کنار این که کارمند ریاست خانهسازی در وزارت شهرسازی بود اما با استفاده از هنر خطاطی مخارج زندگی خود وخانوادهاش را تأمین میکرد.
حبیبی در کنار این که مهارت خوبی در هنر رسامی دارد، میگوید هنر خطاطی نیز در زندگی وی بسیار مفید واقع شده است: «در دوران طالبان به سرای هایی میرفتم و کار میکردم که در آن جا در بغل موترها، خطاطی میکردم.»
حبيبالرحمن حبیبی فرزند یک صاحب منصب نظامی است و پدرش را در دوران کودکی از دست داده و تا خیلی مدت ها مسوولیت تهیه مخارج زندگی یک خانواده 5 نفـره را به دوش گرفته است. اما اكنون وی میگوید که خودش پــدر 4 فـــرزند است و برادرانش نیز بزرگ شدهاند.
ایــن کارتــونیســت چیــرهدست در ســال 1348 خورشیدی در شاه شهیــد کابــل به دنیا آمده و خانواده وی مدتی در کارته نو کابل و مدتی هم در قصبه گذرانده است. وی در مکتب «رحمن مینه» تا صنف هفتم درس خوانده و متباقی آموزش های دوره مکتب را تا صنف دوازدهم در «مکتب قصبه» سپری کرده است.
وی بعد از ختم دوران مکتب، با وجودی که سن قانونی عسکریاش تکمیل نبوده است، تصمیم به انجام خدمات عسکری میگیرد، تا بتواند اول عسکری را تمام کند و بعد تحصیلاتش را با خاطر آرام دنبال نماید. او دلیل این تصمیم خود را چنین توضیح میدهد: «افرادی که اول تحصیلاتشان را سپری کرده و بعد عسکری کرده بودند، آموخته های شان از یادشان رفته و خوب فعالیت نمیتوانستند. از این رو من خواستم اول عسکری را تمام کنم بعد با اعصاب آرام درس بخوانم.»
حبیبی در دوران سه ساله عسکری اش در فرقه 8 قرغه، مدتی منحیث یک سرباز عادی مصروف گزمه و تعلیم و تربیه بوده است، اما بعد از آن که صاحب منصبان متوجه هنر وی میشوند او را منحیث خـطاط فرقه معرفی میکنند. بعد از سه سال عسکــری، حبیبی شامل امتحان کانکور شده و بدیـن ترتیـب در فاکولته ساینس پوهنتون کابل کامیاب میشــود. وی امــا مــیگویــد: «در حین خانهپری کردن فورمه انتخاب رشته در امتحان کانکور، یک دختر که در صحنه امتحان ممیز بود، برایم گفت که نمرات دوران لیسه شما بسیار خوب است و باید رشته خوبتری را انتخاب کنی؛ به طور مثال طب، حقوق و… اما بعد از سپری شدن امتحان دیدم که رشته دلخواه خودم که حقوق و ژورنالیزم است، برایم داده نشد و به فاکولته ساینس کامیاب شدم. از سوی دیگر مشکلات خانوادگی و اقتصادی نیز داشتم و مجبور شدم خود را از این فاکولته منفک کنم.»
حبیب الرحمن حبیبی، بعد از ترک تحصیل، مدتی در وزارت کار و امور اجتماعی و مدتی هم در وزارت شهرسازی کار میکند. در کنار این وظایف، او همکاری با مطبوعات را نیز دنبال میکند. به بیان خودش، وی در سال 1368 از عسکری فارغ شد، درست زمانی که داکتر نجیبالله رییس جمهور بود و برای مطبوعات نیز آزادی قایل شده بود. در آن زمان وی همکاری با رسانه ها را آغاز کرده و تاکنون در این بخش به پیشرفت های قابل ملاحظه ای نایل آمده است.
تجارب در رابطه به بیان مفکوره و انتقاد از طریق کارتون و کاریـکاتــور حبیب الرحمن حبيـبـی را بــه این نتیجه رسانیده است که در افغانستان همواره فضای مناسب برای ابراز نظر وجود نداشته، حتا در دوران داکتــر نجـیـبالله که مدعی آزادی بیان بود. او میگوید: «در زمان داکتر نجیبالله در جریده نگاه کارتونی را در مورد خالقیار که زمانی صدراعظم افغانستان شده بود، به چاپ رسانیدیم، اما این کارتون برای حکومت سخت تمام شده بود و به جریده نگاه هشدار داد که چرا چنین کارتونی را چاپ کرده است، من تا خیلی مدت ها نمیتوانستم به سوی دفتر این جریده بروم.»
او می افزاید یکی دیگر از کارتون هایی که در زمان داکتر نجیبالله برایش جنجالبرانگیز شده بود، با عنوان«دست نشانده های دست نشانده» نشر شده بود: «این کارتون باعث شد اداره خاد (استخبارات) آن زمان مـرا تعقـیب کننــد. مسـوولان اداره جریده برایم اطلاع دادند که تا چند زمانی پنهان باشم و به اداره نروم.»
از نظر حبیبی، هرچند تاکنون فضای ایدهآل برای نشر و پخش افکار و عقاید مردم در افغانستان میسر نیست، اما دوران داکتر نجیبالله و دوره اول ریاست جمهوری حامدکرزی از دوره های خوبی برای بیان عقاید و افکار هنرمندان از طریق رسانه ها به حساب میآید. با آن هم، در دوران حامدکرزی نیز کارتون های حبیبی گاهی جنجالبرانگیز شده است. او در زمان ریاست جمهوری حامدکرزی کارتونی را در مورد عملکرد حکومت ایران در مقابل مهاجران افغان رسامی میکند و پس از نشر آن از سوی مجله کلید، سفارت ایران از طریق امنیت ملی افغانستان، دفتر کلیدگروپ را تحت فشار قرار میدهد. در همین دوره، وی کارتون دیگری را در مورد کشتار افراد ملکی توسط نظامیان امریکایی به چاپ میرساند که در این مورد نیز سفارت امریکا از طریق حکومت افغانستان، وی را تحت فشار قرار داده است.
