“از بد، بدترش توبه”، یکی از حرفهای رایج در میان شهروندان طی سالیان اخیر بوده و در مقام نگرانی از آینده به کار برده شده است؛ چیزی که اکنون از زبان مسوولان امنیتی روایت شده و بازگو میگردد. هفته گذشته، مقامات امنیتی که برای توضیح وضعیت امنیتی و افزایش ناامنی در ولایتهای کندز و بدخشان در شمالشرق، سرپل در شمال و هلمند در جنوب، توزیع نشدن تذکره الکترونیکی برای شهروندان کشور و حمله به پارلمان، به ولسی جرگه فراخوانده شده بودند، به جای نوید خوش، از آینده ناآرامتری هشدار دادند. رحمتالله نبیل، رییس امنیت ملی اعلام کرد که مشکلات امنیتی در ماههای آینده در کشور افزایش خواهد یافت. به گفته او، اما نیروهای امنیتی آمادگی لازم را برای مقابله با این حوادث دارند؛ مشروط بر این که یک انسجام و هماهنگی سراسری ایجاد شود.
نورالحق علومی، وزیر امور داخله، در پاسخ به نگرانیهای نمایندگان گفت در سال جاری مسوولیت تأمین امنیت سراسر افغانستان به دوش نیروهای امنیتی افغان قرار گرفته است که این خود موجب مشکلات زیادی شده است. او تأکید کرد که نبود امکانات و عدم بعضی هماهنگیها در سطوح پایین نهادهای امنیتی باعث شده که افراد دشمن در بعضی ولایتها بتوانند به موفقیتهایی دست یابند. فرار نیروهای خارجی از پاکستان به افغانستان و پیوستن نیروهای امنیتی افغان به صفوف دشمن در بعضی از ولسوالیها یکی دیگر از مشکلات امنیتی توسط علومی ذکر شد. او گفت که نیروهای امنیتی در سراسر افغانستان فعالانه در مقابل نیروهای دشمن میجنگند و روزانه حداقل ده سرباز پولیس کشته میشود.
این هشدارها و توضیحات در حالی ارائه شد که برخی از اعضای ولسی جرگه، تقصیر اصلی را به دوش دولتمردان کشور انداخته و سران حکومت وحدت ملی را در بدتر شدن اوضاع مقصر میدانند. عباس ابراهیمزاده، نماینده مردم بلخ در ولسی جرگه، میگوید که مردم هر روز قربانی میشوند و کشته میشوند و مقامات، افغانستان را پایگاه جنگ ساختهاند. به گفته او، “روزی نیست که فرزندان کشور در خاک و خون نغلتند، در حالی که فرزندان مقامات ارشد از جمله آقای غنی و عبدالله در خارج افغانستان زندگی میکنند.”
دو پادشاهی
هشدار از نابسامانتر شدن اوضاع در حالی زنگ خطر را در عرصه زندگی اجتماعی مردم به صدا درآورده است که برخی از کارشناسان، عامل اصلی آن را در دوگانگی رهبری حکومت و همچنین ظهور دو گروه عمده در جبهه جنگ کشور میدانند. همان گونه که مناقشه بر سر مسایل حکومتداری میان اشرفغنی، رییسجمهور و عبدالله عبدالله، رییس اجرائیه، در بسا موارد کاستیهایی را به بار آورده است، ظهور گروه داعش و منازعه همزمان با دولت و طالبان، باعث بدتر شدن بیشتر اوضاع گردیده است.
رقابت و کشمکش بر سر به دست گرفتن قومندانی جنگ یا به تعبیر گروههای جنگجو “جهاد” میان نسل نخست و پسین جنگجویان در کشور تا به آن جا رسیده که چندی پیش «عبدالرحیم مسلم دوست» قومندان گروه داعش، با بیان این که طالبان نماینده «آی اس آی» پاکستان هستند، از اعلام «جهاد» نیروهای خود علیه آنها سخن راند و در سوی دیگر میدان، «ملا اخترمحمد منصور»، سرپرست شورای رهبری و نایب رییس طالبان، با انتشار نامه سرگشاده خطاب به «ابوبکر البغدادی»، رهبر داعش، برای او خط و نشان کشید و از او خواست که از ایجاد «جریان موازی» در کنار طالبان در افغانستان بپرهیزد. به باور رهبران طالب، این امر تنها به بر باد رفتن دستآوردهای سالهای گذشته مجاهدین افغان در پایهگذاری امارت اسلامی منجر خواهد شد.
