یافته هاى مشارکت رسانههای آزاد نشان میدهد که شمارى از کودکان، از سرش پتکس (نوعی سرش نشئه آور) و تیل پترول براى ایجاد خوشىهاى کاذب و نشه استفاده مىکنند و تعداد آنها در حال افزایش مىباشند. به اساس این یافتهها، استفاده روزافزون به شکل انشاقى از سرش پتکس و تیل پترول در بین اطفال، نگرانىهایى را به بار آورده و تا حال ارگانهاى ذیربط، اقدامات مؤثری جهت جلوگیرى از این معضل روی دست نگرفتهاند.
سروى سال 2012 اداره مبارزه با مواد مخدر و تنفیذ قانون وزارت خارجه ایالات متحده امریکا (INL)، نشان مىدهد که 1.6 میلیون معتاد، در افغانستان وجود دارند که این رقم، نسبت به آمار سال 2009 افزایش بیش از 70 درصدى را نشان مىدهد.
به اساس معلومات وزارت صحت عامه، 80 درصد معتادان موجود در کشور را مردان، 13 درصد را زنان و 7 درصد دیگر را کودکان تشکیل مىدهند.
رقم دقیق کودکانى که از سرش پتکس و تیل پترول استفاده مىکنند مشخص نیست، اما یافتههاى مشارکت رسانههای آزاد نشان مىدهد که استفادهکنندگان این مواد، در بین اطفال در حال افزایش میباشند. این در حالى است که استفاده از این مواد، براى حیات اطفال و بزرگسالان نهایت خطرناک توصیف میشود.
عوامل
یافتههاى مشارکت رسانههاى آزاد نشان مىدهد که فقر، تقلید از دیگران، دسترسى آسان، ارزان بودن و سرو کار کودکان با موادى چون؛ تیل پترول و سرش پتکس، ازعوامل معتاد شدن اطفال به این مواد مىباشد.
وحیدالله ١٧ ساله باشنده چهارقلعه وزیرآباد شهر کابل که شغل بوتدوزى دارد، گفت که حدود هفت سال قبل، به استفاده از سرش پتکس که در ترمیم بوت و موارد دیگری از آن کار گرفته مىشود، معتاد شده است.
به گفته وى، در اوایل از بوى این سرش یک نوع لذت مىبرد، اما بعد از مدتى در شهرنو کابل، با پسرانى روبهرو شد که از این سرش، به شکل انشاقى براى نشه استفاده مىکردند.
وحیدالله که جسامت لاغر و رنگ پریده دارد، افزود که بعد از آن او نیز به شکل متواتر از سرش پتکس استفاده نموده و اکنون نمىتواند آن را ترک کند.
به گفته وى، تعداد معتادین سرش پتکس و تیل پترول بین کودکان هشت تا ١٨ ساله، در شهرنو کابل روز به روز افزایش مىیابد و اکنون به حدود 40 تن رسیدهاند.
موصوف به حدود ١٥ طفلى که در پارک شهرنو تجمع کرده بودند، اما حاضر به مصاحبه نبودند، اشاره نمود و گفت که برخى آنها از سرش پتکس و تعدادى هم از تیل پترول براى ایجاد نشه استفاده مىکنند. وحیدالله افزود که مدتى از تیل پترول نیز به شکل انشاقى استفاده کرده و نشه آن از سرش پتکس کمتر است.
جاوید ١٧ ساله باشنده چهارراهى قمبر شهر کابل گفت: “چند سال پیش در یک دکان سیتسازى موتر، کار مىکردم و زمانى که استادم سرش پتکس را به سیت موترها مىزد، بویش در دماغم خوش مىخورد و قطى آن را بو مىکردم، یک احساس خاص برایم دست مىداد و در یک دنیاى جمپینگ قرار مىگرفتم.”
