با آنکه افغانستان در سالهای اخیر همواره با کسر بودجه روبهرو بوده اما یافتههای یک تحقیق کلیدگروپ نشان میدهد که مصارف بخش مخابرات ادارات دولتی در سال مالی 1393 به بیش از دو ملیارد افغانی میرسد، مصارفی که گفته میشود اکثراً بیجا و غیرمؤثر بوده است. بر اساس این یافتهها، 87 واحد بودجوی دولت افغانستان در سال گذشته بالاتر از دو ملیارد افغانی از بودجه عادی و نزدیک به 85 ملیون افغانی دیگر از بودجه انکشافی را در بخش مخابرات به مصرف رساندهاند که بیشترین رقم این پولها مصرف تلیفونهای دیجیتل و موبایلهای افراد بلندپایه دولتی گردیده است. بر اساس اسنادی که در اختیار کلیدگروپ قرار گرفته، وزارت داخله با مصرف بیش از یک ملیارد و 151 ملیون افغانی در مقام نخست، وزارت دفاع ملی با مصرف نزدیک به 539 ملیون افغانی در مقام دوم، وزارت امور خارجه با مصرف نزدیک به 52 ملیون افغانی در مقام سوم، وزارت مالیه با مصرف 47 ملیون افغانی در مقام چهارم و همین طور کمسیون عالی انرژی اتومی افغانستان با مصرف نزدیک به 600 هزار افغانی در مقام آخر از نگاه مصرف مخابرات قرار گرفته است.
بیشترین رقم مصرف مخابرات در افغانستان را تلیفونهای دیجیتل و همچنان امتیازات کریدیت کارت های مقامات بلندپایه دولتی در بر میگیرد. یافتههای کلیدگروپ نشان میدهد که شرکت افغان تلیکام تنها در جریان سال گذشته از بابت خدمات فیکسلاین(تلیفونهای دیجیتل سیمدار) در ادارات دولتی، 470 ملیون افغانی درآمد داشته است. همین طور، مقدار هنگفتی از بودجه مخابرات، مصرف کریدیت نیز میشود. بر اساس اسناد دست داشته کلیدگروپ، در همه وزارتخانهها و ادارات کشور ششهزار و 377 نفر به صورت ماهوار از امتیاز کریدیت مستفید میشوند. مقدار این کریدیتها بر رویت اسناد، از 750 افغانی تا 10هزار افغانی تعیین شده است. مسوولان وزارت مالیه میگویند که کریدیتهای امتیازی تنها برای اوقات فراغت در نظر گرفته شده و در وقت رسمی اکثر این افراد به تلیفونهای دیجیتل نیز دسترسی دارند. در کنار اینها، در جریان تهیه این گزارش، بارها از سوء استفاده و استفاده شخصی مقامات از تلیفونهای دیجیتل گزارش شد و برخی از مسوولان حکومتی نیز این موضوع را دور از امکان نمیدانند. با این همه، نمایندگان مردم در ولسی جرگه با آنکه مصارف بالا و غیرمؤثر مخابرات را نگرانکننده عنوان میکنند، اما نبود قانون مشخص درمورد امتیازات مقامات بلندپایه دولتی را دلیل اصلی این مشکل میدانند.
مصرفکنندگان بزرگ
اسناد دست داشته کلیدگروپ نشان میدهد از مجموع 87 واحد بودجوی، در مصارف مخابرات، وزارتخانههای داخله و دفاع ملی نزدیک به 70 درصد مجموع بودجه را مصرف نموده و 30 درصد متباقی توسط 85 واحد بودجوی دیگر به مصرف رسیده است. وزارت امور داخله کشور با مصرف یکملیارد و 151 ملیون و 972 هزار و 408 افغانی از نگاه مصرف مخابرات در سطح وزارتخانههای کشور در مقام نخست ایستاده است. نجیب دانش، معاون سخنگوی وزارت داخله، با آنکه این رقم را تأیید و یا رد نکرد اما گفت که این موضوع نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد. به گفته دانش، بیشترین بودجه مخابراتی این وزارت، در بخش اوپراتیفی و عملیاتی به مصرف میرسد اما به گفته او مصارف مخابرات این وزارت تا سرحد یک ملیارد افغانی نمیرسد. گفتنی است با آنکه دانش به منظور تأیید یافتههای این تحقیق، چهار روز وقت خواست اما در پایان این مهلت حاضر به گفتگو نشد و از مصاحبه در این مورد خودداری کرد.
با این حال، اسناد کلیدگروپ نشان میدهد که وزارت مالیه مقدار یادشده بودجه را جهت مصارف مخابرات به وزارت داخله پرداخته است. اما نجیب دانش، معاون سخنگوی وزارت امور داخله، میگوید:”درمورد مصارف مخابرات در سطح وزارت داخله تحقیق صورت خواهد گرفت و در صورتی که این رقم به این شکل درشت تأیید شود، باید این موضوع مورد پیگیرد و بررسی قرار گیرد.”