یاسر میری، کارشناس مسایل سیاسی، میگوید: “رشد روزافزون پدیده داعش در افغانستان و تلاش این گروه برای بهره بردن از موقعیت ممتاز جغرافیایی افغانستان در کشاندن گستره مبارزاتی خویش به آسیای میانه، شرق آسیا و سرانجام استقرار ولایت «خراسان» در این مناطق است. همچنین نوع نگاه رهبران داعش به افغانستان به عنوان «سرزمین مادری» و میل به بازگشت به آن تأثیر شگرفی دارد. بر همین اساس، هستههای داعش در افغانستان رشد بیشتری یافته و بیرق سیاه داعش جایگزین بیرق سفید طالبان در مناطق مختلف افغانستان به ویژه در شمال کشور شده است. اما ماجرا به همین جا ختم نشده و دو طرف رو در روی یکدیگر صفآرایی کردهاند، به طوری که در تازهترین این درگیریها، نیروهای داعش یک قومندان و ده عضو گروه طالبان در ولایت ننگرهار را سر بریدند.”
همین مسأله باعث نگرانی و ترس بیش از حد برخی از شهروندان کشور شده است. شماری از سران قومی ولایت ننگرهار میگویند که افزایش فعالیتهای افراد وابسته به داعش در بسیاری از ولسوالیهای این ولایت و اختلافات موجود میان طالبان و این گروه آنان را بیشتر از هر زمان دیگر نگران ساخته است. حاجی عثمان، یک تن از بزرگان قومی ولسوالی سپینغر و اچین ننگرهار، میگوید: “هماکنون هزاران تن در این ولایت به دلیل ایجاد فضای بیم و ترس و فرار از جنگ و اختلافات میان طالبان و گروه داعش، از مناطق اصلی شان کوچیدهاند. شما خود قضاوت کنید، ملتی که بیش از 30 دهه جنگ را گذرانده باشد دیگر برای مردم آن از جمله زنان و کودکان چه باقی مانده است. از یک طرف این گروهها بین هم درگیراند و از طرف دیگر حکومت گاهی بالای یک منطقه حمله میکند و گاهی هم بالای منطقه دیگر، مردم هر لحظه برای مرگ شان انتظار میکشند مردم همه از جنگ فرار کرده و به جلالآباد پناه بردهاند، حکومت دروغ میگوید که مردم در مناطق شان باقی ماندهاند.”
هرچند به باور برخی کارشناسان، گرایش حنفی بیشتر مردم افغانستان و همینطور اختلاف ایدئولوژیکی و مذهبی میان طالبان و داعش، روند سربازگیری و جذب نیرو در افغانستان را با کندی روبهرو ساخته است و چندان انتظار نمیرود که داعش بتواند پایگاهی نزد عموم مردم افغان پیدا کند، ولی با اعلام جدایی برخی قومندانان نظامی طالبان از ملاعمر و «بیعت» با ابوبکر البغدادی، روز به روز بر تعداد جنگجویان طالبانی که به داعش میپیوندند، افزایش مییابد. چه بسا به همین خاطر بوده که اشرفغنی، رییسجمهور، در خطابهای از طالبان خواست تا میان «افغان و مسلمان بودن» یا همراهی با داعش یکی را انتخاب کنند. به باور اشرفغنی، جنبش داعش و یا آنچه او «تروریستهای خارجی» خواند، جایی نزد مردم افغان ندارد و طالبان باید دوشادوش ملت و دولت افغانستان در برابر تهدید نوپیدای داعش مبارزه کنند.
در این سوی صحنه نیز چنین دو دستگی قابل مشاهده بوده و باعث نابسامانی اوضاع سیاسی شده است. انتقاد عمومی از این است که اگر اوضاع در حال بدتر شدن است، پس چرا افغانستان تا اکنون وزیر جنگ رسمی ندارد و اختلافهای مهلک میان رییسجمهور و رییس اجرائیه به قوت خود باقی است. این در حالی است که وزیر امور داخله ناهماهنگیها را در سطوح پایین دانسته و از انسجام عمل در سطوح بالا خبر میدهد. به گفته نورالحق علومی، وزیر امور داخله، تا شش ماه دیگر مخالفان سرکوب شده و نیروهای امنیتی از تسلط و توانمندی بیشتری برخوردار خواهند شد.