وى به افزایش روزافزون این نوع معتادان اشاره نموده، افزود: “بعد از مدتى کوتاه از یک نفر به ده نفر رسیدیم. چندى بعد، به شکل مستقل دکان سیتسازى باز کردم و قطى مخصوص به خاطر ریختن سرش و کشیدن آن، آماده ساختم و یک پیپ را در آن نصب کردم؛ به شکلى که بوتل را در جیب میگذاشتم تا کسى متوجه نشود و پیپ را در دهن نزدیک مىکردم و کش مىکردم.”
جاوید که ضعیف و ناتوان معلوم میشد گفت که بعد از مدتى، به چرس و سپس به هیروئین معتاد شده است.
همچنان حمیدالله ١٧ساله باشنده سراى شمالى شهر کابل که پنج سال قبل به انشاق تیل پترول عادت نموده بود، گفت: “براى جنراتور خانه که تیل مىآوردم، هنگامى که سرپوش بشکه و یا جنراتور را باز مىنمودم، بوى تندش را به دماغ و سینهام کش مىکردم… پترول را روز یک بار به سینه و بینى خود کش مىکردم. وقتى با پترول و چرس نشهام کم شد، باز به هیروئین رو آوردم.”
وى که در شفاخانه تداوى معتادین ٣٠٠ بستر جنگلک کابل بستر بود، گفت که در سراى شمالى، اطفالى که به پترول اعتیاد دارند، خیلى زیاد مىباشند. حمیدالله افزود که آنها در روزهاى نخست، بىخبر از آن که این عمل سبب اعتیاد مىشود، “به شکل شوقى” از پترول و سرش پتکس استفاده میکردند.
این معتادان که از طرزعجیب کلام، حرکات نامتعادل، جسامت لاغر و زردى چهره قابل تشخیصاند، مىگویند، اطفالى که معتاد به سرش پتکس و پترول هستند، در نواحى مختلف شهر کابل وجود دارند. فرهاد یک تن از دکانداران در نوآباد قلعه موسى شهر کابل گفت که در این اواخر، استفاده از سرش پتکس در بین کودکان بیشتر شده است؛ زیرا یک بوتل آن 50 افغانى قیمت دارد و اطفال مىتوانند آن را خریدارى کنند. وى افزود: “اطفال ١٦ ساله و بالاتر از آن، استفاده میکنند و در سر تپه قلعه موسى مىروند و مىکشند. روزانه ده طفل و زیادتر از آن مىآیند و سرش مىخرند. بسیارى از اطفال بهانه مىکنند که سرش را به خانه مىبرند، اما اینها به جاهاى خلوت رفته و آن را به شکل دستهجمعى استفاده مىکنند.”
حاجى سردارمحمد، دکاندار مواد تعمیراتى در سراى شمالى کابل گفت: “یک تعداد اطفال به خاطر نشه کردن، از سرش پتکس کار مىگیرند، اما در بسیارى موارد بزرگسالان معتاد نیز به خاطر ارزانى این گونه مواد، آن را در مواقع عدم دسترسى به دیگر مواد مخدر، جاگزین هیروئین و تریاک مىسازند.”
به گفته او، در گذشته چنین اطفال کم بودند، اما در این اواخر تعداد آنها بیشتر شده است. به گفته وى، شناخت چنین اطفال مشکل است، اما او از فروش سرش پتکس بر اطفالى که آن را براى نشه خریدارى مىکنند، خوددارى مىکند.
این مشکل، در ننگرهار نیز موجود است. سمیعالله ده ساله پاپرفروش و باشنده شهر جلالآباد ولایت ننگرهار گفت: “20 تا 30 طفل، همرایم سرش مىکشند. پدر و مادرم خبر ندارند که سرش مىکشم.”
داکتر فواد عثمانى، رییس دیپارتمنت کاهش تقاضاى مواد مخدر در وزارت صحت عامه، گفت که هفت درصد معتادان در کشور را کودکان تشکیل مىدهند. وى افزود که برخى کودکان از سرش پتکس، تیل پترول و مواد کمیاوى دیگر براى ایجاد نشه استفاده مىکنند، اما رقم دقیق آنها تا حال مشخص نشده است.