رقم دقیق مصارف تلیفون در وزارت داخله، تعداد تلیفونهای دیجیتل در سطح این وزارت و مصارف انترنت در وزارت داخله از دیگر نکاتی بود که دانش در نخست وعده داد در مورد آن وضاحت ارائه میکند اما با وجود تماسهای مکرر بالاخره در این مورد حاضر به گفتگو نشد.
وزارت دفاع ملی
وزارت دفاع از نگاه مصارف مخابرات در میان دیگر وزارتخانهها و نهادهای دولتی کشور در جایگاه دوم ایستاده است. مقدار مصارف مخابرات در سطح وزارت دفاع به 538 ملیون و 67 هزار و 552 افغانی در یک سال میرسد. دولت وزیری، معاون سخنگوی وزارت دفاع، مصارف مخابرات در سطح این وزارت را تأیید نکرد و پس از یک فرصت طولانی به کلید گفت که چنین ارقامی در سطح وزارت دفاع وجود ندارد. اما اسنادی که در اختیار کلیدگروپ قرار گرفته به وضوح نشان میدهد که مقدار یادشده بودجه از سوی وزارت مالیه تحت عنوان “بودجه مصارف مخابرات” به وزارت دفاع پرداخت شده است. همچنین معاون سخنگوی وزارت دفاع، درمورد تعداد تلیفونهای دیجیتل و همچنان توضیحات بیشتر درمورد مصارف مخابرات در سطح این وزارت جزئیات ارائه نکرد.
وزارت مالیه
مصرف مخابرات در وزارت مالیه به 47 ملیون افغانی میرسد. عبدالقادر جیلانی، سخنگوی این وزارت، با تأیید این مبلغ میگوید که این رقم، همه مصارف انترنت، کریدیت و تلیفونهای دیجیتل در سطح این وزارت را شامل میشود. به گفته وی، در حال حاضر در وزارت مالیه 90 پایه تلیفون دیجیتل فعال است و در کنار آن مقدار پول به شکل کریدیت نیز به کارمندان این وزارت پرداخت میشود. جیلانی مقدار این کریدیتها را بین 750 تا 10 هزار افغانی برشمرد.
با این حال، بر اساس حکم 6532 مورخ 1389/11/18 مقام عالی ریاستجمهوری، کمیته کاری به اشتراک نمایندگان وزارتخانههای مالیه، اقتصاد، کار و امور اجتماعی، کمسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی و اداره کنترول و تفتیش تحت ریاست معین مالی وزارت مالیه، تشکیل و چنین فیصله کرده است:
– برای هر وزیر به صورت ماهوار مبلغ 10هزار افغانی، برای رییس عمومی اداره امور و دارالانشای شورای وزیران ماهوار 10 هزار افغانی، برای معاونین ریاست عمومی اداره امور و دارالانشای شورای وزیران، 7500 افغانی، برای معینان 5000 افغانی، برای ریاستهای واحدهای بودجوی مستقل و کمسیونهای مستقل که در بستهای خارج رتبه معادل وزیران باشند، 6000 افغانی.
– برای معاونین رؤسا (در ادارت مستقل و کمسیونهای مستقل) 3750 افغانی. برای کمیشنرهای کمسیونهای مستقل مبلغ 3500 افغانی. برای رؤسا (در بستهای اول، فوق و مافوق رتبه سیستم رتب 12 گانه) 2500 افغانی.
– برای سکرتر وزیران، معینان و رؤسای مستقل کمسیونهای مستقل به صورت ماهوار مبلغ 1000 افغانی.
– برای والیهای ولایات درجه اول ماهوار 6000 افغانی. برای والیهای ولایات درجه دوم و سوم ماهوار مبلغ 5000 افغانی، برای معاونین ولایات و مستوفیتها ماهوار مبلغ 3000 افغانی. برای رؤسای ادارات ولایتی ماهوار مبلغ 2500 افغانی. برای ولسوالان ولسوالیهای ولایات ماهوار مبلغ 2000 افغانی.
– برای مشاوران بستهای فوق و مافوق رتبه که در تشکیل منظوری داشته باشد ماهوار مبلغ 2500 افغانی. برای مشاوران بست رتبه اول و دوم وزرا که در تشکیل منظوری داشته باشند ماهوار مبلغ 1000 افغانی. برای رؤسای تصدیهای دولتی (صنعتی، تجارتی و خدماتی) با استفاده از بودجه خود شان ماهوار مبلغ 2000 افغانی.
