تحصيلات عالي مستلزم بازنگري

در حقيقت  پوهنتون هــــــا مشتمل بــــر سه كتگوري اساســــــي هستند، تدريس، تحقيق و تربيت نسل جوان؛ اما قسمي كه ديده مي شود، در بسياري از پوهنتون هـاي افغانستان، عرصه هاي متذكره به نوعي با مشكــــلات روبـــــرو اند. نبود كدرهاي علمي، پايين بودن كيفيت درسي، نبود امكانات و سهولت هـــــاي لازم براي استادان و محصلان در پوهنتون هاي ولايات و حتي مركز از مشكلاتي اند كه سويه تحصيلي را در افغانستان، زير سوال برده اند. همين اكــــنون 55 در صد استادان پوهنتون ها را، استاداني با درجه لسانس تشكيل مي دهند. ‌ ‌

بــــه گفته مسوولين وزارت تحصيلات عالي كشور، در حال حاضر بيش از 60 هزار محصل در 23 پوهنتون و موسسات تحصيلات عالي دولتي، بيشتر از 11 هزار تــــن در 22 موسسهء تحصيلات عالي خصوصي و بيشتر از چهار هزار محصل افغان در پوهنتون هـــــاي 27 كشورخارجــــي سرگرم فراگيري تحصيلات عالي اند.

كمبود كدر علمي و مشكلات استادان

يكي از مشكـــــلات عمده در پوهنتون هاي افغانستان بـــــه خصوص پوهنتون هاي ولايات كمبود استادان و نبود كدر هاي علمي مي باشد. ‌ ‌

رحيم الله زيرك استاد ادبيات پوهنتون تخار مي گويد:پوهنتون ولايــت تخار ضمن مشكلات مواد درسي، عدم دسترسي به تكنالوژي جديد، نبود كتابخانهء مجهز، نبود منابــــــع درسي براي استادان و محصــــلان يكـــي هــــم كمبود كدر متخصص علمي مـــي باشد. از همين سبب فشار درس و ازدياد ساعــــات درسي بـــه خاطر كمبود استاد، سبب شده است تا استادان تحت فشار كاري قرار گرفته و نتوانند بــــه تحقيق و يا نوشتن آثار خويش برسند و يا هــــيچ زمينه بـــراي چاپ آثار استادان مساعـد نــــگرديـــده است. در پوهنتون ولايت تخار كمبود استاد،بخصوص ديپارتمنت انگليسي كه چهار صنف نيز دارد، استاد انگليسي نداريم. برق و انترنت وجود ندارد و كيفيت درسي نيز بسيار پايين است. ‌ ‌

عبدالبصير امت استـــاد پــوهنحِي شرعيات پوهنتون تخار به تاييد از گفـــته هاي استاد رحيم زيرك مي گويد: استادان بــــــا مشكلات متعددي روبرو اند ، با آنكه رتبه علمـــي شان پوهيالي يا پوهنيار است؛  اجازه تهيه چپتر را براي شاگردان ندارند.استاداني با درجـــه علمي پوهنمل و فوق پوهنمل در ايـــن پوهنتون بسيار كم استند. به همين سبب اكثر موادي كــه تدريس مي شوند از روي چپتر هاي است كه استادان بلند رتبهء  علمي آنرا تهيه مي كنند و بــــــدسترس محصلان قرار ميگيرد. پوهنتون تخار 7-8 كيلو متراز شهر دور است و استادان و محصــــلان مجبوراند با هزاران مشكل به اينجا ( دشت) همه روزه رفت و آمد كنند و در اين مسير موتر نيز وجود ندارد. ‌ ‌

كهنه بودن نصاب درسي ‌ ‌

نصاب درسي مشكل ديـــگري از تحصيلات عالي مي باشد كه تــــوجه خاصـــي به آن صورت نگرفته است. غـــلام جيلاني حيدري محصل سال سوم پوهنحِي اقتصاد پوهنتون كابل مي گويد:

“هرچند نسبت بـــه پنج سال گذشته وضعيت پوهنتون كابل تغييرات مثبتي داشته؛اماهنوزهم ما با برخي ازمشكلات مواجـــــه استيم، از جمله كهنه بودن مواد درسي كــه برخي از استادان هنوز هم جهت تدريس بـــراي  محصلان از مواد درسي سابق استفاده مي كنند،از سوي ديگربرخي از ديپارتمنت ها در انحصار عده يــي  از استادان قرار دارند كه آنان  مانع رشد استادان ديگر بخاطر ميتود جديد مي شوند و يــــــك نــــوع سد راه استاداني مي‌گردند كه آنان خواهان ارائه مسايل جديد براي محصلان هستند.مشكــل ديگر پوهنتون كابل ، گماشتن  برخي از استادان در صنف هــــاي بلند مانند سه و چهار مــــي باشد كه آنان اولاً تجربه تدريس را ندارند و دوم اين كه روش و رويهء‌‌ برخورد با محصلان را نمــي دانند و نيز محصلان صنف هاي بالا نمي توانند، از آنان چيزي فرا بگيرند. ‌ ‌

