سالها از کشوقوس مذاکرات صلح گذشت و هزینههای انجام شده برای مذاکرات کاذب و غیرمستقیم نیز به هدر رفت. اما اکنون گویی خِشت اول صلح با دیدار مستقیم نمایندگان طالبان و هیأت دولت کابل در منطقه “مری” اسلام‌آباد راست نهاده شده است.
این نشست به میزبانی دولت پاکستان و زیر نظر دولتهای چین و امریکا برگزار شد. ملا عبدالجلیل، معاون وزارت خارجه در حکومت طالبان، ملا عبدالرزاق، وزیر داخله، ملا حسن رحمانی، والی پیشین قندهار، ملا عیسی، وزیر آب و برق و معادن و صنایع در زمان طالبان و عباس آخوند، وزیر صحت عامه طالبان، و ملا فرهاد، از اعضای شناخته نشده گروه طالبان در این نشست شرکت کردند. در این نشست نمایندگانی از شورای کویته و گروه حقانی نیز حضور یافتند. نمایندگان دولت نیز حکمت خلیل کرزی، معین سیاسی وزارت خارجه، حاجی دین محمد، فیضالله ذکی، محمد ناطقی و محمدعاصم بودند که پس از بازگشت از این نشست با برگزاری کنفرانس خبری از این نشست به مثابه یک دستآورد مثبت یاد کردند.
هیأت مذاکرهکننده افغانستان، پس از بازگشت، در یک نشست خبری گفتند که دولت برای اعاده حقوق و احترام به قانون اساسی، خطوط سرخ دارد و طالبان باید آن را بپذیرند. اعضای این هیأت افزودند که عدم تعدیل فصل اول و دوم قانون اساسی که اولی شامل ساختار دولت و دومی نیز حقوق اتباع را بیان میکند، از مهمترین خواستههای دولت افغانستان به شمار میرود. این هیأت گفته که در حال حاضر اعتمادسازی میان دو طرف جریان دارد و تلاش خواهد شد تا دو طرف خواستهها و خطوط سرخ خود را مطرح کنند.
بسیاری از نهادهای رسمی در سطح ملی و بینالمللی با استقبال از این روند چنان وانمود کردهاند که گویا این بار خِشت اول دیوار صلح به گونهای نهاده شده است که این خانه تا ثریا کج نخواهد شد. اعضای شورای امنیت، گفتگوهای مستقیم را گامی به سوی صلح و آشتی ملی در افغانستان دانستند. گفتگوهای مستقیم میان دولت افغانستان و طالبان هفتم جنوری در پاکستان برگزار شد که اولین گام در مذاکرات اعتمادساز میان دولت کابل و این گروه بوده است. سازمان ناتو، اعضای سازمان شانگهای، بسیاری از نهادهای سیاسی، مدنی و سایر حلقههای ذینفوذ در کشور نیز از این نشست استقبال نمودهاند، ولی پیشرفت آن را مشروط به صداقت پاکستان و همکاری همهجانبه مخالفان مسلح دانستند. دفتر حامدکرزی، ریاستجمهوری سابق، نیز این نشست را آغاز نیک دانسته اما فرجام آن را نیازمند صداقت دولت پاکستان دانسته است.
کاخ سفید نیز گفته است که این اجلاس، گامی مهم برای دست‌یابی به صلح برای افغانستان است و از افغانستان برای اولویت دادن به صلح و آشتی با طالبان ستایش کرده و نقش پاکستان را برجسته خوانده است. نواز شریف، صدراعظم پاکستان، این اجلاس را “گام بزرگ و پیشرفت مثبت برای دست‌یابی به موفقیت” خوانده و گفته انتظار دارد نتایجی که از این گفتگوها به دست می‌آید به صلح و ثبات افغانستان کمک کند.
شک و تردید به تعهد پاکستان در حالی است که اردوی پاکستان اعلام کرد این کشور به کمک به فرایند مصالحه برای برقراری صلح و ثبات در افغانستان ادامه خواهد داد. جنرال عاصم باجوه، سخنگوی اردوی پاکستان، اعلام کرد که پاکستان خواستار آن است که افغانستان کنترول کامل فرایند صلح را در دست داشته باشد. وی خاطرنشان کرد: “صلح در افغانستان برای پاکستان اهمیت زیادی دارد و برای دولت افغانستان نیز همینگونه است. بنابراین، افرادی که تصور میکنند این فرایند صلح منافع شان را تأمین نمیکند، باید شناسایی شوند.”
