آب؛ مايهء حيات يا عامل مرگ؟

به گفتهء مقامات وزارت صحت عامهء افغانستان، حدود 70 درصد از مردم کشور به آب آشاميدني صحي دسترسي ندارند.

این درحالیست که بعد از سقوط طالبان، ملیون ها دالر به هدف تامین آب آشامیدنی صحی در کشور به خصوص درکابل به مصرف رسیده است.

 اما بخش اعظمی از باشنده گان این شهر، هنوزهم با مشکلات ناشی از نبود آب آشامیدنی صحی کافی، دست و پنجه نرم می کنند.

خانم “مارينا” پيرزني بيوه كه دارای شش نواسه مي باشد و در بغل كوه افشار سيلو زندگي مي كند، مي گويد: ” تا ساعت 1  شب در مخزن آب، منتظر مي مانيم تا نوبت تهيهء آب برسد. با گرم شدن هوا اين مشكل چند برابر مي شود، و گاهي اتفاق مي افتد كه تا ساعت 2 شب نيز منتظر آب بمانیم. وقتي تهيهء آب از مخزن ممكن نباشد، مجبوريم هر ليتر آب را به قيمت يك و نيم افغاني بخريم كه براي ما مشكل سازاست.”

خانم مارينا حكايت عجيبي از طرز تهيهء آب باران براي كالاشويي دارد. او مي گويد: ” ظرف بزرگي را در هنگام باريدن باران، زير ناودان مي گذاريم و آبي كه جمع مي شود، پس از ته نشين شدن خاك هاي آن، براي كالاشويي استفاده مي كنيم.”

 شكريه؛ مادر 4 طفل كه در كوه جمال مينه زندگي مي كند نيز عين مشكل را دارد و ساكنين كوه چنداول نيز با عين مشكل دست و پنجه نرم مي كنند.

عمرآخان كه خود باشندهء باغ داود كابل است در زمينه مي گويد:  “ما در سابق در این منطقه بهترین آب را داشتیم؛ اما بعد از اینکه مردم محل در این منطقه چاه های جاذبه ( بدرف) حفر کردند، آب کثیف این چاه ها بالای آب زیرزمینی تاثیر کرده و آب را آلوده ساخته است.”

همچنين حكيم الله كه در كوته سنگي زندگي مي كند، از نبود آب صحي در منطقهء شان شكايت داشته و مي گويد: “در منطقهء ما عموماً چاه است و ما از آب همین چاه ها استفاده می کنیم. آب این چاه ها خوب صاف نیست. سیستم نل، اصلاً در منطقه اي که ما زند گی می کنیم وجود ندارد. آب را از چاه گرفته و مدتي می گذاریم تا صاف شود و بعد از آن، استفاده می کنیم.”

شازیه مادر هفت طفل باشنده لب جر خیرخانه میگوید: ” همینکه هوا گرم میشود، تمام اولادهایم به امراض روده و معده مبتلا میشوند. یکی اسهال و دیگری پیچ میشوند، وقتیکه به داکتر مراجعه میکنم، عامل همه امراض را استفاده از آب غیرصحی میخواند. من هم میدانم آبيکه از آن، جهت پخت و پز و شستن ترکاری استفاده میکنم، خراب است؛ اما چاره چیست؟”

تلفات انسانی

در پیام بان کی مون سرمنشي سازمان ملل متحد به مناسبت  “روز جهانی آب،”(دوم حمل) آمده است: امروزه در مقایسه با انواع خشونت ها شامل جنگ، مردم بیشتری به دلیل آب آلوده، جان خود را از دست می دهند.

وی می گوید: “این مرگ و میرها توهین آشکار به بشریت مشترک ماست و تلاش های بسیاری از کشورها را در راستای توسعهء بالقوه، تحت تاثیر قرار می دهد.”

بان کی مون می گوید: “این فقرا خواهند بود که به دلیل آلودگی، کمبود آب و عدم دسترسی به سرویس های صحي مناسب، بیشترین رنج را خواهند برد.”

