برای تهیه قصه زندگی عبدالاحد فرزام، رییس دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر در کابل، به دفتر کار وی رفتم. او را قبلاً به عنوان یک “مرد متین و استوار” میشناختم، کنجکاو بودم که خودش بگوید در جامعهای که جوانان برای رشد و پیشرفت خود با صدها مشکلات و موانع برمیخورند، وی چگونه توانسته است مقام و جایگاه مناسبی برای خودش فراهم کند.
فرزام در مصاحبه با من گفت مطالعه بهترین راه برای بالا رفتن ظرفیت علمی و دانایی جوانان میباشد. وی در کنار مطالعه، بر لزوم جدیت و پشتکار برای انجام وظایف و پیشرفت در مسیر زندگی نیز تأکید کرد. فرزام، کتاب را راهنمای بسیار خوب زندگی شخصیاش میداند و میگوید روزی که مطالعه نکرده باشد، فکر میکند در پیشبرد اهدافش عقب مانده و احساس میکند چیزی برای گفتن ندارد. از نظر فرزام، به اندازهای که تحصیلات اکادمیک در زندگی یک فرد مهم است، به همان اندازه مطالعه از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا به گفته او: “مطالعه در قدم اول باعث ارتقای دانش یک فرد میشود و در قدم دوم وی را از روزمرهگی نجات میدهد و باعث میشود که فرد اهداف و رویاهای بزرگی را دنبال کند.” عبدالاحد فرزام دوران آموزشهای مکتب خود را در”لیسه استاد شریفی” در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی تا صنف دوازدهم سپری کرده است. این مکتب یکی از مکاتبی است که به همت خانم سیما ثمر تاسیس شده است. فرزام پس از فراغت از این مکتب با اشتراک در امتحان سراسری کانکور، با اخذ نمره بالای، در سال 1380، وارد پوهنتون کابل در رشته حقوق و علوم سیاسی شده است. فرزام با فراغت از رشته حقوق و علوم سیاسی، جذب کمسیون مستقل حقوق بشر افغانستان میشود و بعد از سالها انجام وظیفه در این کمسیون، اقدام به فراگیری دوره ماستری میکند، تا آن که در رشته حقوق بینالملل از پوهنتون کاتب سند ماستریاش را کسب میکند. علاوه بر این، فرزام در پیوند به مسلک و تخصص خود در کورس‌ها و ورکشاپ‌های آموزشی، در کشورهای چون؛ دنمارک، هندوستان، آذربایجان و برخی کشورهای دیگر اشتراک کرده است که این کورس‌ها عمدتاً در زمینه حقوق بشر و حاکمیت قانون بوده است.
عبدالاحد فرزام در سال 1360 در یک قریه دورافتاده ولسوالی جاغوری با نام “پاتو” چشم به جهان گشوده است. او آموزش های دوران مکتب خود را با امکانات محدود اما علاقه فراوان دنبال کرده است. خودش در این باره میگوید: “آن زمان امکانات آموزشی بسیار کم بود، ولی برخی از افراد بسیار دلسوز و خیرخواه راهنما و استاد ما بودند. آنها ما را به مطالعه تشویق میکردند و خیلی از کتابها را خودشان برای ما فراهم میکردند. من در اوایل رمانهای کوتاه و بعضی از کتابهای داستانی را مطالعه میکردم، بعداً مطالعه زندگینامه شخصیتهای تأثیرگذار سیاسی، فرهنگی، علمی و گاهی مذهبی را آغاز کردم. به طور مثال، اولین کتابی را که مطاله کردم زندگینامه ژاندارک یکی از قهرمانان افسانوی زن در تاریخ فرانسه بود. همین گونه بیوگرافی نلسن ماندیلا و دیگر مبارزین سیاسی.”
او یادآور میشود که در اوایل مطالعه برخی کتابها برایش سنگین تمام میشد و نمی توانست به خوبی مفهوم درست از آن کتابها بگیرد، از این رو به مشوره استادانش ضرورت داشت. اما وی با بالا بردن ظرفیت علمیاش این مشکل را به زودی برطرف کرده است.
