کمیته نیروهای مسلح مجلس سنای امریکا، نشست پرسش و پاسخی را با جنرال جان نیکولسن، قومندان عمومی نیروهای امریکایی در افغانستان، برگزار کرد که در آن، دوسیه امنیت در افغانستان مورد ارزیابی قرار گرفت. “ما در افغانستان در بنبست قرار داریم.” این جمله، پاسخ کوتاه جنرال نیکولسن به پرسش فشرده سناتور جان مککین بود که ریاست این جلسه را بر عهده داشت. وخامت اوضاع افغانستان، افزایش تلفات نظامیان و غیرنظامیان افغان، ظهور گروههای تازه و حامیان تازهنفس آنها از جمله مسایلی بود که توسط جنرال نیکولسن مطرح شد و عنوان چالشهای تازه را به خود گرفت.
تشدید جنگ از جانب گروه طالبان تنها یک بخش از قضیه ناامنی گسترده و پیچیده در کشور است. این معما، رازهای سر به مهر دیگری هم دارد که سرنخهای آن در کشورهای همسایه از جمله پاکستان قرار دارد. پناه دادن پاکستان به گروههای افراطگرا، حمایت صریح روسیه از گروه طالبان در شمال و تجهیز آنها توسط ایران در غرب و جنوبغرب، حاشیههای پیچیده و پنهان دیگری است که بیثباتی در افغانستان را بیش از پیش دامن زده است. افزون بر این مسأله، ظهور گروه داعش و ایجاد نیروهای مسلح غیرمسوول به عنوان مدافعان وابسته به کشورهای همسایه از جانب دیگر، این پدیده را به معضل جدیتری تبدیل کرده است. روسیه سعی دارد تا طالبان را در برابر داعش مجهز سازد و ایران نیز از ناگزیری مالی و احساسات مذهبی عدهای در افغانستان استفاده میکند تا آنها را به عراق و سوریه بفرستد.
تمام این مسایل از جمله مواردی است که توسط جنرال نیکولسن در نشست کمیته نیروهای مسلح سنای امریکا مورد اشاره قرار گرفت. تمام این نکات پیش از این توسط کارشناسان افغان مورد تأکید قرار گرفته و زمامداران دولت کابل نیز روی آن پافشاری داشتند. اما با تأسف که گوش شنوای کاخ سفید و سایر همکاران بینالمللی و غربی افغانستان کمتر برای شنیدن این سخنان باز شده و اگر هم شنیدند برای جلوگیری از این تهدیدات اقدام جدی انجام نشد.
بازنگری سیاست کاخ سفید
به باور کارشناسان مسایل سیاسی، با روی کار آمـدن دولـت دونــالـدتــرامـپ در امــریـکا، انـتـظار رویکردهای صریحتر و جدیتری میرود. زیرا از زمان نشستن ترامپ در کرسی ریاست جمهوری امریکا، عملکردهای صادقانهتری در خصوص مبارزه با تروریزم و در مجموع پالیسی کاخ سفید روی دست گرفته شده است. اما آنچه جنرال نیکولسن پیشنهاد کرد و کارشناسان بر آن تأکید میورزند، واکنش متقابل به چالشهایی است که به آن اشاره شد. این پیشنهادات در موارد ذیل فشرده میشود:
1 – افزایش توان دفاعی و استخباراتی
به عقیده جنرال جان نیکولسن، راه چاره در افزایش نیروها است. قومندان عمومى امريکا و ناتو در افغانستان در نشست کمیته نیروهای دفاعی سنای امریکا گفت: “براى مبارزه با دهشتافکنان و آموزش نيروهاى افغان به چند هزار سرباز خارجی ديگر ضرورت است و از حکومت جديد امريکا خواست تا نيروی نظامی بيشتری بفرستد.”
آگاهان امور نیز میگویند در وضعیت فعلی، گزینه اول، تقویت توان نظامی افغانستان و ایجاد پایگاههای مستحکم حفاظت از مرزها در برابر هر گونه نفوذ و نقل و انتقال نیروهای افراطگرا از سرحدات کشورهای همسایه است. اما این امر تنها گزینه برای ایجاد ثبات کشور نیست و معنای آن افزایش نیروهای نظامی خارجی هم نمیباشد.
احمد احمدیار، کارشناس مسایل نظامی، معتقد است که “افزایش توان نظامی و استخباراتی افغانستان به معنای افزایش نیروهای نظامی خارجی نیست. زیرا اگر این مسأله کارساز بود، در طول کمتر از یک و نیم دهه، دهها هزار نیروی نظامی خارجی در افغانستان حضور داشتند و این مسأله منجر به ثبات و امنیت پایدار کشور نشد.”
برخی از کارشناسان اما عدم حمایت مشخص و تخصیص بودجه معین در قالب یک توافقنامه را عامل تزلزل توان دفاعی و نظامی افغانستان عنوان میکنند و این مسأله را در بیثباتی مستمر کشور تأثیرگذار میدانند. علی بنیادی، روزنامهنگار و تحلیلگر مسایل سیاسی، میگوید: “میزان کمکهای سالانه امریکا و ناتو حتا در قالب توافقنامه امنیتی مشخص نشده و افغانستان باید در هر مقطعی از تاریخ در قالب یک تقاضای رسمی دست به سمت حامیان بینالمللی خود دراز کند. اصولاً، اگر افغانستان از امریکا تأمین وجوه مالی و کمک مالی مناسب را مطالبه نماید، معیار اندازهگیری این وجوه چیست و چگونه باید سنجیده شود تا نیاز مناسب افغانستان برآورده گردد؟ چرا این کمک مالی مناسب در متن قرارداد، مشخص و معین نشده است، در حالی که همین وجوه برای پاکستان و مصر از جانب امریکا مشخص است!”