از سوي ديگـر محصلان پوهنتون ننگرهار نيز از كهنه بودن سيستم درسي بـه خصوص ميتود هاي كهنه و چپترهاي سالهاي قبل و نبود وسايل مجهز، شكايت دارند.آنها به اين باوراند كه تفاهم با سيستم درسي كشورهـــاي پيشرفته، يگانه راه حل اين مشكــــــل است. محـــصلان پوهنتون ننگرهار ادعا دارند كــه استادان شان با تكنالوژي جديد آشنايي ندارند و اينـــكار مشكل محصلان را دو چندان نموده است.

محمد نعــــمان” خوشبين” محصل پوهنحِي زراعت پوهنتون ننگرهارهم اين مشكل را عمده دانسته و مي گويــــد:” روي هميــــن دلايـــل ما نمي‌توانيم، از دروس خود استفاده اعظم نماييم. ضرورت است تا براي محصلان شيوه هاي جديد درسي تدريس گردد و سهولت كمپيوتر و انترنت در پوهنتون براي محصلان وجود داشته باشد.”

داكتر محمد صابر، رئيس پوهنتون ننگرهار گفت: براي بهتر ساختن ميتود درسي ضرورت به بودجه مالي است و پوهنتون ما بودجه ندارد، تنها زمينه انترنت و كمپيوتر را بــــــراي استادان مهيا نموده ايم تا معلومات را به شاگردان انتقال دهند.

عصمت الهــــي استاد پوهنحـي ژورناليزم پوهنتون كابل مي گويــــد:”مشكلات استادان و محصـــلان، مشكلات درســـي مي باشد. نصاب درسي هنوز آن پويايي لازم را ندارد.همان جزوات را دارا مي باشد كه در سال هاي قبل به كار گرفته مي شد؛بايد موضوعـــــات جديــــد در مواد درسي اضافه گـــــردد. درس هـــايي در بـــخش “حقوق ژورناليزم، تيوري هايــــي جديـــــد رسانه يي” كه موضوعات جديد استند بــــه مـــحصلان تدريس گردد،ژورناليزم آنلايــــن بوجود آيد و در نصاب درسي اضافه گردد.

عصمت الهي بـــــه اين باور است كه حركت امروزي در قسمت محـــصلان حركـــــت محصل محوري نبوده  بايد پوهنتون هــا بر مبناي محصل محوري بچرخد. با اين وجود مسئولين پوهنتون كابل وضعيت اين پوهنتون را نسبت به سال هاي گذشته بهتر دانسته اند. ‌ ‌

 ‌استاد مكمل الكــوزي معاون پوهنتون كابل مي گويد:”نسبت بــــه سال هــاي گذشته تغييرات كلي در وضعيت پوهنتون كابل رونما گرديده است و ما توانسته ايـــم بيشتر از 50 درصد مشكلات عمده پوهنتون كابل را حــل نمــــائيم. بطورمثال مشكـل تــــرجــمه كتب را حـــل ساخته و سيستم كتابخانه پوهنتون را بطور ديجيتالي عيار ساخته و بيش از دو هزار پايه كمپيوتر را فعال بسازيم و به همين تـــــرتيب طـــي چهار سال اخير 200 تن از استاداني كـــه بــــخارج از كشوربـــــراي تحصيل فرستاده شده بودند، با درجــــه دكتورا و ماستري برگشته اند. امــــا هنوز هـــم پوهنتون يك سلسله مشكلات خود را دارد،مانند: كمبود جاي و غصب برخي از زمين هــــاي مـــربوط به پوهنتون كابل؛ توسط افراد زورمند وناشناس و يا هم توسط برخي از مراجع دولتي و غير دولتي.”

 ‌استاد الكــــوزي مــي افزايد:”مشكل خاص ديگر، موجوديت سگ هــــاي ولگـــــرد در محيط پوهنتون كابل است كه بسيارنگران كننده بوده و عواقب ناگواري را در پي خواهد داشت. قابل ذكر است كه در ايـــن قسمت وزارت صحت، شاروالي كابل و ديگر مراجع ذيربط با ما هيچ نوع همكاري نكرده اند.”