امان الله حسینی رییس  صحت محیطی وزارت صحت عامه، در بارهء عواقب بد استفاده از آب غیرصحی اظهار داشته است: ” امراض اسهالی و امراضي که از سبب آب به وجود می آید، علت آن عدم دسترسی مردم به آب آشامیدنی صحی است. سالانه در حدود 85 هزار نفر در جهان، به اثر مصاب شدن به اسهالات، جان های شان را از دست می دهند. همچنان 20 الی 50 فیصد از اطفال در طول سال مصاب به امراض اسهالی می شوند.”

داكتر صفي الله صفا، مؤظف در شفاخانهء صدري ابن سينا مي گويد: ” باشروع فصل گرما بيش از 20 درصد از مريضان مراجعه كننده به شفاخانه ها، كساني استند كه در نتيجهء استفاده از آب غيرصحي، دچار مرض شده اند.”

 وی میگوید: ” امراض كشنده اي چون اسهال، كولرا و بسياري از مرگ و ميرهاي اطفال، از آب غير صحي پيدا مي شوند.”  

منابع آلوده كننده

به ګفته کارشناسان چاههاي بدرفت غير استندرد، منابع عمدهء انتشار آلودگي به چاههاي آب آشاميدني مي باشند.  

این درحالیست که ماده سی وهشتم قانون محیط زیست، در رابطه به جلوگیری از آلودگی منابع آب، چنین حکم میکند: “مالک زمین، مستاجر یا شخصیکه بالای زمین فعالیتی را انجام داده و بالاثر آن، باعث آلودگی قابل ملاحظهء منبع آب گردیده و یا متصور باشد، مکلف است که از حرکت آلوده کننده جلوگیری کند، کار رامتوقف نماید و در امحای منبع آلودگی اقدام نماید.”

ډاکترامان الله حسيني مي گويد: “بلند منزل هایي که در شهر کابل ساخته می شوند، اکثراً به عوض چاه های سبتیک، از چاه های جاذبه استفاده می کنند که اين كار به خصوص در مناطق ریگی، باعث مي گردد به مرور زمان آب های گندیده جذب شده و انتشار کند، و همین موضوع بیشتر سبب آلوده شدن آب های زیرزمینی می شود و استفادهء آن سبب امراض مدهش می شود.”

داكتر صفي الله صفا نيز منابع آلوده كنندهء آب هاي چاه را وجود چاههاي غيراستندرد فاضلاب مي داند.

 وي مي گويد: “چاههاي بدرفتي كه فعلاً حفر مي گردند، چون سيستم چك و كنترل از جانب شاروالي كابل موجود نيست، به شكل غير استندرد ساخته مي شوند. چاههاي سبتيك در اكثر موارد، فقط با يك ديوار سنگ كاري شده حفاظت مي شوند؛ درحاليكه از لحاظ انجنيري، مي بايست درعقب اين ديوارها چند لايه قيراندازي صورت گيرد، تا بصورت مكمل از نفوذ آب بدرفت در چهار اطراف آن، جلوگيري شود. ”

داكتر صفا، حفر چاههاي جذبي براي بدرفت ها را خودسر دانسته و خارج از چارچوب و نورم شهرسازي، مي داند.  

عدم موجودیت کانالیزاسیون در شهر و فرسوده شدن شبکه های آب رسانی که طی سالیان متمادی تجدید نگردیده است، علاوه بر افزایش نفوس در شهر کابل که فعلاً به چهارونیم ملیون نفر میرسد نيز در آلودگی آب های زیرزمینی نقش دارد.

 هم اکنون روزانه 1400 متر مکعب کثافات در شهر کابل توليد ميشود که شاروالی کابل، صرف 400 متر مکعب آنرا جمعاوری کرده ميتواند.

ميزان دسترسي به آب

به گفتهء انجنير سلطان محمود محمودي رئيس عمومي تنظيم امور آب وزارت انرژي و آب كشور؛ هم اكنون در حدود 30 فيصد از مردم در شهرها و 20 فيصد در دهات كشور، به آب آشاميدني صحي دسترسي دارند.