به هر حال، سوال اصلی این است که راه اصلی مهار ناامنی و جلوگیری از قدرت یافتن بیشتر گروههایی چون داعش و طالبان چیست و دولت وحدت ملی باید چه استراتیژیای را به کار بندد که امنیت بدتر از پیش نگردد؟
راه حل؛ انسجام ملی و منطقهای
کارشناسان امور، انسجام بیشتر نهادهای دولتی و همچنین هماهنگی و همکاری افغانستان با کشورهای منطقه را یگانه راهکار مهار ناامنی در نقاط مختلف کشور، به خصوص در ولایتهای شمالی میدانند. یاسر میری، کارشناس مسایل سیاسی، تهدید اصلی را فراروی کشور گروه داعش دانسته و تغییر سیاست طالبان را نتیجه فعالیتهای حکومت وحدت ملی میداند. وی تصریح میکند: “سیاستها و برنامههای سیاسی و نظامی حکومت وحدت ملی در مبارزه با طالبان نیز در تصمیمگیریهای آنها در تغییر رویکرد شان تأثیر گذاشته است. حکومت اشرفغنی از زمان روی کار آمدن، با اعلام استراتیژی بلندمدت توسعه کشور در دهه موسوم به دهه «تحول»، به طور همزمان سیاستهایی را در سطح داخلی و بینالمللی برای واداشتن طالبان به آمدن به سر میز گفتگو دنبال کرده است تا بتواند با برقراری امنیت نسبی، کشور را به سطحی از توسعه اقتصادی، رفاهی، سیاسی، اجتماعی و… برساند. در سطح داخلی، دعوت از شخصیتهای ملی و مذهبی برای تقویت روند صلح ملی، انجام گفتگوهای غیرمستقیم صلح با طالبان، بهبود اوضاع اقتصادی و رفاهی و همچنین انجام عملیات گوناگون نظامی علیه طالبان و… از جمله برنامههای نرمافزاری و سختافزاری حکومت وحدت ملی در واداشتن طالبان به عقبنشینی و ورود به گفتگوهای صلح بوده است.”
اما در خصوص رفع تهدیدات داعش، یگانه راه حل آن اتحاد منطقهای در برابر این تهدید دانسته میشود. میرزامحمد یارمند، یکی از آگاهان، میگوید برای مبارزه با گروه داعش به دو راهکار ملی و منطقهای نیاز است. به گفته وی، “به سطح ملی تمام محافل سیاسی افغانستان باید نظر واحد در قبال داعش با دولت افغانستان داشته باشند و از بُعد منطقهیی، کشورهای ایران، پاکستان، کشورهای آسیای میانه، روسیه، چین و هند در کل باید یک کنفرانس منطقهیی را به راه اندازند و در آن جا داعش شناسایی شود.”
هماهنگی و همکاری کشورهای آسیای میانه با افغانستان در مهار تهدید داعش یکی از برنامههایی است که بر آن تأکید شده و وزارت امور داخله نیز از عملی شدن آن خبر میدهد. نورالحق علومی، وزیر داخله، میگوید: “گزارشهای اخیر همین است که خارجیها با فامیلهای شان در بخشهای شمال زندگی میکنند و تلاش برای ناامن ساختن کشورهای همسایه دارند. من دیدارهایی که با مقامهای کشورهای آسیای میانه داشتم گفتهام که مردم افغانستان دیگر سپر این کشورها بوده نمیتوانند و باید این کشورها افغانستان را در تجهیزات نظامی کمک کنند، زیرا افغانستان نمیخواهد از خاکش در برابر کدام کشوری استفاده شود.”
فاز جدیدی همکاری منطقهیی همان چیزی است که در سفر اخیر رییسجمهور سابق کشور، حامدکرزی، به روسیه نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در همین حال، ظفر هاشمی، معاون سخنگوی ریاستجمهوری، از تدوین استراتیژی امنیتی علیه داعش سخن گفته است. اما این که این استراتیژی تا چه اندازه از خرابتر شدن اوضاع خواهد کاست، آینده به آن پاسخ خواهد گفت. با این وجود، آنچه مسلم است این که مردم روزهای سیاهتری را به انتظار نشسته و ترس از آن بر افکار عمومی مستولی شده است.