استفاده پتکس براى گدایى
شیرینگل باشنده ناحیه هشتم کارته نو شهر کابل گفت: “شش طفل دارم و با دو طفل دو ساله و چهار سالهام، مصروف گدایى در شهر و بازار مىباشم. سرش بوت را در بینىشان مىزنم که از خود بىخود و بىهوش شوند و بتوانم به این وسیله گدایى کنم.”
وى افزود: “سرش پتکس را از صبح در بینى اولادهایم مىزنم و چاشت بیدار مىشوند، اما همیشه گیج مىباشند. مجبور هستم، تا گرمى و سردى را حس نکنند.”
بچه سرشی
حرکات غیرارادى، متضرر ساختن سیستم تنفسى، از بین رفتن تعادل فکرى، پایین آمدن اعتماد به نفس و غیره، از جمله خطراتى است که متوجه این نوع معتادان است.
نقیبالله ١٥ ساله یک تن از خیمهنشینان منطقه دهن چمن شهر کابل که به دلیل اعتیاد به سرش پتکس، به “بچه سرشى” شهرت دارد.
وى گفت از شش سال به این طرف، به سرش پتکس اعتیاد است و اکنون نمىتواند این عمل را ترک کند؛ زیرا در صورت عدم استفاده از آن، تب مىکند و اشتهایش کم مىشود.
نقیبالله افزود: “از چندى به این سو وقتى سرفه مىکنم، از گلویم خون بیرون میشه، خون استفراغ مىکنم و قلب و ششهایم درد مىکنه.”
در همین حال، لیلما مادر نقیبالله گفت: “نقیب را یک رفیقش در شهر و بازار به این عمل آغشته کرده است، وقتى از اعتیادش خبر شدیم، هر قدر تلاش کردیم و شفاخانه بردیم، نتوانستیم وادارش کنیم تا عملش را ترک کند.”
به گفته او، پسرش در منطقه به نام “پسر شرشى” مشهور است، هر جا ضعف مىکند، توانایى هیچ کارى را ندارد و روز به روز وضعیت صحى او خرابتر مىشود. وى علاوه کرد که پسرش، به حدى ناتوان شده که حتی یک بشکه آب را نیز از زمین بلند کرده نمىتواند و با اندک فشار، به زمین مىافتد.
داکتر احمدظاهر سلطانی، رییس شفاخانه ٣٠٠ بستر معتادان مواد مخدر در جنگلک کابل، گفت، کسى که از طریق انشاق و یا تنفس، هرگونه مواد کیمیاوى را مىگیرد، بسیار خطرناک است؛ حتی از زرق وریدى مواد مخدر هم زیانبارتر مىباشد.
داکتر فریداحمد انورى، متخصص امراض روانى، گفت که استفاده از موادى چون سرش پتکس و تیل پترول، اضرار جدى در پى داشته و بالاى سیستم تنفسى تأثیرات سوء دارد و مىتواند سرطانزا نیز باشد. وى گفت که استفاده از این مواد، اثرات سوء روانى، مانند حرکات غیرارادى، اشکریزى، اضطراب، بىخوابى و غیره نیز در قبال دارد و استفاده دوامدار آن، سبب عدم اعتماد به نفس نزد استفاده کنندگان مىشود.
امکانات تداوی
به اساس معلومات دیپارتمنت کاهش تقاضاى مواد مخدر وزارت صحت عامه، ١٠٥ مرکز دولتى و غیردولتى تداوى معتادان در کشور، سالانه ظرفیت ٢٠ هزار تا ٢٥ هزار معتاد را دارد.
براساس این ارقام، ٢٥ هزار تن، نزدیک به 1.6 ملیون درصد از مجموع معتادان در کشور را تشکیل مىدهند.