 مقامات کميسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، به سبب آنچه عدم دسترسی طیف وسیعي از افغانها به آب آشامیدنی صحی می خوانند، ابراز نگرانی کرده اند.

نادر نادری یک عضو این کميسیون می گوید:  ” یکی از مشکلات بزرگ در عرصهء حقوق اجتماعی مردم، عدم دسترسی مردم به آب آشامیدنی است. با 70 فیصد مردم که ما مصاحبه کرده ایم، آنها گفته اند که آب آشامیدنی صحی را در اختیار ندارند و 33.7 فیصد مردم در سراسر افغانستان گفته اند که از منابع باز آب، استفاده می کنند.”

اين درحالي است كه اسماعيل خان وزیر سابق انرژی و آب گفته بود: “بر اساس آمار ارائه شده؛ سالانه بیش از هفتاد ملیارد متر مکعب آب، در دریا‌های افغانستان جاری می‌شود که تنها از بخش بسیار کمی از این آب‌ها، درافغانستان استفاده می ‌شود.”

 آقاي اسماعيل خان وعده داده بود كه: ” تا سال ۲۰۱۰ میلادی، برای نیمی از مردم افغانستان، آب آشامیدنی صحی فراهم خواهد شد.”

انجنير محمودي پلان مورد نظر در اين وزارت را براي اجراي وعدهء داده شده، اين گونه بيان مي كند: “وزارت آب و انرژي، برنامهء ملي انكشاف و تنظيم چند منظورهء آب را براي بهره برداري از آب كه آب آشاميدني در محراق آن قرار دارد، روي دست گرفته است. اين وزارت، مطالعه روي احداث بند شاتوت بالاي درياي ميدان را روي دست گرفته كه اكمال آن، در ميان مدت مشكل آب آشاميدني بيش از سه مليون نفوس در شهر كابل را حل خواهد كرد و در اين صورت درياي كابل داراي آب دائمي شده و اين مسئله باعث گوارا شدن محيط زيست در كابل نيز خواهد شد. به همين گونه امور مطالعهء بند ذخيرهء گلبهار آغاز شده كه بصورت درازمدت، مقدار 186 مليون متر مكعب آب آشاميدني، از درياي پنجشير تهيه خواهد شد.”

آقاي محمودي گفت: “پروژهء تهيه آب آشاميدني ولسوالي چهارگانهء اندخوي در ولايت فارياب، رو به تكميل شدن است كه آب آشاميدني 175 هزار نفر را تأمين خواهد كرد.”

آب صحي دهات

بنابر معلومات ادارهء یونیسیف (UNICEF))) 81 فیصد مردم که در دهات زندگی می كنند، به آب آشامیدنی صحی و پاک دسترسی ندارند که در نتیجه، از جمله هر 1000 طفل تولد شده در افغانستان، 161 تن آنان از امراضي چون اسهال میمیرند.

داكتر صدرالدين سحر معين وزارت صحت عامه مي گويد: ” باتلاش هاي صورت گرفته، مرگ و مير اطفال ناشي از استفادهء آب غيرصحي كاهش يافته است. يعني اگر در گذشته، از هر 1000 طفل، 257 نفر آن براثر استفاده از آب غيرصحي تلف مي شد، امروزه اين تعداد به 161 نفر كاهش يافته است.”

يافته‌ هاي نظارت ساحوي کميسيون مستقل حقوق بشر؛ بيانگر اين است که 23.9 درصد مصاحبه‌ شوندگان گفته اند که چاه هاي آب، به طور کافي وجود ندارد. هم‌چنان 4.4 درصد مصاحبه شوندگان از قطع مکرر آب، 3.5 درصد مردم از خشک‌ بودن چاه‌ هاي آب، 2.3 درصد از تخريب چاه ها سخن گفته و 4.2 درصد مصاحبه‌ شوندگان، گفته اند که آب چاه‌ ها شور است.

ساکنين دهات كشور؛ از دوري منابع آب نيز رنج مي‌ برند.

