بنا به گفته مسوولان وزارت انرژی و آب، سالانه 46 ملیارد مترمکعب آب در افغانستان جریان دارد که 20 ملیارد متر مکعب آن در داخل کشور استفاده شده و در حدود 26 ملیارد مترمکعب آن بدون استفاده به کشورهای همسایه سرازیر میشود.
“عدم امکانات لازم، مداخله کشورهای همسایه، بی توجهی دونرها و کشورهای کمک کننده در عرصه سرمایه گذاری، کمبود ظرفیت کاری و موجودیت فساد اداری از جمله مشکلات عمدهیی اند که در راستای مهار آب و اعمار بندهای ذخیرهیی در کشور عنوان شده است.”
اما با وجود تمامی این مشکلات وزارت انرژی و آب مدعی است که به منظور مهار آبهای روان در کشور، برنامهای را تحت نام “برنامه ملی انکشاف منابع آب” روی دست گرفته اند که شامل ساخت و ساز بندها می شود.
سلطان محمود محمودی؛ رییس عمومی تنظیم آب وزارت انرژی و آب با تایید این خبر می گوید که در حال حاضر 400 الی 500 بند ذخیروی کوچک و بزرگ آب تحت مطالعه این وزارت قرار دارد.
وی افزد: به اساس استراتیژی سکتور آب، ما چندین برنامه برای مهار آب روی دست داریم که از آن جمله میتوان به اعمار 20 بند بزرگ آب که در حال حاضر کارهای آن در دست اجرا است، اشاره نمود.”
بند سلما در هرات، بند ذخیره شاه و عروس در کابل، بند المار در فاریاب، بند ذخیره ملچغو در پکتیا، بند پیلگی در بغلان، بند بخش آباد در فراه، بند کمال خان در نیمروز، بند آب گردان کوکچه سفلا در تخار، بند برق بدخشان، و چندین بند دیگر در ولایتهای کندهار و هلمند از جمله این20 بند بزرگ ابی می باشد.
رییس عمومی تنظیم آب وزارت انرژی و آب افزود: “وزارت انرژی و آب کشور همچنان 111بند کوچک آبی دیگر را تحت مطالعه دارد که تا یک سال دیگر کار سروی و دیزاین آن آغاز خواهد شد.”
بنا به اظهارات وی، وزارت انرژی و آب 4850 پروژه دیگر را نیز در نقاط مختلف کشور مورد بررسی قرار داده است که از این جمله آب زراعتی 350 هزار هکتار زمین برای سالهای متمادی، تامین خواهد شد.
دخالت های بیرونی و ناامنی
با در نظر داشت پروگرام های مطرح شده از سوی وزارت انرژی و آب، امنیت بزرگترین مشکل پیش رو در عرصه اعمار بندهای آبی در کشور محسوب میشود.
تحقیقات کلید گروپ در غرب کشور نشان می دهد، کار سه بند بزرگ آبی به دلیل مشکلات امنیتی که در گذشته و حال جریان داشت تا هنوز با مشکل مواجه است.
بند بخش آباد در ولسوالی بالا بلوک ولایت فراه، یکی از بزرگترین بندهای آبی در کشور به حساب میآید.
گفته میشود با تکمیل کار این پروژه که مبلغ 200 ملیون دالر آمریکایی در عرصه ساخت آن هزینه شده است، 85 درصد کمبود آب زراعتی باشندگان ولایت فراه مرفوع خواهد شد.
تحقیقات ابتدایی و سروی بند بخش آباد فراه در سال 1387 هجری شمسی از سوی شرکت ساختمانی و بازسازی “افغان” در چارچوب یک شرکت هندی آغاز شد اما به گفته مقامات محلی، مرحله دیزاین آن به دلیل دخالتهای کشورهای ایران و پاکستان متوقف شده است.
محمد یونس رسولی؛ معاون والی فراه در این مورد میگوید: “کشورهای ایران و پاکستان نمیخواهند کار این بند بزرگ در فراه تکمیل شود، زیرا این دو کشور خواهان خودکفا شدن افغانستان از ناحیه آب زراعتی و تامین انرژی برق نیستند.”
به گفته رسولی، از آغاز کار ساخت این بند تا کنون بیش از 22 تن از نیروهای امنیتی این پروژه در جریان حمله طالبان مسلح کشته و زخمی شدند.که از آن جمله می توان به کشته و زخمی شدن ده تن از سربازان پولیس ملی در جریان حمله طالبان در ماه سنبله سال 1390 اشاره کرد.