عبدالاحد فرزام از کودکی به فعالیتهای اجتماعی علاقمندی خاصی داشته و میگوید که خیلی علاقه به سیاست و مدیریت داشته و همواره در تلاش همکاری و کمک به دیگران است: “در بازیهای کودکانهام علاقمند سیاست بودم، در مراسم، محافل و گردهماییها اشتراک میکردم. تفریح من همین گردهماییها بود و حتا با وجودی که به ورزش اهمیت قایل هستم اما در دوران مکتب، ساعت سپورت را دوست نداشتم و به جای آن به مطالعه و درس خواندن میپرداختم.” سفر کردن، یکی دیگر از علاقمندیهای فرزام است. او سفر کردن را بهترین تفریح در زندگیاش میپندارد. وی تاکنون سفرهای زیادی در داخل و خارج از کشور داشته و احساس میکند سفر زمینه خوبی برای کسب تجربه و آشنایی با اشخاص و مناطق گوناگون است.
عبدالاحد فرزام آن زمان که مصروف طی کردن دوره لیسانس خود در پوهنتون کابل بود، در عرصه فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی نیز نقش فعالی داشت. وی یکی از مؤسسان یک نهاد مدنی با نام “کانون تفاهم” است و نیز مدت دو سال به عنوان رییس این نهاد فعالیت کرده است.
خلاصه این که فرزام در سال 1384 از پوهنتون کابل فارغ و در اوایل سال 1385 جذب کمسیون مستقل حقوق بشر شده است. او کارش با این کمسیون را ابتدا از دفتر ساحوی بامیان در پست آمر بخش نظارت و بررسی از تخطیهای حقوق بشری آغاز کرده و به مدت سه سال این وظیفه را به پیش برده است. سپس وی به عنوان رییس دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر در زون بامیان تعیین شده و تا سه سال از طریق این مقام، در عرصه حقوق بشر در زون بامیان کار کرده است. وی بعد از آن به عنوان رییس بخش نظارت و ارزیابی دفتر مرکزی کمسیون مستقل حقوق بشر انتخاب شده و در این پست نیز حدود دوسالونیم ایفای وظیفه کرده است. عبدالاحد فرزام که در حال حاضر به عنوان رییس دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر در کابل فعالیت میکند، یکی از خوشبختیهای زندگیاش را در آن میداند که وی تاکنون در یک موقف و یا مقامی بیش از سه سال ادامه نداده است، بلکه مقامش طی سه سال و کمتر از آن دستخوش تغییر همراه با ترفیع شده است.
او در زمانی که در ولایت بامیان وظیفه اجرا میکرد، مدت یک سال به حیث استاد افتخاری در پوهنتون بامیان نیز تدریس کرده است. به گفته وی، از مدت دو سال بدینسو، او عضو بورد رهبری یکی از موسسات داخلی با نام “موسسه شهدا” نیز میباشد.
اگر بخواهیم تأثیرات فعالیتهای عبدالاحد فرزام را بر جامعه تحت بررسی قرار دهیم، او در قدم نخست حمایتش از حقوق بشری افراد و بالا بردن سطح آگاهی مردم در قبال حقوق بشری شان را، یادآور میشود. زیرا فرزام در عرصه نهادینهسازی حقوق بشر در کشور پیوسته تلاش کرده است. وی به عنوان مثال، تأثیرات کارش را در زون بامیان، چنین برمیشمارد: “ما چند کار عمده را در دفتر ساحوی حقوق بشر در زون بامیان، انجام دادیم که تاکنون تأثیرات آن باقی مانده است: اول این که سازمانهای جامعه مدنی را تقویت کرده و در رابطه به حراست و دفاع از حقوق بشری شهروندان فعال کردیم. ما برای حمایت از سازمانها و فعالان جامعه مدنی در برابر افراد و گروههایی زورگو نه تنها ایستادگی کردیم، بلکه به خاطر تقویت و تشویق هرچه بیشتر سازمانهای جامعه مدنی، برخی از پروژههای کمسیون مستقل حقوق بشر را نیز به آنها واگذار کردیم.
دوم این که یک جا با سازمانهای جامعه مدنی در سطح زون بامیان کمیتههای دادخواهی ایجاد کرده بودیم و با آنها همکاریهای نزدیک تخنیکی و مشورتی داشتیم. بدین ترتیب بود که در بامیان یک جامعه مدنی بسیار فعال شکل گرفت و ما در شکلگیری آن نقش برجسته داشتیم.
سوم این که ما در سطح زون بامیان پروژههای تحقیقی بسیار خوبی را راهاندازی کرده بودیم. مثلاً برای اولینبار در مورد خانوادههای مغارهنشین در بامیان و دسترسی آنها به حقوق بشری شان تحقیق شد و گزارش آن در سطح محلی و ملی به نشر رسانیده شد.”
