قاچاق سنگ مرمر هرات میلیونها دالر به فابریکههای پروسس این سنگ و بیش از 50 میلیون افغانی در سال به اداره گمرک هرات خسارت وارد کرده است.
مسوولان اداره گمرک هرات و اتحادیه صنعتکاران این ولایت میگویند بیشتر این سنگها به صورت خام و نیمهپروسس به ایران قاچاق میشود. محمداشرفغنی، رییسجمهور، دو سال پیش، دستور داده بود از قاچاق سنگ مرمر به بیرون از کشور باید جلوگیری شود. او همچنان گفته بود کار پروسس تمام این سنگها باید به فابریکههای داخلی سپرده شود. دستوری که بنابر ادعای اداره گمرک هرات و اتحادیه صنعتکاران این ولایت تا هنوز عملی نشده است.
طبق معلومات رییس معادن و پترولیم هرات، در دو ولسوالی چشت و اوبه این ولایت، 33 معدن سنگ مرمر موجود است. به گفته عبدالجمیل الیاسی، در حال حاضر، 13 شرکت قراردادی تنها از 11 معدن این ولسوالیها سنگ مرمر استخراج میکنند. او افزود هر شرکت بین 18 تا 25 هزار تن سنگ در سال استخراج میکند که اوسط این ارقام 21.5 هزار تن میشود. اگر اوسط مقدار استخراج هر معدن در تعداد معادن ضرب شود، عدد 280 به دست میآید که مقدار مجموعی سنگهای مرمر استخراجشده در هر سال در هرات را نشان میدهد.
اما رییس اداره گمرک هرات میگوید سالانه بین 3 تا 4 هزار تن سنگ مرمر از مرز اسلامقلعه به بیرون از کشور صادر میشود. به گفته محمدانور رحمانی، سنگهایی که از طریق این مرز به بیرون صادر میشود یا پروسسشده است یا نیمهپروسس. او افزود درآمد گمرک هرات از صادرات سنگ مرمر از طریق مرز اسلامقلعه، 20 میلیون افغانی در سال است. رحمانی تصریح کرد در صورتی که جلو قاچاق سنگ مرمر خام و نیمهپروسس به بیرون از کشور گرفته شود، 15 درصد در عایدات گمرک هرات افزایش به میان خواهد آمد. او گفت فعلاً این گمرک سالانه 50 میلیون افغانی از قاچاق سنگ مرمر به ایران و دیگر کشورها خسارت میبیند.
آماری که اداره گمرک هرات از صادرات سنگ مرمر به بیرون از کشور به دست میدهد با آماری که اداره معادن و پترولیم این ولایت از مقدار استخراج این سنگ از معادن هرات ارایه میکند، تفاوت فاحشی را نشان میدهد. با این حال، مشخص نیست 276 هزار تن سنگ مرمر خام که هر سال از 11 معدن در ولسوالیهای چشت و اوبه به دست میآید، چه میشود. هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه مقدار از این سنگها، پس از پروسس، به مصرف داخلی میرسد و چه مقدار آنها به اشکال خام، نیمهپروسس و پروسسیافته به بیرون قاچاق میشود.
ادعاهای متناقض
مطابق قانون معادن، 70 درصد سنگ مرمر خام جهت پروسس باید به فابریکههای داخلی پروسس سنگ مرمر سپرده شود و 30 درصد دیگر زمانی اجازه صدور به بیرون خواهد یافت که از سوی شرکتهای داخلی به صورت نیمهپروسس در آمده باشد. اما رییس اتحادیه صنعتکاران هرات مدعی است به دلیل آن که سنگ مرمر به صورت خام به بیرون صادر و قاچاق میشود، فابریکههای پروسس سنگ با کمبود سنگ جهت پروسس مواجه هستند. حمیدالله خادم میگوید در هرات 45 فابریکه پروسس سنگ با امکانات پیشرفته فعالیت دارند ولی به دلیل کمبود مواد مجبور شدهاند به صورت وقفهای کار کنند. او گفت سنگ مرمر درجه اول، پیش از پروسس، توسط مافیا به ایران و دیگر کشورها قاچاق میشود. به گفته خادم، تنها بین 35 تا 45 درصد سنگ مرمر درجه دو و سه جهت پروسس به فابریکههای داخلی سپرده میشود.