به باور معاون والی فراه، “این کشورها مخالفان دولت را در ولایت فراه با بودجه و جنگ افزارهای نظامی تجهیز میکنند تا یک سری حملات تخریبکارانه را بر بند بخش آباد انجام دهند، اگر چه چندین بار با مسوولان وزارت انرژی و آب این مسئله را در جریان گذاشتیم اما مسوولان هیچ توجهی در این عرصه نکرده اند.”
رسولی با اشاره به داوطلب بودن مردم فراه برای تامین امنیت این پروژه بزرگ می گوید: ” اگر چه باشندگان ولایت فراه حاضر اند، خود امنیت این پروژه بزرگ را به عهده بگیرند اما با آن هم ما منتظر هستیم تا دولت مرکزی هر چه عاجلتر در این زمینه اقدام کند.”
از طرف دیگر کمبود تشکیلات نیروهای محافظتی بند آبی کمال خان در نیمروز یکی دیگر از مشکلات موجود در راه بندسازی در کشور به حساب می آید.
مقامات امنیتی در ولایت نیمروز میگویند، با اینکه در حال حاضر 150 تن از سربازان پولیس بخاطر تامین امنیت این بند اعزام شدند اما این تعداد سرباز تکافوی تامین امنیت این پروژه بزرگ را نمیکند.
سمونوال حاجی موسی رسولی؛ قومندان امنیه ولایت نیمروز میگوید: “ما از وزارت امور داخله کشور میخواهیم تا یک کندک خاص پولیس را در منطقه بند کمال خان در نیمروز در نظر بگیرد، زیرا نیروی فعلی به منظور تامین امنیت این پروژه کافی نبوده و نیاز به نیروی امنیتی بیشتر احساس می شود.”
وی از تلاشها برای اخلال در کار اعمار بند کمال خان خبر داده، می گوید: “تا کنون چندین بار مخالفان دولت راه انجنیران و سربازان پولیس را گرفتند و تا به حال 16 الی 17 نفر از طالبان مسلح در جریان درگیری به قتل رسیدند، مخالفان تا به حال چندین بار در سر راه کارگران و انجنیران این بند ماین گذاری کردند اما ما توانستیم این ماینها را کشف و خنثی سازیم.”
عبدالروف یکتن از انجنیران افغان بند کمال خان نیمروز می گوید، طالبان به تاریخ 12 حوت سال 1390 بالای همکاران ما که در قسمت ذخیره بند کمال خان ایفای وظیفه می نمودند حملات مسلحانه نمودند که خوشبختانه این حملاتشان تلفات جانی در قبال نداشت.
حاجی موسی رسولی قومندان امنیه ولایت نیمروز می گوید: کار دوباره سازی بند کمال خان در ولسوالی چهاربرجک نیمروز در اوایل برج دلو سال 1390 هجری شمسی تهداب گذاری شد و گفته میشود تا کنون 20 درصد کار آن از سوی انجنیران تاجکستانی که به اساس یک داوطلبی، متولی پیشبرد این پروژه شدند، پیش رفته است.
گفته میشود با اعمار این بند 25 میگاوات برق نیمروز تامین شده و مشکلات 90در صد مردم از ناحیه کمبود آب زراعتی برطرف خواهد شد.
محمد اسماعیل وزیر انرژی و آب کشور می گوید: هزینه ساخت فاز اول این بند 9 ملیون دالر امریکایی است و قرار است کار آن از سوی انجنیران تاجکستانی تا یک سال دیگر تکمیل شود.
وی افزود : «در این بند کانالهای آبیاری و همزمان دستگاه 9 میگاواتی برق نصب خواهد شد.»
بند دو منظوره
بند دو منظوره؛ آبی و برقی سلما در هرات که در زمان داوود خان در سال 1356 هجری شمسی در ولسوالی چشت هرات طرح و دیزاین شده است، تا کنون به دلیل مشکلات امنیتی و بودجوی تکمیل نشده است.
کار ساخت مجدد این پروژه ، در سال 1386آغاز شد و قرار است تا اخیر سال 1391 خاتمه یابد.
به گفته سید حسن فضلی؛ رییس اداره تنظیم آب هرات، بند سلما ظرفیت ذخیره آب برای 75هزار هکتار زمین را دارد: “هم چنان 42 میگاوات برق تولید خواهد کرد.”
به اساس معلومات سید حسن فضلی این پروژه بزرگ نزدیک به 200 ملیون دالر هزینه بر می دارد که از سوی کشور هندوستان جهت ساخت آن سرمایه گذاری شده است، وی می افزاید:” کار این پروژه بزرگ70 درصد پیش رفته و قرار است تا یک الی یک و نیم سال دیگر تکمیل گردد.”