داکتر نذیراحمد همت، مسوول برنامههاى آموزشى دفتر کاهش تقاضاى مواد مخدر در وزارت صحت عامه، گفت در سطح کشور، جمعاً ٢٢ مرکز دولتى و غیردولتى تداوى کودکان معتاد وجود دارد. وى گفت که این ٢٢ مرکز، سالانه ظرفیت تداوى ١٠ تا ١٥ درصد کودکان معتاد را دارد. موصوف افزود که در این مراکز، اطفالى تحت تداوى قرار میگیرند که از مواد کمیاوى چون سرش پتکس و غیره استفاده مىکنند، اما وى آمار دقیق در این مورد ارائه نکرد.
کمبود بودجه
در حال حاضر، سالانه حدود ١٤ ملیون دالر از سوى حکومت و جامعه جهانى، در بخش تداوى معتادان به مصرف مىرسد، اما نهادهاى مسوول، این رقم را براى رسیدگى به تمامى معتادان در کشور ناچیز مىخوانند. داکتر فواد عثمانى گفت: “بودجهاى که براى وزارت صحت عامه تخصیص داده شده، در سال جارى ٣ ملیون دالر است که این بسیار کم است، اما برخلاف، موسسات و انجوهایى که در بخش مواد مخدر کار مىکنند، بودجه آنها سالانه ١١ ملیون دالر است. به این صورت در تمام افغانستان، سالانه ١٤ ملیون دالر بودجه براى تداوى معتادان وجود دارد.”
به گفته وی، با آن که دیپارتمنت کاهش تقاضاى مواد مخدر وزارت صحت عامه، بارها این موضوع را با مسوولان وزارت صحت عامه و مسوولان وزارت مبازره با مواد مخدر و سایر دستاندرکاران دولتى که در این راستا تصمیمگیر هستند، شریک ساخته، اما تا حال در زمینه توجهی نشده است.
نذیراحمد همت ضمن تأیید این که ظرفیت مراکز تداوى معتادین در کشور پایین است، گفت: “نظر به شرایط و نظر به این که در دسترس دولت افغانستان براى تداوى اعتیاد بودجه خاصی وجود ندارد و عدم توجه دونرهاى خارجى و تمویلکنندگان به مسأله اعتیاد، باعث آن شده که دولت افغانستان در راستاى کاهش تقاضاى مواد مخدر و ایجاد مراکز و ارائه عرضه خدمات صحى مواد مخدر براى معتادان، از این سطح بیشتر خدمات را عرضه کرده نتواند.” آقای همت افزود: “حد اوسط اگر به یک معتاد در یک سال به خاطر تداوى آن ٣٥٠ دالر بسنجیم، دولت افغانستان توانایى بودجوى ندارد و دونرهاى بینالمللى علاقمندى ندارند تا به حدى ضرورت در قسمت تداوى معتادان مواد مخدر، دولت افغانستان را همکارى کند.”
اما موصوف علاوه کرد که دیپارتمنت کاهش تقاضای مواد مخدر و در کل وزارت صحت عامه، در تلاش است تا توجه تمویلکنندگان را به این بخش جلب نموده و ظرفیت مراکز تداوى معتادان را بالا ببرد. وى گفت که در بودجه دولت نیز پول کافى براى این بخش اختصاص داده نمىشود.
اما مسعود کمال، رییس عمومی بودجه وزارت مالیه، گفت که وزارت صحت عامه، در سال ١٣٩٢ برای مصارف عملیاتى شفاخانههای تداوی معتادان در سراسر افغانستان، 3.6 ملیون دالر بودجه داشت که سه ملیون را مصرف کرده و 600 هزار دالر آن، به بودجه سال ١٣٩٣ انتقال یافته است. وى افزود که بودجه سال ١٣٩٣ این بخش وزارت صحت عامه نیز (با 600 هزار دالر باقى مانده از سال گذشته) 3.6 ملیون دالر مىباشد.
