زنان افغان در طول تاریخ دچار محرومیت های گوناگون اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوده اند. اما در این اواخر با فراهم شدن شرایط آموزشي بهتر، زنان فرصت یافتند تا استعداد شان را تبارز داده و در عرصهء فرهنگی، فعالیت های برازندهء انجام دهند.
در این گزارش سعی می گردد تا فراز و فرود وضعیت شعری شاعران زن در افغانستان از زبان شاعران به بررسی گرفته شود.
فریده حسرت، یكی از شاعران زن می گوید که اگر به گذشته های شاعران زن در كشور نگاه كنیم، دستاورد خوبی را نمی توان یاد آور شد، اما در سال های اخیر ما شاهد حضور شاعران زن در كشور می باشیم، زیرا از اواخر دههء 60 در بین دختران، به خصوص كسانی كه در مهاجرت بودند، جوش و خروش قابل ملاحظهء برای شعر سرودن به وجود آمد. از جمع این دختران و زنان كسانی که امکانات لازم در اختیار شان بود، رشد نمودند و برخی به علت مشکلات خانوادگی و ناهنجاری های فرهنگی حاکم در خانواده ها، از رشد بازماندند.
به باور خانم حسرت “اشعار زنان در این دهه، رنگ بحران و جنگ را به خود می گیرد. در ضمن شعر زنان افغان گاه سیاسی می شود و گاه اشعار عاشقانه نیز می سرایند و اغلب در غربت از دوری وطن می نالند، ولی به هر حال گامی است كه زنان را به عرصهء شعر تبارز مي دهد.”
خانم روشنی یحیا، رشد شعر زنان را علي رغم وجود شاعران برجسته در تاريخ كشور رضايت بخش نمي داند.
به عقيدهء وي “با وجودی كه در گذشته زنان نامداری مانند رابعه بلخی، محجوبه هروی، مخفی بدخشی، زیب النسای مخفی و عایشه درانی داشتیم، اما متأسفانه زنان در كشور ما از رشد كمتری در شعر برخوردار می باشند.
وی این امر را ناشی از چند عامل و به خصوص سنت های حاكم در درون جامعهء افغانی دانسته، می گوید: “موانع زیادی پیش روی زنان وجود دارد كه در صحنه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از جمله شعر و شاعری نمی توانند حضور فعال داشته باشند، سنت های حاكم در جامعه، دید سنتي مردان نسبت به زنان، رسم و رواج های خانوادگی و از همه مهم تر محروم بودن زنان از بهره گیری سواد، عوامل عمدهء مي باشند كه زنان را در تمام عرصه ها و بخصوص در عرصهء شعر و ادبيات محروم نگهداشته است.”
وی یكی از مشكلات دیگر زنان را هراس و ترس شاعر زن از تبارز دادن خواسته های درونی شان می داند.
خانم حسرت تصريح مي كند: “شاعر زن نمی تواند در اشعارش به خصوص وقتی بخواهد اشعارعاشقانه بسراید، عواطف و احساسات واقعی خود را بروز دهد، زیرا می ترسد تا دوستان و جامعه از شعرش برداشت دیگری نمایند.”
اما رخدادهای جنگ و مهاجرت افغان ها در خارج، فرصتی بود تا زنان و دختران استعدادهای خویش را نشان دهند كه این امر می تواند تحول مثبت در این عرصه برای زنان به حساب آید.
عبدالشكور نظری، شاعر و منتقد ادبي با تأیید مطلب فوق، می گوید: “خانم ها در عالم مهاجرت، رشد فوق العادهء داشته و در حقیقت می توان گفت که در شعر و ادب، زنان افغان از عالم مهاجرت بهره های بسیار خوبی را برده اند.”
به باور آقای نظری “در گذشته باور زنان نسبت به خودشان و اینكه آیا می توانند به عنوان یك زن شاعر در عرصهء ادبیات كشور بدرخشند، بسیار كم بود، ولی رشد و تحصیل دختران در داخل و خارج از كشور، نگاه شان را باز نموده و خود باوری به آنان ایجاد كرد که اكنون ما شاهد درخشش زنان درعرصه های شعر و ادب در کشور می باشیم.”
اما خانم روشنی در این خصوص به بعد منفي و تأثير پذيري از ادبيات بيگانه اشاره می كند. وي مي گويد: “این درست است كه مهاجرت شرایطی را برای زنان شاعر فراهم ساخت تا رشد كنند، اما باید گفت كه ما شاهد تأثیر پذیری شاعران از ادبیات كشورهای بیگانه نیز هستیم كه این برای ما خوب نیست.”
با این همه، مرزبندی میان زنانه سرایی و مردانه سرایی یكی از مواردي است كه باید به آن پرداخت و دانست که چه تفاوتی میان اشعار زنان و مردان وجود دارد.
خانم روشنی معتقد است كه “وقتی یک زن با احساس وعواطف زنانه شعر می سراید، معلوم است كه این شعر زنانه است، اصولاً رشد زنان شاعر وقتی است كه بتوانند احساس، عواطف و وضعیت اجتماعی شان را در شعرشان تبارز دهند.”
صدیق الله بدر، شاعر و نويسنده باورمند است كه “شعر در اصل زنانه و مردانه ندارد، اما احساس زنانه و مردانه در شعر امر حتمی است. بطور مثال یك شاعر مرد هیچگاهی قادر نیست تا عواطف و احساسات یك زن را در اشعارش انعكاس دهد، همانگونه كه زن نیز احساسات رقیق خود را نمی تواند به عوض احساسات مردان در قالب شعر بيان كند.”
آقای بدر می افزاید که “تبارز احساسات وعواطف زنان شاعر، در حقیقت بیان از پختگی شاعر زن دارد.”
با این حال تعدادی از شاعران به دیدگاه مردانه و زنانه در تمام عرصه ها معتقد می باشند.
عبدالشكور نظری مي گويد: “در کشور ما دیدگاه مردانه و زنانه در تمام عرصه ها وجود دارد، با آنكه از لحاظ انسان شناختی هیچ فرقی درمیان نیست، ولی در كُل باید دیدگاه زنانهء زنان، در شعرشان تبارز كند، زیرا دید زنان نسبت به پدیده های اجتماعی و احساسي كه آنان دارند، متفاوت از مردان است.”
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