گفته میشود که روند کار این پروژه بزرگ که در آن 250 انجنير و کارگر فنی هندی و 500 کارگر افغان مشغول به کار هستند؛ 6 ماه پیش به دلیل نرسیدن معاش این کارگران به حالت تعلیق در آمد.
به گفته عزیز احمد سخنگوی قنسول کشور هندوستان معاش کارگران به دلیل مشکلات پولی که وزارت خارجه هندوستان داشت با کمی تاخیر به دسترس مسوولین کمپنی ” واب کاس ” که یک کمپنی هندی می باشد و متولی پیشبرد پروژه بند سلمای هرات است، قرار گرفت.
“اِن چندر چها” معاون کمپنی واب کاس هندی در هرات در مصاحبه ای که با رادیو کلید هرات داشت گفت: با وصف مشکلات زیاد از قبیل مسائل امنیتی، تخنیکی و اقلیمی ما توانستیم کار این پروژه بزرگ را 70 فیصد پیش ببریم و امیدوار هستیم تا اخیر سال 1391 این پروژه بزرگ عام المفعه را به بهره برداری آماده سازیم.
با این حال توریالی حلیم یار؛ معاون اداری قومندانی زون چهارم سرحدی در غرب افغانستان میگوید، با وصف تلاشهای زیاد مخالفان دولت، در حال حاضر امنیت در منطقه پروژه بند سلما که در 170کیلومتری شرق هرات واقع شده، تامین گردیده است.
حلیم یار می گوید: “وضعیت امنیتی قبلاً در ساحه بند سلمای هرات بسیار خراب بود و به همین خاطر بنا به درخواست والی هرات بیشتر از 100 تن از سربازان پولیس سرحدی در کنار سایر قطعات امنیتی برای تامین امنیت این پروژه بزرگ عام المنفعه به آن منطقه اعزام شدند تا از هر گونه اخلال امنیتی جلوگیری کنند.”
دیدگاه تبعیضانه
این در حالیست که داکتر ظاهر فیض زاده؛ رییس شورای ولایتی هرات دیدگاه تبعیضآمیز برخی از وزارت خانهها را نسبت به ولایت هرات؛ یکی دیگر از عوامل کندی پروژههای آبی در این ولایت عنوان میکند.
فیض زاده از حل شدن مشکل ناامنی در ساحه بند سلمای هرات خبر داده، میگوید: “مسئله بندها بر میگردد به مشکلات تدارکاتی مرکز، متاسفانه وزارتخانه ها در کابل دیدگاه منفی نسبت به هرات دارند اکثر پروژههایی که در هرات راه اندازی میشود بدون اینکه به پایه اکمال رسد کار آن به تعلیق در می آید، چون تبعیض نسبت به هرات وجود دارد.”
رییس شورای ولایتی هرات می افزاید: “برخی وزارتخانهها نمیخواهند کار را به درستی انجام دهند، مثلاً اگر وزارت انرژی و آب کشور میخواهد در عرصه پیشرفت بندهای آبی در هرات اقدام جدی کند، وزارت مالیه هیچ نوع همکاری با این وزارت نکرده و مشکل تراشی میکند، ما امیدواریم این مشکلات حل گردد.”
از سوی دیگر، داکتر عبدالله هیواد؛ والی ولایت غور نیز با رییس شورای ولایتی هرات موافق بوده و میگوید: “بررسی های انجام شده در غور نشان میدهد که بندهای آبی بزرگ و کوچک در آن ولایت وجود دارد، بطور مثال ما قصد داشتیم تا بند برق پوزلیج را در ولایت غور اعمار کنیم تا از این طریق هزاران جریب زمین زراعتی در این ولایت آبیاری و بیش از 5/4 میگاوات برق غور از این ناحیه مهیا گردد اما متاسفانه دولت مرکزی و دونرها به این ولایت توجه آنچنانی نکردند.”
با این همه سلطان محمود محمودی؛ رییس عمومی تنظیم آب کشور میگوید، تا زمانیکه مشکل بودجه بندهای آبی از سوی وزارت مالیه کشور حل نگردد ما درعرصه ساخت و ساز بندها و مهار آب در کشور موفق نخواهیم شد. 
محمودی می گوید: ” بزرگترین مشکلی که سکتور آب کشور دارد، عدم بودجه کافی میباشد، در صورتی که جامعه جهانی، وزارت مالیه و تمویل کنندگان، پول درستی را در دسترس ما قرار ندهند ما در عرصه ساخت و ساز بندهای آبی و جلوگیری از حدر رفتن آب به کشورهای همسایه ناکام خواهیم ماند.”