محمدعارف رحمانی، عضو ولسی جرگه، با مهم دانستن این نقش پاکستان میگوید: “اگر آی اس ای و اردوی پاکستان نمیبود، یقیناً چنین نشستی برگزار نمیشد. واقعیت قضیه این است که طرف ما در افغانستان طالبان نیست؛ طالبان منحیث ابزار کار گرفته میشوند و عوامل جنگ و بحران هستند که از سوی استخبارات پاکستان هدایت میشوند. پیش از این در مورد صداقت پاکستان در خصوص مسأله افغانستان تردیدهای زیادی وجود داشت.”
اهمیت نشست اسلام‌آباد
اهمیت نشست اسلام‌آباد در آن است که این اولین مذاکره رودررو میان دو جانب میباشد و این بدان معنی است که انگیزه از جانب مخالفان مسلح برای صلح وجود دارد؛ زیرا در گذشته مخالفان مسلح با نشست مستقیم مخالف بودند. محمدعارف رحمانی، عضو ولسی جرگه، میگوید: “نفس برگزاری یک نشست رودررو و رسمی میان هیأت افغانستان و طالبان به میزبانی پاکستان یک پیشرفت است. این میزبانی نشان میدهد که ادبیات و عزم پاکستانی‌ها نسبت به بحث صلح در مقایسه به دوران رییسجمهور کرزی بسیار متفاوت است. اما این مذاکرات به مثابه پایان کار نیست که ما دهل و سرنا و خوشحالی کنیم که همه مشکلات حل شد و افغانستان به سمت صلح و ثبات میرود. پس از این چانهزنیها تا رسیدن به نقطه مثبت دشوار و زمانبر خواهد بود.”
انجنیر سیداکرام، عضو دیگر ولسی جرگه، نیز میگوید که صلح در افغانستان به معنی صلح و ثبات در منطقه خواهد بود و اگر مشکلات کنونی کشور ادامه پیدا کند، دامنگیر همه جهان خواهد شد. اکرام افزود:”امیدواریهایی وجود دارد که نشستهای رودررو نتیجه مثبت دهد؛ زیرا این نشست تحت نظارت دقیق و قوی کشورهای امریکا و چین برگزار شده است”.
بیم و امید پیامد مذاکرات
امیدواریها به نشست صلح اسلام‌آباد با بیمهایی نیز همراه است. معامله بر سر حقوق و آزادیهای شهروندی اولین نگرانی است که همواره از سوی شهروندان کشور مطرح بوده و ترس از آن میرود که با سهمدهی مخالفان مسلح در ساختارهای دولتی، برخی از دستآوردهای دموکراتیک و مدنی چهارده سال گذشته از بین رفته یا دستکم کمرنگ گردد. منیره یوسفزاده، فعال مدنی، با ابراز نگرانی از این موضوع میگوید: “امتیازدهی دولت کابل به مخالفان مسلح و حاضر شدن به تعدیل بخشی از قانون اساسی، این ترس را ایجاد نموده است که مبادا حقوق شهروندی و آزادیهای مدنی که در متن قانون درج شده و در عمل نیز تا حدودی اعمال گردیده است، در پرتو تعامل صلح رنگ بازد.”
عدم شرکت بخشی از نمایندگان گروه طالبان از جمله اعضای دفتر قطر در این نشست، شائبه دیگری است که سایه تردید را بر سر نتیجهبخش بودن مذاکرات صلح اسلام‌آباد انداخته است. وحید مژده، کارشناس مسایل سیاسی و آگاه به موضعگیری طالبان، با ابراز این مطلب گفته است که عدم حضور نمایندگانی از دفتر سیاسی قطر که مرجع رسمی گروه طالبان است، نتیجهبخش بودن این مذاکرات را کمرنگ ساخته است. وی این مذاکره را بیش از آنکه در راستای صلح مؤثر بداند، گامی از سوی پاکستان برای امتیازگیری سیاسی در افغانستان دانسته است. در یادداشتی که توسط مژده نوشته شده آمده است که “گفته شد که شیرمحمد عباس استانکزی و قاری دین محمد حنیف از دفتر قطر در این مذاکرات شرکت داشتند اما نعیم وردک، سخنگوی دفتر قطر، این ادعای رسانه‌های پاکستان را رد کرد و گفت: هیچ عضوی از این دفتر در مذاکرات پاکستان شرکت نداشته است.” قبلاً شورای رهبری طالبان که ریاست آن با «مولوی اخترمحمد منصور» است طی اعلامیه‌ای بر نقش دفتر سیاسی طالبان در قطر در مذاکرات صلح تأکید نموده بود.