نبود كتابخانه ها و تكنالوژي جديد  ‌ ‌

خير محمد نيازي محصل سال چهارم پوهنحِي ادبيات پوهنتون تخار مي گويد: ”پوهنتون ولايت تخار فاقد كتابخانه مـــجهـــز، انترنت و كمپيوتر مي‌باشد. زماني كه ميخواهيم،مطلبي را جستجو كنيم، مجبوريم معلومــــات و كتاب مورد نظر را از كابل و يا مزار شريف بدست بيا~وريم. ما با كمبود صنوف درسي نيزمواجه استيم ،در پوهنتون تخار تنها دو تعمير وجود دارد كـــه يكي به دفاتر اداري اختصاص يافته است و در دومـــي محصلان چهار پوهنحِي درس مي خوانند.” ‌ ‌

 ‌پوهنيار قـــدرت الله دانيار معاون پوهنتون ولايت تخار مي گويد:”نسبت به چند سال قبل در پوهنتون تغييرات خوبي رونما گرديده است،اما با آنهم ما كتابخانه مجهز نـــداريم ، هرچند ما وسايل لابراتوارو انترنت در ديپو داريـم، اما عدم موجوديت برق دولتي و جاي مناسب سبب شده تا اين امكانات در دسترس استادان و محصلان قرار نگيرد.”

تحصيل زنان در مناطق نا امن

از آنجائيكـــه زنان آسيب پــــذير ترين بخش جامعه مي باشند، در زمينه»‌‌ تــــحصيلات عالي نيز دچار مشكـــــلات بوده و حضور آنان در برخي از پوهنتون هاي ولايات كمرنگ مي باشد.  ‌ ‌

يكي از ايــــن پـــوهنتون هــــاي افغانستان پوهنتون  “شيخ زايد” در ولايـت خوست مي باشد. اين پوهنتون كه از 7 سال به اينسو فعاليت مي كند و  بيش از سه هزار محصل در پـوهنحِي هاي طب، انجنيري، تعليم و تربيه، ژورنـــــــاليزم، حقوق و شرعيات اين پوهنتون مصروف تحصيل اند كه به وسيله 150  استاد تدريس مي گردند. ‌ ‌

هرچند همه سالـــــه محصلين اين پوهنتون بيشتر مي گردند اما تا هنوز هيچ محصل دختر در آن مصروف تحصيل نمــي باشد.  اما داكتر حسن ولي زي رئيس پوهنتون شيخ زايــــــد مي گويد: “امسال 22 تن محــصل دختـــــر كه 8 تن آنان از خوست و 14 تن ديگر شان از مناطق همجوار اند به   پوهنتون آنان معرفي گرديده و كار ساختماني ليليه دختران نيز در جريان است. قابــــل ذكر است كه در كنار نگراني وضعيــت امنيتي ايــــن ولايـــت، محدوديت هاي فرهنگي هم مشكلي است كـــــه سد راه تحصيل دختران گرديده است.

در همين حال در پــــوهنتون كندهـار؛ ضمن ديگرمشكلات عمومــــي كه درهمه پوهنتون ها وجود دارد، موجوديت دختران محصل كمتر بوده و تعداد انگــــــشت شمـــاري از دختران مصروف تحصيل اند. ‌ ‌

به گفتهء مسوولين اين پوهنتون به تعداد 63 محصل دختردر ايـــن پوهنتون مصروف تحصيل اند كه از آن جمله 20 تن آنان در پوهنحِي طب، 1 تــــن در پوهنحِــــي انجنيري، 2 تن در پوهنحِي زراعت، 9 تن در پوهنحِي شرعيات و 33 تن ديگر در پوهنحِي تعليم و تربيه مصروف تحصيل اند. ‌ ‌

بصيره محصل پــوهنحـِي تـــــعليم و تربيه»‌‌ پوهنتون كندهارمي گويد: يگانــــه عامـــل كمبود محصلين دختر درايـــن پوهنتون، كمبود معلمين زن در مكاتب است كـــــــه دختران نميتوانند به تحصيلات عالي راه يابند،  اقتصاد خــراب خانواده ها، معضلات امنيتي و مساعـــد نبودن زمينهء بيرون برآمدن دختران از خانه مشكلات ديگري استند كه مانع حضور محصلين دختر در پوهنتون ميشوند.

اين در حالي است كـــه عبدالعظيم نوربخش سخنگوي وزارت تــــحصيلات عالـي از تغيير نود درصدي در كيفيت تحصيلات عالــي خبر ميدهد،  اينكه در سال گـــــذشته 14 ديــپارتمنت، هشت پوهنحِي و يك پوهنتون ايجاد گرديد كه در كل 22 در صد محصلين  آن را زنان و دختران تشكيل مي دهند. اين تغييرات در بـخش هاي تطبيق سيستم كريــــدت، ايـــجاد پـــــــوهنتون ها و موسسات تحصيلات عالي جديـد و بيشتر از 250 تفاهمنامه جديد با كشور هاي ديگر عقـــد گرديـــده است، به وجود آمده است. ‌ ‌

در سال 1388 در حدود 1500 تن از استادان در كورسهاي دراز مدت و كوتاه مدت به خارج از كشور رفته انــــد و همچنين بيــشتر از 600 تن به دورهء ماستري و دكتورا به خارج اعزام شده اند. بيشتر از 90 درصد نــــصاب درســـي در پــــــوهنتون ها و موسسات تحصيلات عالــي تغييرات مثبت خود را داشته است.