رییس دیپارتمنت کاهش تقاضاى مواد مخدر در وزارت صحت عامه گفت که وزارت صحت عامه، ٩٨ درصد بودجه را مصرف کرده و براى سال روان، پنج ملیون دالر امریکایى بودجه را براى بخش تداوى معتادین پیشنهاد کرده بود، اما پذیرفته نشد. داکتر همت افزود که وزارت صحت عامه در کنار تداوى معتادان، در بخش جلوگیرى از اعتیاد و آگاهىدهى از اضرار مواد مخدر و موادى چون سرش پتکس و غیره نیز برنامههایى دارد، اما به دلیلى مؤثریت بیشتر ندارد که شمار زیادى مردم، بیسواد مىباشند.
اخلال جامعه و نگرانى پولیس
عبدالقیوم یک تن از دکانداران چهارقلعه وزیرآباد شهر کابل گفت که معتادان به شمول اطفال معتاد به موادى چون سرش پتکس و تیل پترول، راههاى مردم را مىگیرند و اموال آنان را دزدى مىکنند. موصوف افزود که یک شب، سه تنى که کمتر از ١٨ سال عمر داشتند، پسر وى را نیز در عقب حمام چهارقلعه شهر کابل، لت و کوب نموده و بایسکل و موبایل او را نیز به سرقت بردند. وى گفت: “بچههاى کوچک، در دستشان سگریت و پترول و پتکس دیده مىشود. چرا دولت در این قسمت بىتوجه است؟ اهالى منطقه خیلى به عذاب هستند.”
در همین حال، نبىالله یک تن از سرایداران چهارقلعه وزیرآباد گفت: “در این اواخر، محیط و منطقه را افراد معتاد خراب کرده و از طرف شب، دزدیهایی صورت میگیرد. اطفال به پتکس و پترول مبتلا شده و وضع منطقه را خراب کرده و دولت هم هیچ اقدام نکرده است.”
نجیب نیکزاد معاون سخنگوى وزارت امور داخله، ضمن ابراز نگرانى از اعتیاد برخى کودکان به موادى چون سرش پتکس، تیل پترول و غیره افزود: “براى جلوگیرى و جمعآورى اطفال معتاد، چندین برنامه داشتهایم و صدها جوان و نوجوان را جمعآورى کرده و به نهادهاى مربوطه سپردهایم. این افراد، هرگاه دست به اعمال جرمى بزنند، به پنجه قانون سپرده مىشوند.”
چراغ سرخ
نجیبالله ځدران ببرکزى هماهنگکننده ملى حمایت از حقوق اطفال در کمسیون مستقل حقوق بشر، در مورد کارکردهاى دولت در راستاى جلوگیرى از اعتیاد کودکان گفت: “در آسیبپذیرىهایى که اطفال با خطر روبهرو هستند، با تأسف کار اندکى صورت گرفته است. استعمال مواد سمى که بوى گیجکننده دارد، براى اطفال واقعاً خطرناک است.”
وى افزود که به اساس کنوانسیون حقوق طفل، ارگانهاى ذیربط مکلف هستند، جلو تمام خطراتى را بگیرند که به رشد جسمى و فکرى و سلامت اطفال صدمه وارد مىکند. آقای ځدران، موجودیت هزاران کودک معتاد به مواد مخدر در افغانستان را “چراغ سرخ” و “خطر بزرگ” براى آینده کشور دانسته و گفت که براى جلوگیرى از این خطر، باید ارگانهاى ذیربط اقدامات جدیی را روى دست گیرند.
مشارکت رسانههاى آزاد که متشکل از آژانس خبرى پژواک، کلیدگروپ، روزنامه هشت صبح و موسسه نشراتى سبا مىباشد؛ در بخش فساد اداری و نقض حقوق بشری، گزارشهای تحقیقی را تهیه و نشر مىکند.