داکتر محمد صالح سلجوقی؛ نماینده مردم هرات در پارلمان میگوید که کشورهای کمک کننده نمی خواهند بر پروژههای زیربنایی آبی کشور سرمایه گذاری کنند.
این نماینده ولایت هرات می افزاید: “موضوع جالب این هست که پروژهها از سوی وزارتخانه ها به دونرها پیشنهاد میشه و این دونرها هستند که مطابق به میل خود حق انتخاب پروژه را در محلهای مختلف دارند، و خود دولت افغانستان به تنهایی نمیتانه به آن چیزی که نیاز داره دست پیدا کنه و این محدودیتها باعث شده تا ما نتوانیم به دست آوردهای انکشافی دقیق خود نایل آییم.”
با اینکه تلاش زیاد نمودیم تا با مسوولین اداره انکشافی ایالات متحده آمریکا در هرات مصاحبه نماییم اما آنان آماده به پاسخگویی به پرسشهای مان نگردیدند.
اما عزیز شمس؛ سخنگوی وزارت مالیه میگوید، تا زمانیکه یک پروژه به صورت درست تکمیل نشود، پول آن سوی این وزارت پرداخت نمیگردد.” این به خاطریست که در سالهای گذشته موارد بیشتر فساد از همین ناحیه بوده است.”
وی فساد در نهادهای نظارتی را در اجرای پروژه مشکل ساز دانسته، می افزاید: “بعضی از پروژهها از جانب بعضی از نهادهای نظارتی تطبیق شده ولی بعد دیده شده که کار آن پروژه تکمیل نشده و ناتکمیل باقی مانده است به خاطر همین ساخت و باختی که در برخی از نهادهای نظارتی وجود دارد وزارت مالیه پول را در اثنای انجام کار نمیپردازد، اگر اسناد تکمیلی پروژه مطابق به قوانین افغانستان آماده شود در پرداخت آن وزارت مالیه از لحاظ اجرات هیچ مشکلی ندارد.
متضرر شدن مردم
با وصف تمامی مشکلات موجود، این مردم افغانستان هستند که از ناحیه نبود بندهای ذخیره آب، آسیب میبینند.
شماری از باشندگان ولایات مختلف کشور از دولت میخواهند تا با ایجاد بندهای آبی، مشکلات کمبود آب زمینهای زراعتی شان را حل کند و از طریق همین سدهای آبی، نور برق را به خانههایشان فراهم سازد.
غلام سرور از باشندگان ولایت نیمروز میگوید: ” من از دولت میخواهم تا هر چه زودتر در قسمت ایجاد بندهای آبی در ولایت نیمروز از خود تلاش بیشتری به خرج دهد، اگر این بندهای آبی ساخته شود، تمامی مشکلات کمبود آب زراعتی ما حل و حاصلات زراعتی ما نسبت به سالهای قبلی بیشتر خواهد شد.”
در همین حال محمد ایوب از باشندگان ولسوالی چشت هرات میگوید: “مه خودم به عنوان یک باشنده ولسوالی چشت هرات، به دولت وعده می دهم که باشندگان این ولسوالی آماده هستند تا آخرین قطره خون خود از بند سلما حفاظت کنند و به هیچ کس اجازه تخریب این بند را ندهند، فقط از دولت میخواهیم که هر چه عاجل کار این بند بزرگه تمام کند تا از یک طرف مشکلات زراعتی ما حل بشه و از طرف دیگر به خانه های ما برق بیایه.”
همچنان عبدالحی؛ باشندگان ولایت غور از دولت سخت گلهمند بوده، میگوید: “دولت مرکزی هیچ توجهی به وضعیت ما مردم ندارد، از آن جاییکه ولایت غور یک ولایت زراعتی میباشد و اکثر باشندگان آن درفصل بهار و تابستان به کشت رو می آورند اما نبود آب زراعتی ما را با مشکل ربرو کرده است و هر چه ما از دولت میخواهیم به این مشکل ما رسیدگی کند، نمی کند.”
افغانستان که یک کشور محاط به خشکه است، از لحاظ تاریخی با کشورهای آسیایی مرکزی و جنوب شرق آسیا که در همسایه گی افغانستان موقعیت دارند، به خاطر آب های جاری، مناقشه داشته است.
در جریان سه دهه جنگ در افغانستان، زیر بناهای کشور به طور جدی متضرر شده اند.
بعد از سقوط طالبان در سال 2001 میلادی، جامعه بین المللی ملیارد ها دالر را به افغانستان کمک کرد، ولی برای تمویل چنین پروژه ها، کار ناچیز صورت گرفته است.
از جملهء 28 ملیون نفوس تخمینی افغانستان، فقط 25 درصد مردم به آب پاک دسترسی دارند.
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