یکی از نکات بارزی که در دوره کاری عبدالاحد فرزام به حیث رییس دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر در زون بامیان به وضوح دیده میشد، این بود که حکومت محلی در قبال مسایل حقوق بشری به گونه بینظیری پاسخگو بود. این که این پاسخگویی به اثر تلاشهای پیگیر دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر به میان آمده بود یا دلایل دیگری هم داشت، فرزام در این مورد میگوید: “آن زمان کمسیون مستقل حقوق بشر در کمیتهها و گروپهای کاری حکومت حضور فعال داشت و حکومت را به پاسخگویی وادار میکرد. در عین حال جامعه مدنی فعالانه حمایت کننده کمسیون مستقل حقوق بشر بود و داعیه و مطالبات کمسیون خوبتر مطرح میشد. در مقابل نهادهای دولتی محلی هم پاسخگو بودند و یکی از دلایل عمده آن این بود که حبیبه سرابی، والی پیشین بامیان، همکاری نزدیک با کمسیون مستقل حقوق بشر داشت. زیرا وی یک شخص متعهد به حقوق بشر میباشد و توجه خاصی به مشورههای ما نیز داشت. به این ترتیب همکاریها به گونه رسمی و غیررسمی شکل گرفته بود و پاسخگویی در مقابل مسایل حقوق بشری مردم بسیار به خوبی صورت میگرفت.”
البته در سالهای اخیر میزان خشونتها و موارد نقض حقوق بشر، به خصوص خشونت علیه خبرنگاران، در بامیان بیشتر گزارش شده است، اما رییس پیشین دفتر ساحوی حقوق بشر این ولایت نسبت به بیداری مردم بامیان امیدوار است و میگوید: “خوشبختانه امروز جامعه مدنی در زون بامیان فعال میباشد و ما انتظار داریم در گزارشهای بعدی کمسیون مستقل حقوق بشر از این ولایت، پاسخگویی حکومت هم قناعتبخش باشد.” عبدالاحد فرزام که اکنون به حیث رییس دفتر ساحوی کمسیون مستقل حقوق بشر در کابل کار میکند، تفاوتها میان دفاتر ساحوی این کمسیون در کابل و بامیان را چنین برمیشمارد: “در کابل دسترسی به عالیترین مقام‌های دولتی وجود دارد ولی در بامیان این کار تنها در حد حکومت محلی امکانپذیر است. در مقابل در بامیان تهدید امنیتی و چالشهای حقوق بشری نسبت به کابل کمتر است. از سوی دیگر، ساحه پوشش دفتر ساحوی حقوق بشر در کابل بسیار گسترده است، چون علاوه بر ولایت کابل، ولایتهای غزنی، لوگر، پروان و کاپیسا نیز تحت پوشش دفتر ساحوی کابل است و ما در این ولایتها با محدودیت های امنیتی روبهرو هستیم.
تفاوت دیگر در حجم کار و جمعیت است که در کابل تعداد قضایای نقض حقوق بشر به مراتب بیشتر از بامیان است. از سوی دیگر، در کابل به همان اندازهای که افراد آگاه و فعال در حوزه حقوق بشر، زیاد میباشند، به همان اندازه افراد و گروههای افراطی و بنیادگرا هم بیشتر از بامیان اند. مثلاً گروههایی در کابل هستند که عملاً علیه حقوق بشر تبلیغ میکنند. بنابراین در کابل نیاز به تلاش بیشتر است تا ما بتوانیم تأثیرات بیشتر در رابطه به رسیدگی به حقوق بشر داشته باشیم.”
عبدالاحد فرزام به طور کلی فرهنگ معافیت از مجازات را مانع رسیدگی به حقوق بشری شهروندان افغان میداند و میگوید افراد و گروههایی که مرتکب جنایت و نقض حقوق بشر و مرتکب تخطی از موازین حقوق بشری میشوند، باید از طریق مجاری قانونی به صورت جدی و قاطعانه مورد پیگرد قرار بگیرند. در پایان باید یادآور شد که فرزام مقالات زیادی در حوزه حقوق بشر نوشته که از طریق روزنامهها و نشریات مختلف به چاپ رسیده است. او بارها از سوی کمسیون مستقل حقوق بشر و دیگر نهادهای دولتی و غیر دولتی، مورد تقدیر و تحسین قرار گرفته است.
