دو سال از موعد قانونی برگزاری انتخابات پارلمانی میگذرد. در طول این مدت، پارلمان کشور بر مبنای یک اعلامیه مطبوعاتی ارگ ریاست جمهوری فعالیت دارد و مشروعیت نیمبند آن بارها زیر سوال رفته است. در چنین حالتی، پرسشی که افکار عمومی را با خود درگیر کرده، این است که انتخابات پارلمانی چه زمانی برگزار خواهد شد؟
پاسخ اما مبهم است و نهادهای مسوول و بلندرتبه دولتی هر کدام ساز خود شان را میزنند. ریاست جمهوری بارها از قاطعیت در برگزاری انتخابات طی سال جاری میلادی سخن گفته است، ولی مسوولان نهادهای انتخاباتی از شک و تردیدها در این خصوص خبر دادهاند. در این میان، حلقههای مردمی و مدنی در میان دوراهی قرار گرفته و نمیدانند حرف حکومت را باور کنند یا ادعای مسوولان مرتبط با انتخابات را!
از قاطعیت ارگ تا تردید نهادهای انتخاباتی
در حالیکه رییس جمهور محمداشرف غنی بارها در محافل رسمی و رسانهیی از برگزاری انتخابات در سال 2017 میلادی سخن گفته است، نهادهای انتخاباتی اما نسبت به این مسأله ابراز تردید کردهاند. آخرین باری که این نهادها از عدم برگزاری انتخابات سخن گفتند، سوم ماه جوزا بود. عبدالعزیز آریایی، رییس کمیسیون شکایات انتخاباتی، از برگزار نشدن انتخابات در جریان سال جاری میلادی ابراز نگرانی کرد. او میگوید که “حکومت با چالشهای امنیتی و مالی برای برگزاری انتخابات روبهرو است که اگر این چالشها رفع نشود، قادر به برگزاری انتخابات نخواهد بود. در چنین وضعیتی اگر انتخابات برگزار هم شود، شفاف نخواهد بود و بحران بزرگ دیگری را به میان خواهد آورد.”
آریایی گفت که حکومت و کمیسیون مستقل انتخابات و کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی، کارهایی را انجام دادند اما صرف انجام این کارها، تعلل و تأخیر به وجود آمده را توجیه نمیتواند. به گفته او، حکومت در بخش مالی و امنیتی آنقدر دست باز ندارد اما در بخشهایی که توانایی نیز دارد، “میلنگد”. آریایی از بیپاسخ ماندن طرح کوچکسازی حوزههای رایدهی در انتخابات پارلمانی، طرح مقدماتی بودجه انتخابات، طرح استفاده از تکنالوژی معلوماتی در انتخابات، آغاز نشدن طرح برنامههای امنیتی برای انتخابات و آماده نساختن امکانات تدارکاتی برای کمیسیونهای انتخاباتی را به عنوان این بخشها یاد کرد. به گفته وی، “اگر اقدامات در این بخشها صورت نگیرد، حتا امکان دارد انتخابات در سال آینده نیز برگزار نشود.”
چه کسی راست میگوید؟
“روایتهای مختـلـف از بــرگــزاری یــا عــدم برگزاری انتخابات پارلمانی در پشت پرده سیاست ریشه دارد و کسـی نمــیداند در درون دیوارهــای سمنتی ارگ و پشــت سیــمهــای خــاردار حکومتی چه میگذرد. اتاقهــای تصمیــمگیــری که مسوولان برخی از آنها داخـلــی و از برخی هم خارجیها هستند، چه فکر بکری برای مهمترین پروسه ملی و سرنوشتساز افغانستان در سر دارند؟ اما آنچه مردم توقع دارند این است که مسوولان محترم امور! لطفاً شفاف باشید.”
این سخنان را فهیمه شاکر، فعال مدنی مقیم کابل، بیان نموده و میافزاید: “وقتی مسوولان امور دولتی در اصل برگزاری انتخابات و اعلام این که سرنوشت آن چه خواهد شد، شفاف نبوده و حقیقت قضیه را برای مردم اعلام نکنند، چگونه میتوان انتظار داشت که این روند با شفافیت کامل برگزار شده و نتیجه خوبی را در پی داشته باشد.”