شاید به این دلیل است که وحید مژده، عضو سابق گروه طالبان و کارشناس مسایل مربوط به این گروه، میگوید: “برخی گمانهها وجود دارد که حتا پیش از حمله امریکا به افغانستان، موفقتنامه پنهانی بین امریکا و پاکستان برای اسقاط رژیم طالبان صورت گرفته بود که بر مبنای آن اسلامآباد از واشنگتن تعهد گرفته بود که نیروهای امنیتی افغانستان در حدی تقویت گردد که تنها بتوانند با شورشهای داخلی این کشور مقابله کنند و نه بیشتر از آن که باعث تهدید برای دیگران محسوب شوند.”
اگر چنین ادعایی واقعیت داشته باشد ناراستی متحدان کابل، باعث جسورتر شدن همسایههای بد کشور شده که معضل اصلی را در افغانستان شکل میبخشند. لذا این موضوع نیازمند توجه جدی دارد که چگونه میتوان با مهار همسایههای بد از مداخله مستمر آنها در افغانستان جلوگیری کرد؟
2 – مهار همسایههای بد
جنرال نیکولسن در نشست کمیته نیروهای مسلح سنای امریکا خطاب به حاضران گفت: “مداخلات خارجی برای (ایجاد اختلال در روند) دسترسی به صلح در افغانستان افزایش یافته است.” نگرانی نیکولسن، از حلقه سهگانه خارجی است؛ به گفته او، پاکستان، ایران و روسیه در جهت حمایت و مشروعیت بخشیدن به طالبان و در عین وقت زیر سوال بردن و تضعیف دولت مرکزی افغانستان حرکت میکنند. جنرال نیکولسن خطاب به جانمککین گفت: “بسیار دشوار است که در میدان جنگ پیروز شوید در حالی که دشمنان تان از داشتن پناهگاههای امن در خارج لذت ببرند. من به این باورم که ما در این زمینه باید با پاکستان از نزدیک کار کنیم.”
او از عملیاتی که پاکستان در مناطق مرزی وزیرستان بر ضد “گروههای تروریستی” انجام داده، استقبال کرد اما افزود که هنوز هم پناهگاههایی در کویته وجود دارد. رهبران طالبان آن جا پناه گرفتهاند و رهبری شبکه حقانی نیز در این کشور حضور دارد. به گفته وی، از ميان 98 گروه تروريستی، 20 گروه آن در پاکستان و افغانستان فعاليت دارند.
این در حالی است که جنرال قمر جاويد بجواه، قومندان عمومی اردوی پاکستان، به وزير دفاع امريکا اطمينان داده که اسلامآباد با گروههای شورشی در قلمروش مبارزه میکند. جيف ديويس، سخنگوی پنتاگون، گفت که بجواه اين تعهد را در يک تماس تلیفونی به جيمز متيس داده است.
با این وصف، آگاهان امور مهار همسایههای بد افغانـستـان را نیـازمنــد تدابیــر جـداگانه مـیدانند. نـویـد الهــام، کارشناس مسایل سیاسی، میگوید: “روسیه با روی دست گرفتن نشست شش جانبه که در آن از دولــت افـغانسـتــان نیــز دعوت شده، نشان میدهد که تمایل به راه حل سیاسی دارد. از سوی دیگر، این کشور میداند که افزایش دخالت این کشور، باعث افزایش نفرت پیشینهدار مردم افغانستان از روسیه خواهد شد. از جانب دیگر، ایران را میتوان با تعاملات اقتصادی و حل اختلافات آبی میان کابل- تهران راضی کرد. در این میان، آنچه مشکل است، حمایت اسلامآباد از مخالفان مسلح دولت افغانستان است که باید جلو آن به هر طریقی که ممکن است، گرفته شود.”
حامدکرزی، رییس جمهور سابق کشور، نیز با تأکید بر بازنگری سیاست امریکا در افغانستان گفته است “امریکا هنوز هم میتواند نقش سازندهای را در حل مشکلات ایفا کند، بنابراین باید پاکستان را وادار کند تا دست از پناه دادن به تروریستها بردارد.” وی در جریان یک کنفرانس در هند اظهار داشته است که کشورهای منطقه با از میان برداشتن اختلافات باید در استفاده از فرصتهای موجود اقتصادی و ترانزیتی افغانستان با یکدیگر همکاری کنند.
حامدکرزی با تأیید نگرانی روسیه از ظهور داعش، ابتکار نشست شش جانبه روسیه را ستایش نموده و گفته که “روسیه و چین از همسایگان نزدیک افغانستان هستند و عملکردشان وضعیت این کشور را متأثر میسازد؛ البته که وضعیت افغانستان نیز آنها را متأثر خواهد کرد. اگر ما بتوانیم همکاری روسیه و چین را در یک چارچوب مشخص جلب کنیم و مسوولیت حل بخشی از مشکلات را به عهده آنها بگذاریم، گام مهمی برای حل واقعی مسایل در منطقه برداشته ایم.”
با این حال، باید دید که دوسیه افغانستان چگونه در روی میز کاخ سفید به ریاست ترامپ ورق خورده و راه خروج ا ز بنبست جاری چگونه پیدا خواهد شد. شکی نیست که در صورت استمرار این بنبست، به همان اندازه که سیهروزی آن نصیب افغانها میشود، روی کاخ سفید را نیز سیاه خواهد کرد. زیرا حاصل تلاش و هزینه 16 سالهاش در افغانستان برباد خواهد رفت و حیثیت جهانی این کشور آسیب خواهد دید.