 به گفتهء آقای نادری؛ 25.7 درصد مصاحبه‌ شوندگان گفته‌ اند که بيشتر از 15 دقيقه راه يک طرفه، از منبع آب قابل استفاده، فاصله دارند. هم‌چنان 8.0 درصد يعني 967 نفر اظهار نموده‌ اند که براي استفاده از آب، بيشتر از يک ساعت فاصله (راه يک طرفه) را مي‌ پيمايند. هم‌چنان حدود 62.7 درصد مصاحبه شوندگان، اظهار نمودند که در رابطه به آب براي استفاده خانواده مشکل دارند و حدود 2.3 درصد آن ها گفته‌ اند که مجبوراند آب را خريداري کنند.

ويس برمك، معين وزارت احياء و انكشاف دهات كارهاي انجام شده در اين خصوص در طي هشت سال گذشته را چنين بر مي شمارد: ” از مجموع بودجه اختصاص يافته در پروژه همبستگي ملي كه مبلغ 750 مليون دالر است، مبلغ 200 مليون آن در راستاي تهيه آب آشاميدني مصرف شده است كه 30 فيصد از پروژه هاي همبستگي ملي را تشكيل مي دهد. همچنين در برنامه ملي آبرساني در طي 8 سال گذشته با كمك بانك جهاني و اداره يونيسف  52 مليون دالر به مصرف رسيده است كه 14500 حلقه چاه سطحي، 6 حلقه چاه عميق، 1709 ذخيره آبي و 104 شبكه آبرساني در ولايات و دهات كشور ساخته شده است.

ضد عفوني ساختن آب

به عقيدهء داكتر صدر الدين سحر معين وزارت صحت عامه موضوع مهم ديگر، آگاهي دهي مردم نسبت به استفاده از آب صحي و سالم است كه در اين راستا نيز وزارت صحت عامه اقدامات خاصي را روي دست دارد. پخش و نشر پيام هاي صحي از طريق تلويزيون ها و از مراجع ديني، همچون مساجد، توسط ملا امامان مساجد كه با هماهنگي وزارت حج و اوقاف انجام مي شود و آموزش پرسونل صحي براي تبليغ اين پيام ها در شهرها و دهات جزئي از اين برنامه هاي آموزشي مي باشد.

امان الله حسینی رییس بخش صحت محیطی وزارت صحت عامه نيز اين روش ها را پيشنهاد مي كند: ” هموطنان ما که به آب صحی دسترسی ندارند و یا مطمئن نیستند که آب شان صحی است یا نه، می توانند با استفاده از جوشاندن آب، آن را صحی بسازند. همچنان توسط فلترهایي که در بازار موجود است می توانند آب را صحی بسازند. طریقه های دیگر صحی ساختن آب توسط شعاع آفتاب و اضافه کردن کلورین در آب می باشد. ”

داكترصفي الله صفا نيزعدم آگاهي مردم از طريقه هاي صحي ساختن آب و عوارض آن را دليل بسياري از امراض دانسته و مي گويد: “آبي كه ما از چاه استفاده مي كنيم، بايد جوش داده شده و يا توسط “كلورين” ضد عفوني شود. يا مثلاً سبزي هايي كه مورد استفادهء ما قرار مي گيرد، با آب و نمك ضد عفوني شود. اين سبزي ها حد اقل بايد به مدت ده دقيقه در آب و نمك گذاشته شوند.”

داكترصفي الله در اين خصوص مردم را مقصر مي پندارد كه سهل انگاري مي كنند و هم كم كاري ارگان هاي مربوطه همچون وزارت صحت عامه را موجب اين نقيصه مي داند. وي مي گويد: “راههاي بسيار كم هزينه براي ضد عفوني كردن آب و سبزيجات وجود دارد، مگر سهل انگاري و كوتاهي مي كنند.”

اما داكتر احمد جاويد عالمي مسوول كلينيك تشخيصيهء عالمي با مقصر خواندن وزارت صحت عامه مي گويد: “در نحوهء آموزش و تبليغ اين وزارت از روش هاي درست، معقول و منطقي استفاده نمي شود و روشهاي به كار گرفته شده نيز درحد وسيع و گسترده نيست تا به گوش همگان برسد.”