در این میان، انگشت انتقاد تعداد زیادی از آگاهان امور و حتا مسوولان انتخاباتی متوجه حکومت یا ارگ ریاست جمهوری است. کما این که عبدالعزیز آریایی، رییس کمیسیون شکایات انتخاباتی، میگوید: “ما در وضعیتی هستیم که به نحوی مدیریت اصلی انتخابات و گردانندگی پروسهها از کمیسیونهای انتخاباتی خارج و در اختیار حکومت قرار گرفته است.”
محمدنعیم نظری، رییس شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر، بر این باور است که “حکومت فرصتسوزی میکند و در عین حال برای برگزاری انتخابات تلاش کافی به خرج نمیدهد. رهبران حکومت در تحقق تعهدات خود به هدف زمینهسازی برای برگزاری انتخابات شفاف، معتبر و به موقع کوتاهی کردهاند و در عین حال برای افکار عمومی اطلاعرسانی کافی نکردهاند.”
رییس شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر افزود که هنوز پرسشهای زیادی درباره چالشهای عملی بر سر راه برگزاری انتخابات و تحقق حق شهروندان برای شرکت در انتخابات وجود دارد. به نظر او، یکی از پرسشها این است که حوزههای انتخاباتی چگونه خواهد بود. نظری افزود که اگر براساس طرحهایی که تا حال درباره آنها سخن گفته شده، حوزههای انتخاباتی به صورت تککرسی در آید یا از اندازه فعلی کوچکتر شود، چالشهای فنی چگونه رفع میشود و وضعیت مشارکت زنان چگونه خواهد بود. نظری تأکید کرد که نهــادهـای انتـخاباتــی براساس اظهارات پیشین رییسجمهور تا حالا باید تقویم انتخاباتی را برای برگزاری انتخابات در سال جاری اعلام میکردند، که تا حال نکردهاند.
این وضعیـت مــوج گـستــردهای از بــیاعــتـمادی را در میان مردم خلق کرده و به باور آگاهان، میزان مشارکت در این پروسه سرنوشتساز را نیز کاهش خواهد داد. علیاکبر کاظمی، عضو ولسی جرگه، ضمن ابراز نگرانی از تأخیر زیاد در برگزاری انتخابات میگوید: “باور و اعتماد مردم نسبت به اصل انتخابات کاهش یافته و عدم شفافیت در برگزاری آن به این شکاف افزوده است. این مسأله سقف مشارکت در انتخاباتهای آتی را به شدت کاهش خواهد داد.”
این در حالی است که پرنیلا دالا کاردل، سرپرست دفتر نمایندگی سیاسی سازمان ملل در کابل، گفته است: “ما همه نیاز به برگزاری انتخابات متفاوت را درک میکنیم تا اعتماد به روند انتخابات احیا شود. امشب بر دیدگاه مشترک خود در مورد برگزاری انتخابات به عنوان گامی مهم در راستای تحکیم دموکراسی در افغانستان و ثبات در آینده این کشور تأکید کردیم.”
چشمانداز آینده در فضای ناامن
موانع اصلی که نهادهای انتخاباتی مطرح کردهاند، ناامنی و موانع فنی است. در چنین وضعیتی اگر بپذیریم که انتخابات برگزار میشود، پرسش این است که چگونه انتخاباتی خواهیم داشت؟
محمد قرهباغی، کارشناس مسایل سیاسی، میگوید: “با توجه به وضعیت امنیتی ناگوار کنونی، آن چه در خصوص نقاط ناامن کشور قابل تصور است خالی از دو حالت نمیباشد؛ اول این که شاید در مناطق ناامن، اصلاً انتخاباتی در کار نبوده و عدم برگزاری انتخابات در ولایتهای ناامن که تعداد شان کم هم نیست موجب خدشهدار شدن کل پروسه میگردد. وقتی از نــواحـی نــاامن و نقـاط پرآشوب نمایندهای بـه ولـسـی جرگه راه پیدا نکند یا با جعل و تقلب و روندهای قبلی بالا بیاید، بدین معناست که کل پروسه انتخابات دچار نقصان جدی شده و دم زدن از انتخابات شفاف بیمعنا خواهد شد. احتمال دوم این است که انتخابات در این مناطق با دستبردهای فراوان و جعل و تقلب گسترده همراه باشد. چرا که هرگاه تهدیدهای امنیتی برای شرکت در انتخابات به صورت کنونی آن باقی باشد، احتمال شرکت مردم درپروسه رایدهی ضعیف بوده و یا به صفر تبدیل میشود. این مسأله باعث میگردد تا نامزدان انتخاباتی در تلاش پر کردن صندوقهای رای به نفع خویش به هر نحو ممکن شوند و در نهایت نتیجه انتخابات مملو از جعل و تقلب خواهد بود.”