در این حکم، منسوبان اردو اعم از دفاع، داخله، امنیت و سایر اداراتی که دارای تشکیلات نظامی میباشند، تابع شرایط کاری و مقررات خاص خود شان دانسته شده است. همچنان در این حکم برای هر یک از کارشناسان اداره امور ماهوار مبلغ 1500 افغانی و برای هر یکی از نوکریوالان 24 ساعته وزارتخانهها ماهوار مبلغ یکهزار افغانی، کریدیت در نظر گرفته شده است.
یک نسخه این حکم که در اختیار کلیدگروپ قرار گرفته، در پای آن، امضای حامدکرزی رییسجمهوری پشین کشور دیده میشود. عبدالقادر جیلانی، سخنگوی وزارت مالیه، نیز مواد این حکم را تأیید کرد و گفت که هنوز هم امتیازات کریدیت بر اساس این حکم به کارمندان دولت پرداخت میشود. بر اساس حکم حامدکرزی رییسجمهوری پشین و فیصله این کمیته، در مجموع وزارتخانهها و ادارات کشور ششهزار و 377 نفر از امتیاز کریدیت برخوردار میشوند، که در وزارت مالیه تعداد این افراد به 665 نفر میرسد.
وزارت خارجه
در کنار دیگر وزارتخانهها، وزارت خارجه کشور نیز دست بالایی در مصرف هزینه مخابرات دارد. هزینه مخابرات در سطح این وزارت به 51 ملیون و 792 هزار و 667 افغانی میرسد. همچنان بر اساس اسناد دست داشته کلیدگروپ، 900 تن از مقامات بلندپایه وزارت خارجه نیز از امتیاز کریدیت برخوردار میباشد. این وزارت بیشترین امتیاز را در قسمت اخذ کریدیت در میان دیگر وزارتخانهها دارد.
از سویی هم، اداره رادیو تلویزیون ملی با مصرف 41 ملیون و 607 هزار و 732 افغانی و وزارت زراعت با مصرف نزدیک به 40 ملیون افغانی از دیگر ادارات و وزارتخانههای کشور است که بیشترین مصارف مخابرات را در جریان سال گذشته داشته است.
ریاست مستقل ارگانهای محلی
در کنار وزارتخانهها، ریاست مستقل ارگانهای محلی نیز در سال گذشته مصرف بالایی در بخش مخابرات داشته است. این ریاست در جریان سال گذشته 36 ملیون و 825 هزار و 864 افغانی را در بخش مخابرات به مصرف رسانده است. با این حال، تواب غورځنگ، سخنگوی ارگانهای محل، یافتههای کلیدگروپ را درمورد مصرف مخابرات در این اداره تأیید کرد. غورځنگ گفت که این مبلغ، مصرف کریدیت کارت، تلیفونهای دیجیتل و خدمات انترنتی و پستی را در دفتر مرکزی ارگانهای محلی، شوراهای ولایتی و مقامات ولایتی شامل میشود.
غورځنگ با آنکه مصارف دقیق تلیفون و انترنت در سطح ریاست ارگانهای محلی را مشخص نساخت اما گفت که مصرف مخابرات در مرکز به چهارملیون و 791 هزار و 376 افغانی، در سطح ولایات، 19 ملیون و 737 هزار و 52 افغانی و در سطح شورای ولایتی 12 ملیون و 297 هزار و 433 افغانی بالغ میشود. به گفته وی، این ریاست در مرکز 19 پایه تلیفون دیجیتل دارد و از 350 لاین انترنت نیز بهره میبرد. بر اساس اسناد داشته کلیدگروپ، 550 تن از مقامات بلندپایه این ریاست از امتیازات کریدیت کارت در سطوح مختلف برخوردار میباشد.
با این حال، مصارف مخابرات دیگر وزارتخانه و نهادهای دولتی نیز بین پریود یک تا 30 ملیون افغانی قرار دارد. در این میان کمسیون عالی انرژی اتومی با مصرف 583 هزار و 372 افغانی، کمترین مصرف را در میان 87 واحد بودجوی در بخش مخابرات در سال گذشته داشته است.
بر اساس لیستی که در اختیار کلیدگروپ قرار گرفته، هزینه کلی بخش مخابرات در سال گذشته به دو ملیارد و 227 ملیون و 204 هزار و 42 افغانی میرسد که دو ملیارد و 143 ملیون و 394 هزار و 496 افغانی آن از بودجه عادی و 83 ملیون و 809 هزار و 553 افغانی دیگر آن از بودجه انکشافی پرداخت شده است.