 به عقيدهء آقاي عالمي، وزارت صحت مي بايست با اجراي تبليغات وسيع، گسترده، فراگير و مؤثر اين مسئله را براي مردم جا اندازد، به گونه اي كه در ذهنيت عام مردم اهميت آب آشاميدني صحي و حياتي بودن آن، مشخص شود. آقاي عالمي كه خود مالك يك دواخانهء بزرگ با مشتريان زياد در ساحهء دشت برچي كابل است مي گويد: “مردم به دليل عدم آگاهي از اهميت آب آشاميدني و ضد عفوني ساختن آن، كمتر به اين موضوع دقت مي كنند.”

آقاي برمك معين وزارت احياء و انكشاف دهات در خصوص برنامه هاي آموزشي در ولايات و دهات كشور مي گويد:”در بخش تعليمات صحي با استفاده از تجارب داكار و يونيسف، 27 مركز صحي در مكاتب و قريه جات ايجاد شده است كه در حدود يك و نيم مليون نفر از برنامه هاي آموزشي اين وزارت، مستفيد شده اند.

وضعيت آب آشاميدني

قرار اظهارات انجنير محمودي، رئيس عمومي تنظيم امور آب وزارت انرژي و آب، با تكميل دوصد پروژهء زير كار اين وزارت كه عمدتاً چند هدفی هستند، پيامدهاي مثبت آن؛ كاهش بيكاري و فقر، دسترسي به مشكل آب آشاميدني، رشد زراعت و… خواهد بود.

شاروال کابل محمد یونس نواندیش نيز اطمینان می دهد که در جهت رفع معضل کمبود آب آشامیدنی صحی در کابل، تلاش های جدی انجام خواهد داد؛ اما رياست عمومي آبرساني مي‌ گويد که براي تکميل شبکه‌ هاي آبرساني شهرها، به 750 مليون دالر ضرورت است. در حال حاضر، در 17 شهر بزرگ کشور شبکه هاي آبرساني به طور نسبي وجود دارد و تنها 30 درصد مصاحبه شوندگان، از آب نل‌  استفاده مي کنند.

رييس عمومي آبرساني، از عدم توجه دولت و تمويل‌ کنندگان بين‌ المللي انتقاد کرد که آن ها به موضوع آب صحي و شبکه‌ هاي آبرساني توجه ننموده، اکنون اين اداره با کمبود بودجه و ظرفيت پايين، مواجه مي‌ باشد. در همين حال آقاي برمك برنامه هاي سال 1389 وزارت احيا و انكشاف دهات را اينگونه شرح مي دهد: “حفر 2826 حلقه چاه سطحي، 179 چاه عميق، ساخت57 شبكه آبرساني و راه اندازي 1749 مركز صحي با تحت پوشش گرفتن 416 هزار نفر، از برنامه هاي اين وزارت در سال 1389 مي باشد كه براي اجراي برنامه ها، حدود 96 مليون دالر لازم است، كه پيشنهاد كمك پنجاه مليون دالر از اين مبلغ به بانك جهاني پيشكش شده است.

همچنين قرار است قراردادي با مبلغ پنجا و دو مليون دالر، با اداره انكشافي ايالات متحدهء امريكا امضا شود كه با عقد اين قراردادها مشكل اجرايي پروژه هاي مورد نظر، رفع خواهد شد.”   

فیګور تحقیقات

امروزه در مقایسه با انواع خشونت های شامل جنگ، مردم بیشتری به دلیل آب آلوده، جان های خود را از دست می دهند. این مرگ و میرها توهین آشکار به بشریت مشترک ماست و تلاش های بسیاری از کشورها را در راستای توسعهء بالقوه، تحت تاثیر قرار می دهد و این فقرا خواهند بود که به دلیل آلودگی، کمبود آب و عدم دسترسی به سرویس های صحي مناسب، بیشترین رنج را خواهند برد.