اما گروه طالبان حضور نمایندگان این گروه را در اجلاس اسلام‌آباد نه رد کرده و نه هم تأیید. با این وجود از اعلامیه این گروه برمیآید، نشستی که در اسلام‌آباد برگزار شد، رهبری گروه طالبان را ناراحت نکرده است. در دفعات قبلی هرگاه نشستی برخلاف میل گروه طالبان بوده، این گروه به وضحات آن را رد کرده است. در اعلامیه کوتاه این گروه که نامی از اسلام‌آباد و پاکستان برده نشده است، آمده: “دفتر سیاسی امارت اسلامی صلاحیت دارد که با درنظرداشت شرایط و حالات، هر وقت در هر جایی که بخواهد با طرفهای داخلی و خارجی بر اساس اصول اسلامی و منافع ملی، مذاکره کند و یا مذاکرات را متوقف سازد.”
به هرحال، این نگرانی وجود دارد که هرگاه بخشی از مخالفان مسلح حاضر به پذیرش شرایط آشتی در نتیجه مذاکرات موجود نباشند، شامل گروه داعش شده و به نحو دیگری به آتشافروزیهای موجود ادامه دهند. فرشته امین، شهروند کابلی، میگوید: “هرگاه عدهای از طالبان به مذاکرات کنونی باورمند نشوند، جذب گروه داعش شده و عقدهمندانهتر از پیش به آتشافروزی ادامه خواهند داد. لذا باید سعی دولت بر این باشد که شرکت مخالفان مسلح به صورت همگانی و گستردهتری صورت گیرد.”
اولویتهای پیش رو
با این حال، برخی از نهادهای ملی مرتبط با صلح با تأکید بر این که در نشست بعدی که پس از عید رمضان برگزار خواهد شد و شاید میزبان آن دولت چین باشد، بر تحقق آتشبس فوری تأکید میکنند. این در حالی است که حاجی دین محمد شروع مذاکرات را به معنی ختم جنگ ندانسته و این مسأله در عمل نیز به اثبات نرسیده است. فضلهادی مسلمیار، رییس مشرانوجرگه، با استقبال از این نشست گفته است که توقف جنگ یگانه اولویتی است که میتواند به مذاکرات صلح کمک نموده و ملت افغانستان را نیز از این مذاکرات مستفید سازد.
عبدالقادر ځاځی، عضو ولسی جرگه، نیز میگوید: “اگر میخواهند اعتمادسازی کنند بهترین طریقه این است که حکومت افغانستان مسأله تأمین آتشبس را با آنان مطرح کند و از همین طریق واضح خواهد شد که طرف مذاکرهکننده سران طالبان اند و یا خیر؟ و یا کسانی اند که فاقد صلاحیت اند. اگر آنان آتشبس را قبول کردند و در افغانستان آتشبس تأمین گردید و جنگ طالبان دیگر ادامه نیافت به این معنی است که اعتمادسازی صورت میگیرد و اعتمادسازی هم باید از همین نقطه آغاز گردد.”
اما شهزاده شاهد، سخنگوی شورای عالی صلح، اجماع ملی را برای صلح مهم دانسته و رییسجمهور اشرفغنی نیز از شفافیت این روند و اطلاعرسانی عمومی به مردم سخن گفته است. شاهد میگوید: “با آنکه مذاکرات فعلی صلح به رهبری شورای عالی صلح آغاز گردیده است اما کوشش شده که نمایندههای جناحهای مختلف در آن اشتراک داشته باشند، هر پیشرفتی که در بحث گفتگوهای صلح صورت میگیرد، به توافق و اجماع همه افغانها انجام شود، اجماع ملی در این رابطه وجود دارد و همه خواهان تأمین صلح اند.”
با این حال، باید دید که آیا نشست بعدی با فضای خوشبینانه کنونی برگزار خواهد شد یا تحولات زمانی در فضای سیاسی و نظامی، منجر به حالتهای دیگری خواهد شد. لذا باید منتظر ماند و مشاهده کرد که وضعیت به کدام سو به پیش خواهد رفت.