به همین شکل توریالی غوثی، مالک یکی از فابریکههای پروسس سنگ مرمر در هرات، میگوید صادرات و قاچاق سنگ مرمر خام به بیرون از کشور به کسب و کار آنها آسیب زده است. فریداحمد مولویزاده، معاون اتاق تجارت و صنایع هرات، نیز تأیید میکند که قاچاق و صادرات سنگ مرمر، به صورت خام، به فابریکههای پروسس سنگ میلیونها دالر خسارت وارد کرده است. او گفت به دلیل کمبود سنگ مرمر خام، فابریکههای پروسس سنگ، بیش از 5 ماه در سال، آن هم به صورت وقفهای، کار ندارند.
اما اتحادیه معدنداران و شرکتهای استخراجکننده سنگ، مدعی هستند که فابریکههای داخلی قادر به پروسس سنگ مرمر خام با استندردهای جهانی نیستند. عبدالسمیع توخی، مالک یکی از شرکتهای استخراجکننده سنگ مرمر در هرات، میگوید فابریکههای پروسسکننده توان پروسس سنگ مرمر را ندارند و آنها خود شان بخشی از این سنگها را به صورت نیمه، پروسس کرده و برای صادر به دیگر کشورها آماده میکنند.
احمدشاه پوپل، مدیر اجرایی اتحادیه معدنداران هرات، ضمن آن که دست داشتن مافیا در صادرات و قاچاق سنگ مرمر هرات را رد کرد، افزود که ادعای کمبود سنگ مرمر خام از سوی فابریکههای پروسسکننده نیز نادرست است. به گفته او، هم اکنون بین 70 تا 75 درصد سنگهای مرمر، پس از استخراج، جهت پروسس به فابریکههای داخلی سپرده میشود و تنها بین 10 تا 15 درصد این سنگها را خود شرکتهای استخراجکننده سنگ به صورت نیمه، پروسس میکنند. پوپل تصریح کرد سالانه بین 1.5 تا 20 هزار تن سنگ مرمر خام از هر معدن به دست میآید که 5 درصد آن درجه اول و 95 درصد دیگر آن درجه دو و سه است. به گفته او، فابریکههای پروسس سنگ زیاد علاقه به پروسس سنگهای مرمر درجه دو و سه ندارند و به همین دلیل در جریان یک سال گذشته 6 شرکت استخراجکننده دست از ادامه فعالیت کشیدهاند.
با این حال، رییس اداره معادن و پترولیم هرات، هم شرکتهای استخراجکننده سنگ مرمر و هم فابریکههای پروسسکننده این سنگ را مورد انتقاد قرار میدهد. عبدالجمیل الیاسی میگوید شرکتهای استخراجکننده با وسایل ابتدایی و به شکل غیرحرفهای سنگ مرمر را استخراج میکنند. به گفته او، این امر باعث شده که دولت 30 میلیون افغانی در سال متحمل خسارت شود. الیاسی همچنان گفت فابریکههای پروسسکننده نیز وسایل لازم را برای پروسس سنگ مرمر در اختیار ندارند و نمیتوانند سنگها را مطابق استندردهای جهانی پروسس کنند. او افزود به همین دلیل است که سنگ مرمر هرات، به صورت خام، هم از طریق مرزهای قانونی به بیرون صادر میشود و هم به شکل قاچاقی به بیرون از کشور انتقال مییابد.
اقدامات پولیس و څارنوالی
پولیس هرات با تأیید قاچاق سنگ مرمر خام میگوید تلاش دارد مانع قاچاق این سنگ بیرون از کشور شود. گلبدین الکوزی، قوماندان لوای پنج پولیس سرحدی، میگوید در جریان امسال از قاچاق دهها تن سنگ مرمر خام که توسط پنج موتر بابری به ایران قاچاق میشد، جلوگیری کردهاند. به گفته او، در پیوند به قاچاق این سنگها، سه نفر را بازداشت و به نهادهای عدلی و قضایی معرفی کردهاند. الکوزی، هویت این افراد را افشا نکرد. وی اما افزود تلاشها برای تحکیم سرحدات جریان دارد و از قاچاق سنگ مرمر خام به بیرون از کشور جلوگیری خواهد شد.
جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات، میگوید سال گذشته گزارشهایی درباره قاچاق سنگ مرمر خام دریافت کرده بودند. به گفته او، برای جلوگیری از قاچاق این سنگها، اقداماتی نیز انجام شده است. او بازداشت و معرفی چند قاچاقبر سنگ مرمر به نهادهای عدلی و قضایی را از اقداماتی یاد کرد که طی سال گذشته در راستای جلوگیری از قاچاق این سنگ انجام شده است. فرهاد همچنان گفت فعلاً تعداد نیروهای پولیس در ولسوالی چشت افزایش یافته و این امر به جلوگیری از قاچاق سنگ مرمر خام از این ولسوالی کمک خواهد کرد.
با این حال، رییس څارنوالی شهری هرات، میگوید در جریان امسال حتا یک نفر هم به دلیل دست داشتن در قاچاق سنگ مرمر به این نهاد معرفی نشده است. گلاحمد رامش تصریح کرد سال گذشته سه نفر به ظن قاچاق سنگ مرمر به څارنوالی شهری هرات معرفی شدند، ولی پس از تحقیقات، بیگناهی آنها ثابت شد و از بند رها شدند.
مافیای دولتی
مسعوده کرخی، نماینده مردم هرات در پارلمان، مدعی است که سنگ مرمر خام هرات از سوی باندهای مافیایی به بیرون قاچاق میشود که در پارلمان و حکومت نفوذ دارند. او اما نام نگرفت که کدام عضو پارلمان و یا اعضای بلندپایه حکومت با این باندها همکاری دارد. حمیدالله خادم، رییس اتحادیه صنعتکاران هرات، نیز عین ادعا را مطرح میکند. او میگوید کسانی که سنگ مرمر را به شکل غیرقانونی از هرات به بیرون انتقال میدهند، در دولت نفوذ گسترده دارند. خادم نیز نام این افراد را افشا نکرد و تأکید داشت افشای نام آنها دردی را دوا نمیکند.
اما رییس اداره معادن و پترولیم هرات میگوید مالکان شرکتهایی که سنگ مرمر هرات را استخراج میکننده، نه در حکومت هستند و نه در پارلمان. عبدالجمیل الیاسی همچنان گفت سنگ مرمر هرات به شکل دایمی قاچاق نمیشود ولی احتمال دارد گاهی توسط مخالفان مسلح دولت دستبرد زده شده و به بیرون منتقل شود.
به گفته الیاسی، شرکتهای استخراجکننده در برابر هر استخراج هر تن سنگ مرمر درجه یک، سه هزار افغانی و در برابر هر تن سنگ مرمر درجه دو و سه، 500 تا 900 افغانی به دولت میپردازند. او تأکید داشت که اداره معادن و پترولیم هرات ماه دو تا سه بار از نحوه استخراج سنگ مرمر در ولسوالیهای چشت و اوبه نظارت میکند. الیاسی افزود به لحاظ قانونی، هیچ مشکلی در کار استخراج شرکتهای قراردادی وجود ندارد؛ به جز مشکل فنی که سبب تخریب سنگ مرمر شده است.
با این وصف، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم، میگوید بزرگترین مشکل در برابر سنگ مرمر هرات، وجود نواقصی در قانون معادن و ناامنی است. عبدالقادر مفتی افزود به دلیل این دو مشکل، هم مافیا و زورمندان در استخراج معادن سنگ مرمر نفوذ کردهاند و هم زمینه قاچاق آن به بیرون از کشور مساعد شده است. او تصریح کرد با اصلاح قانون معادن، دست مافیا در استخراج معادن سنگ مرمر هرات کوتاه خواهد شد. مفتی همچنان گفت به تازگی یک کمیته مشترک میان نهادهای امنیتی و وزارت معادن و پترولیم ایجاد شده که وظیفه آن تشخیص معادن آسیبپذیر و تأمین امنیت آنهاست.
مشکلات در معادن سنگ مرمر هرات در حالی برجسته به نظر میرسد که رییسجمهور غنی طی سفری در ماه اسد به این ولایت، از تصمیم دولت به صادر کردن این سنگ به چین یاد کرد. او گفت پس از این، سنگ مرمر هرات به عنوان یکی از مرغوبترین کالاهای صادراتی کشور، از طریق قطار، به چین صادر خواهد شد.