هایکو، کوتاه‌ترین نوع شعری در جهان است که توسط جاپانی‌ها به ادبیات جهان معرفی شده است. هایکو شعری است ۱۷ هجایی که در سه سطر نوشته می‌شود؛ سطر اول و سوم هر کدام پنج هجا و سطر دوم هفت هجا دارند.
هایکو نه وزن دارد و نه قافیه و آرایه‌های کلامی در آن به ندرت به کار می‌رود. حدود دو هزار سال پیش، هایکو جزئی از یک فرم شعری ۳۱ هجایی به نام “تانکا” بود که از دو بخش تشکیل می‌شد و معمولاً آن را شاعران به شیوه پرسش و پاسخ می‌سرودند. بخش نخست “تانکا” ۱۷ هجا دارد و بخش دوم آن ۱۴ هجا. “تانکا” به معنی شعر کوتاه است و در مقابل آن “چوکا” قرار دارد که به معنی شعر بلند است. با این که در جاپان به غیر از “تانکا” و “چوکا” چندین فرم شعری دیگر هم وجود دارد، اما شعرهای کوتاه محبوبیت شان بیش از بقیه است. در قرن شانزدهم میلادی به تدریج بخش ۱۷ هجایی “تانکا” مستقل شد و آن را “هاکایی” (هایکو) نامیدند.
هایکو در ابتدا محتوای طنزآمیز داشت و به تدریج بر اثر در آمیختن با فلسفه “ذن” اعماق و جوانب آن گسترش یافت. ایجاز و سادگی و در عین حال عمق هایکو و هنر تصویری بدیع آن علاوه بر آن که در چهار قرن گذشته شاعران زیادی را در جاپان به خود کشانده است در دوره معاصر در خارج از جاپان هم با استقبال قشر کتاب‌خوان و شاعران و هنرمندان مواجه شده است.
هایکو، هم اکنون در اقصی نقاط جهان به زبان زندگی تبدیل شده است. به تعبیری می‌توان گفت كه هایکو شعر نیست، زیبایی نیست، بلکه خود زندگی است. هایکوی عمیق همیشه ساخته “ذن” است. اما “ذن”؛ یعنی مشاهده و تفکر؛ یعنی دیدن چیزها چنان که هستند و در تجربه‌های عمیق شهودی تجلی می‌کنند و نه لزوماً آن “ذن” که یکی از فرقه‌های بودایی مهایانه است. یادآوری این نکته ضروری است که هایکو شعر کوتاه نیست. خیلی از تک‌بیت‌ها یا مصرع‌های دری هست که کوتاه‌تر از هایکوی 17 هجایی جاپانی است؛ با این همه نمی‌توان آن را هایکو نامید.
هایکو دارای دو منظره توأمان، چیزی فراتر از فرم ادبی است؛ راه و وسیله‌ای است برای دیدن و درک دنیای پیرامون. هر هایکو لحظه‌ای را در خود تسخیر می‌کند؛ لحظه عادیی که آوازش تا به دورها شنیدنی است.
در پایان دو نمونه از شعر هایكو:
شبی است که مرغ باران می‌خواند
دست‌های زن
یخ زده است
********
صفِ ماهی‌ها
چشم‌انتظارِ دست
شاید قطره‌‌ای آب
محمدحسین بهرامیان/ سایت سارا شعر
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
