ادبیات آیینی به آن ادبیاتی گفته می شود که حاوی آموزه های دینی (ارزشهای اخلاقی، رفتاری، کرداری، و باورهای آسمانی) باشد. داستان و شعر، از برجسته ترین قالب هایی ادبی ست که آموزه های دینی را در خود تبارز داده اند.
بسیاری از مفاهیم بلند دینی در قالب شعر و داستان به ما رسیده است. محتوای بخش عمدهء ادبیات منظوم و منثور ما را ادبیات آیینی تشکیل می دهد؛ اما در این میان، خداوندگاران صدا و سخن، بیشترین مفاهیم دینی را توسط شعر بیان نموده اند. به بیان دیگر، شعر فارسی را نمی توان جدای از آموزه های دینی تصور کرد.
هرگاه بخواهیم ادبیات آیینی را از بدنهء زبان و ادب فارسی جداکنیم، شاید چیزی از ادبیات کهن باقی نماند. جلوه های آیات قرآنکریم در شعر فارسی به صورت مستقیم و غیرمستقیم، مثال برجسته یی است که می شود به آن استناد کرد. آثار مولانا جلال الدین بخلی، سنایی، علامه اقبال لاهوری و دیگر سخنسرایان، سر شار از آموزه های دینی اند.
در یک دسته بندی کوتاه، می توان جلوهء آموزه های دینی را در شعر آیینی به چند بخش عمده خلاصه نمود.
1- جلوهء آیات قرآنکریم در شعر فارسی؛
2- بازتاب داستان های پیامبران، پند و اندرزهای آنان؛
3- بازتاب احادیث و روایت های پیامبر اسلام و اهلبیت گرامی اش؛
4- منقبت ها، مرثیه ها؛
5- منظومه های حماسی؛
6- ادبیات عاشورایی.
در این مسئله شکی نیست که هویت ملت ها را گذشتهء تاریخی و فرهنگی شان تعیین می کند. باورهای دینی و ارزش های فرهنگی، به شعر فارسی دری هویت داده است. با این تحلیل، نقش شعر آیینی را در غنای فرهنگی نمی توان نادیده انگاشت. البته در این شکی نیست که شعر آیینی، در تمام جوامع و دین های مختلف وجود دارد. شاهد این مدعا وجود سروده های آیینی در ادیان باستانی زردشت، بودا، آیین هندو، ادیان باستانی در یونان کهن و… به شمار می روند؛ بنابراین اکثر فرهنگ ها، بهره هایی از ادبیات آیینی دارند و ادبیات آیینی، در پربار شدن فرهنگ آنان، داراي نقش تاثیرگذار بوده اند.
از سوی دیگر؛ شعر آیینی در ادبیات و فرهنگ اسلامی، تنها منحصر به ادب فارسی نمی گردد و در تمام کشورهای اسلامی در زبان عربی، پشتو، اردو، ترکی و دیگر زبان های رایج در این کشورها دیده می شود. با این وجود، نویسندگان و محققان کمتر به این مسئله پرداخته اند. این بی توجهی، سبب گردیده است که نقش “شعر آیینی،” در “غنای فرهنگی” جامعهء ما ناشناخته بماند.