تلیفونهای دیجیتل
از سویی هم، گلاحمد راستمن، رییس عمومی شرکت افغان تیلیکام، میگوید که مصارف تلیفونهای دیجیتل در وزارتخانهها نسبت به گذشته بیشتر شده است. او میافزاید که شرکت افغان تیلیکام تنها در سال گذشته از بابت خدمات تلیفون دیجیتل فکسلاین در سطح کل ادارات دولتی کشور 470 ملیون افغانی درآمد داشته است. به گفته وی، هزینه تلیفونهای دیجیتل فکسلاین (سیمدار) در ادارات دولتی تنها در کابل به 144 ملیون و 725 هزار و 39 افغانی میرسد. در کنار این، راستمن تأیید میکند که شماری از وزارتخانهها از تلیفونهای بدون سیم این شبکه نیز استفاده میکند که هزینه مصرف آنها معلوم نیست. راستمن همچنان گفت که شرکت افغان تلیکام 67ملیون افغانی دیگر را نیز از بابت وایس (آواز) تنها از ادارات دولتی در کابل بدست آورده است.
راستمن میگوید در 13 ولایت کشور بیش از 250 اداره دولتی از خدمات فیکسلاین افغان تیلیکام استفاده میکنند. او با آنکه به طور قطعی تعداد تلیفونهای دیجیتل در سطح وزارتخانهها را مشخص نکرد اما گفت که صدها پایه تلیفون دیجیتل برای ادارات مختلف در کابل و ولایات توزیع شده است.
با این حال، اداره عالی کنترول و تفتیش که مسوولیت بررسی حساب قطعیه دولت و بازرسی وضعیت مالی و حسابی نهادهای دولتی را دارد، درمورد مصرف مخابرات هنوز هیچ تحقیقی نداشته است. شریف شریفی، رییس اداره عالی کنترول و تفتیش، از مصارف هنگفت در بخش مخابرات اظهار بیخبری میکند و میگوید تا اکنون این اداره تحقیقی درمورد این موضوع انجام نداده است. او تصریح میکند از آن جایی که دامنه این موضوع گسترده میباشد، لذا ممکن است تحقیق در این حوزه حتی از صلاحیت این اداره بالاتر باشد. شریفی افزود که این اداره تا اکنون در بازرسیهای پلانی که داشته درمورد رقم دقیق بودجه مخابرات در ادارات و چگونگی مصرف این بودجه آگاهی کامل نداشته است. او وعده داد که پس از نشر گزارش کلیدگروپ بررسی خود شان را در این زمینه آغاز خواهند کرد.
از سویی هم، نصرالله صادقیزاده نیلی، عضو کمیسون مالی و بودجه ولسی جرگه، میگوید که مصارف مخابرات در قطعیه هر سال به عنوان “مصارف دفتری” درج میشود و به همین دلیل بخشهای مختلف آن قابل تفکیک نیست. او میافزاید از آن جایی که دفاتر نیز نیازمند برخی از مصارف میباشند، بودجه مخابرات نیز در جمع همین مصارف اضافه میشود. به گفته صادقیزاده نیلی، در حال حاضر، مصارف کریدیتی که پرداخت میشود به عنوان امتیازات محاسبه میشود و هیچ قانونی درمورد آن وجود ندارد: “انتظار ما این است که حکومت درمورد مصارف دفاتر و افراد بلندپایه دولتی قانونی را تنظیم بکند و مصارف بیجا را تحت کنترول بگیرد.”
این عضو کمسیون مالی و بودجه ولسی جرگه میگوید تا زمانی که قانونی در زمینه امتیازات مقامات بلندپایه دولتی وجود نداشته باشد، نظارت از مصرف و کنترول بودجه مخابرات نیز دشوار خواهد بود. وی معتقد است با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی، فقر و بیکاری در کشور مصرف مخابرات ادارات بسیار هنگفت به نظر میرسد و تنها راه حل این موضوع این است که حکومت باید به منظور مدیریت بهتر مصارف مخابرات، قانونی را تصویب کند که در آن قانون، امتیازات افراد و همچنان مقدار این امتیازات و چگونگی مصرف آن گنجانیده شود.
فرخنده زهرا نادری، عضو دیگر ولسی جرگه، معتقد است از آن جایی که بودجه یک موضوع تخنیکی میباشد لذا نظارت نمایندگان در راستای چگونگی مصرف بودجه کشور ناموفق بوده است. محمدنور اکبری، عضو ولسی جرگه، نیز به همین باور است و میگوید که بخش مخابرات نیاز به یک اصلاحات عمیق دارد. به گفته وی، در چهارده سال گذشته مصارف دولتی در هر زمینه ناموفق بوده است. به باور وی، بودجه کشور هیچگاهی متناسب با وضعیت افغانستان تهیه نشده است. این عضو ولسی جرگه میافزاید، دولتمردان با عبرت از گذشته اکنون باید اصل صرفهجویی را در همه ادارات در نظر بگیرند و در غیر آن این مصارف بر دوش مردم سنگینی خواهد کرد.