اما این فکتورها تنها موضوعات مورد شبهه در پروسه انتخابات نمیباشد که بر شفافیت انتخابات سایه خواهد افکند و این پروسه سرنوشتساز را با سایههای هولناک خویش تحت پوشش قرار خواهد داد. موارد دیگری نیز چون نبود کارت معتبر رایدهی و استفاده از کارتهای تقلبی در نبود تذکره معتبر الکترونیکی، تردیدها از ضعف مدیریت و تخصص در ساختارهای انتخاباتی و… نیز سایه سیاه خود را بر انتخابات آتی خواهد انداخت.
با این حال چگونه میتوان فیلترهایی را مد نظر گرفت که این سایهها چتر خویش را بر محیط انتخاباتی پهن نکرده و در نتیجه مردم افغانستان را از داشتن یک پارلمان معیاری و ملی محروم نسازد؟ پاسخ این پرسش در راهکارهایی قابل جستجو است که حکومت افغانستان با تشریک مساعی جامعه جهانی و قوتهای همکار آن باید پیشکش نموده و اجرایی سازند. نورآغا اکبر، کارشناس مسایل سیاسی، میگوید: “نباید فراموش کرد که تأمین امنیت تنها در روز رایدهی مهم نبوده، بلکه امنیت در انتخابات یک مدت زمان طولانی قبل و بعد از انتخابات را نیز نیازمند است. بدون شک اگر وضعیت امنیتی برای نامزدان در زمان کمپاین و مبارزات انتخاباتی به شکل مناسب آن فراهم نباشد، مردم هیچ شناختی از آنها حاصل نکرده و فضای رایدهی شفاف با درک معقول منطقی فراهم نخواهد شد. بنابراین، مردمی که با چنین درک ناقص به استقبال انتخابات و رایدهی بروند، روشن است که چگونه و به چه کسی رای خواهند داد.”
به همین گونه کسانی که بارها تهدید شدهاند که در صورت شرکت به پروسه رایدهی انگشتان شان قطع خواهد شد و در بسا موارد چنین نیز شده است، چگونه میتوانند در این پروسه شرکت نموده و حیات شان را به خطر اندازند؟ علاوه بر این موضوع، یقیناً ایجاد فیلترهای مستحکم داخلی و بینالمللی و تیمهای پرقدرت ناظر بر پروسه رایدهی ضروری است تا بتوان به انجام یک انتخابات شفاف به صورت حداقلی آن امیدوار بود و تقلب در انتخابات پارلمانی در مقیاس کمتری صورت گیرد.
حبیبه فرزاد، شهروند ساکن پایتخت، میگوید: “یقیناً اگر موضوع تأمین امنیت در قدم اول و ایجاد فیلترهای نظارتی در گام دوم به صورت جدی و اساسی آن مد نظر قرار نگرفته و میکانیزم انتخابات و زمینه‌های مبارزات انتخاباتی به شکل درست آن تأمین نگردد، چشمانداز انتخابات پارلمانی، مبهم و مخدوش خواهد بود. این امر نیز نیازمند فرصت و زمان مناسب است که باید هرچه سریعتر کار روی آن آغاز شده و تا زمان برگزاری آن، روندهای مطمئنی ایجاد شود.”
به هرحال، تأکید آگاهان امور بر این است که اگر قاطعیت جدی و عزم راسخ برای برگزاری انتخابات وجود داشته باشد، تأمین امنیت، رفع مشکلات فنی و برگزاری انتخابات ممکن خواهد شد، ولی در نبود چنین ارادهای، انتخابات با توجیهات کنونی تا زمان نامعلومی به تأخیر خواهد افتاد که این امر چالش مشروعیت را در نظام کنونی افزایش خواهد داد.