او افزود: مطابق بــــه استراتيژيك پلان ملي، وزارت تحصيلات عالــي فيصدي كساني كه لسانس درس مي دهند، بايد به خارج فرستاده شوند.  ‌ ‌

از سوي ديگر، وزارت تحصيلات عالي سالانه آثار علمي استادان تحصيلات عالــــي را به چاپ مي‌رساند كه سال گذشته نيز بيشتراز ده هزار جلد آثار علمي استادان را بـــــه چاپ رسانديم و نيز در قسمت ترجمه، 300 تن از استاداني كه از بورس هاي تحصيلي  بــــه كشور برگشته اند و در ترجمه دست بالايي دارند؛ عملاً كار ميكنند. ‌ ‌

با اين حال نصرالله ستانكزي استاد پوهنحِي حقوق پوهنتون كابــــل مي گويد: پوهنتون هاي افغانستان در هرسه سكتور( تــــدريس ، تحقيق و تربيت نسل جوان) داراي مشكلاتــــي مي باشد. تحقيق ساحوي و فعاليت هـــاي كلتــوري وجود ندارد، متاسفانه دولت بــــودجــــــه لازم را براي پوهنتون هــا اختصاص نداده است.كمبود كتب و مواد درسي و تـــــــدريس نمودن كتب متنوع در پوهنتون هاي دولتي و خصوصي يك مشكل جدي و بسيار خطرناك است كه بايد جلو آن گرفته شود.

يك تعداد پوهنتون هـــاي خصوصي اصلاً با معيار هاي تحصيلات عالي برابر نيستند و اين يك مشكل جدي است كــــه در آينده هــــــا هم براي محصلين مشكل زا خواهد بود. بايد براي هركس اجازه باز كردن موسسات تــــحصيلات عالي داده نشود و از كاركرد و شيوه تدريس اين پوهنتون ها نظارت صورت گيرد.

   ‌

عوامل و راه حل

جنگ هاي طولانـــــي از يك سو، بي توجهي مسوولين در امور تحصيلات عالي از سوي ديگر،  ناامني، ضعف اقتصاد خانواده ها،  عرف و عادات ناپسند، مشكلات اجتماعي و… از جمله مواردي اند كه بر مشكلات پوهنتون ها افزوده است. ‌ ‌

استاد ستانكزي نيز علت نارسايي هـــا در پوهنتون ها را عــــدم استقلاليـــت بودجوي خوانده و مـــــي گويد: ازاينكه پوهنتون هاي افغانستان واحد هـــاي دومـــي مـــــي باشد و استقلاليت بودجوي ندارند،  به همـــين لحاظ نمــــي توانند، مستقلانـــه عمــل كـــرده و به مشكـــــلات خويـــش پايــان بخشند. دست آنهـا بسته است و تابع وزارت تحصيلات عالي مي‌باشند. دولت اگر مـــــي خواهد مشكلات يك كشور كم گردد بايــــــد بــــه سه عــــرصه عمده (تحصيلات عالـــــــي، معارف و عرصه فرهنگي) توجه جدي نمـــــوده و موسسات تحصيلي را از سياست بدور نگهدارد.اگر پوهنتون ها مستقلانه و با راهكارهاي جداگانه عمل كنند و يا استقلاليت بودجوي داشته باشند،  بدون شك از اين وضعيت تا حدي رهايي پيدا مي كنند.  ‌ ‌

نتيجه گيري ‌ ‌

استاد عصمت الهـــــي مي گويد: در مجموع نظام آموزش عالـــــي مستلزم بازنگري مي باشد، بايد درنصاب درسي روشهــــاي تحقيقي،علمي و اكادميك را پياده  كرده و روشهاي تحقيق پيشرفته در نظر گرفته شود. ‌ ‌

بالابردن مهارت هــــاي علمـــــي و اكادميك  استادان و محصلين و بازنگري در نصاب درسي تا حد زيادي مي تواند، به اين مشكلات فايق آيد. در قسمت كتب درسي كه بيشتر آنها منحصر به تاليف استند بايد تجديد نـــــظر شده  و با ترجمه كتابهاي علمي خوبي كه در دنيا وجود دارد، اين مشكلات تا حدي بــــــرطرف شود. از سوي ديگر بايد تمام امكانات تحصيلي را بــــراي محصلان و استادان مهيا ساخت و اين زماني امكان پذير است كه روابط ميان محصلان واستادان پوهنتون هاي داخلي با پوهنتون هاي  خارجي برقرار گردد.