با توجه به این که کارتونیست ها در هر کشوری، به خاطر انتقادات تند و زننده شان مورد تهدید و ارعاب قرار دارند، حبیبی نیز انکار نمیکند که گاهی هشدارهایی از سوی گروه های مسلح مخالف دولت، به خصوص طالبان، دریافت کرده است، زیرا وی کارتون هایی را در مورد چگونگی فعالیت های این گروه ها نیز به چاپ رسانیده است. اما به گفته خودش، وی تاکنون این گونه تهدیدات را جدی نگرفته است.
همچنـــان ایــن کارتـــونیست با تجـــربه، سیاست حکــومت کنــونــی (حکــومت وحــدت ملـی) را در راستای آزادی بیان و افکار امیدوارکننده نمیداند و میگوید که بعد از روی کار آمدن حامدکرزی به حیـث ریـیــس جمهــور در کشــور، تاکنـون سال به ســال فضــای آزادی بیــان در افغانستان محدودتر شده است. هرچند او آزادی بیقید و شرط برای بیان افکار را نیز تأیید نمیکند، زیرا معتقد است که خیلی از افراد از آزادی بیان سوء استفاده میکنند، اما میگوید سوء استفاده کردن شماری از افراد از آزادی بیان، نباید موجب سلب آزادی کسانی شود که از آزادی به گونه منطقی استفاده میکنند. او میگوید آزادی بیان یک نعمت است و از این نعمت باید به گونه معقول استفاده صورت گیرد.
ایـــن کــه حبیـبــی هـنـــر کـارتــون را از کـجـــا و چگونه فرا گـرفته است، وی چنین توضیح میدهد: «هنر کارتون در افغــانستان بــه گونه رسمی آموزش داده نمـیشــود و هــر کارتــونیســت، مهـارت ها و ذکــاوت های خــاص خود را در این بخش به کار میگیرد، البته هنر رسامی پیشزمینه خوبی برای کارتوننگاری است، یعنی کسانی که رسامی را یاد داشته باشند میتوانند کارتون کار کنند.»
حبیبی بنابر شخصیت آرامی که دارد هرگز تلاش نکرده است در جامعه شهرت یابد، اما هنر وی در میان مردم پوشیده نمانده و بسیاری از افراد با کارتون های وی که از طریق رسانه ها به چاپ رسیده است، آشنا میباشند. او در این باره میگوید: «از طفولیت علاقمندی خاصی به رسامی و خطاطی داشتم و مادرم نیز متوجه این علاقمندی من شده بود. صنف اول مکتب بودم که تلاش میکردم تمام صفحات کتاب های مکتب را رسامی کنم. مادرم میگوید که او روزی دیده بود که روبهرویش نشسته و چهره او را نقاشی میکردم.»
حبیب الرحمن حبیبی کــه استــعــداد ویــژه در هنر رسامی دارد، در کنار آموزش های مکتب، خطاطی را نزد استادان و پیشکسوتان این هنــر نیز دنبال کرده است. وی استاد اسماعیــل صــدیقـی را به عنوان استادش در خطاطی یاد میکند که مدتی را نزد وی آموزش دیده است. همچنان او مدتی دو سال در انستیتوت غلام محمد میمنگی، هنر نقاشی را آموزش دیده است.
ایــن کارتــونیست موفـــق کــه دردهای فراوان از نابسامانــی هــای روزگــار در دل دارد، از دردهایش چنین یادآور میشود: «ما در دورانی بزرگ شدیم که تمام سختی ها بر سر جوانان بود و جوانان آن دوره نسل سوخته جنگ هستند. ما حتا نمیتوانستیم آموزش های خود را به پایان برسانیم.»
البــتــه دردهــای روزگــار بــرای حبـیبـی تبدیل به انگیزهای برای نقد حرفه یی شده و بالاخره وی برای بیان عقایــد و مفـکــوره انتقادیاش به رسم کردن کارتون روی آورده است. او به این نظر است که برای رسم کردن کارتون، تنها داشتن انگیزه و مفکوره انتقادی کفایت نمیکند، بلکه در کنار آن اطلاعات گسترده و تشخیص خوب و بد نیز بسیار مهم است. این که وی چگونه خود را آماده طراحی کارتون میکند، میگوید: «به اخبار بسیار گوش میدهم و موضوعات گوناگونی را در ذهنم تحلیل و به تصویر میکشم، مطالعه میکنم و بیشتر کتاب های تاریخی را میخوانم.»
اکنون این هنرمند و کارتونیست، تصمیم دارد از کارتون هایش کلکسیونی را ترتیب داده و با فراهم شدن زمینه، آن را در نمایشگاه ها به نمایش بگذارد و یا از آن به گونه مسلسل کتابی را ترتیب دهد که مبین دوره های مختلف تاریخ باشد. مدت 27 سال است که حبیبی برای رسانه ها کارتون رســم میکنــد و ایــن خـود میتواند بیانگر واقعات عینی دوره های مختلف تاریخی باشد.
گذشته از همه مسایل، حبیبی معتقد است که هر کارتونیست کـه بخــواهــد در افـغـانستان کار کند، باید خیلی متوجه حساسیت های دینی و فرهنگی در این کشور باشد. او تأکید دارد که سطح آگاهی در جامعه ما بسیار پایین است و از این رو ایجاب میکند که کارتونیستها، کارهای شان را مطابق سطح برداشت و ظرفیت مردم عیار کنند.
