وزارت مالیه میگوید تنها در سال مالی گذشته، به ارزش 1.197 ملیارد افغانی، نوشیدنی های انرژیزا وارد کشور شده است. این نوشیدنیها چند سالی میشود که با نام «نوشابه های انرژی زا» وارد بازار شده و طرفداران بسیاری در بین نوجوانان و به خصوص ورزشکاران پیدا کرده است. این نوشیدنی ها به هدف گرفتن انرژی و رفع خستگی به مصرف میرسد. مسوولان در وزارت صحت عامه میگویند که انرژی های موجود در بازار توسط شرکت های واردکننده مواد غذایی وارد کشور میشود و هیچ شرکتی به عنوان شرکت واردکننده نوشیدنی های انرژیزا از وزرات صحت عامه، جواز فعالیت نگرفته است. به گفته این مسوولان، هیچ مقرره ای در این مورد وجود ندارد و به همین دلیل از سوی وزارت صحت عامه تاکنون کدام ممانعتی به خاطر واردات این انرژی ها صورت نگرفته است. وزارت مالیه میگوید تنها در سال مالی گذشته، به ارزش 1.197 ملیارد افغانی، نوشیدنی های انرژیزا وارد کشور شده است. این نوشیدنیها چند سالی میشود که با نام «نوشابه های انرژی زا» وارد بازار شده و طرفداران بسیاری در بین نوجوانان و به خصوص ورزشکاران پیدا کرده است. این نوشیدنی ها به هدف گرفتن انرژی و رفع خستگی به مصرف میرسد. مسوولان در وزارت صحت عامه میگویند که انرژی های موجود در بازار توسط شرکت های واردکننده مواد غذایی وارد کشور میشود و هیچ شرکتی به عنوان شرکت واردکننده نوشیدنی های انرژیزا از وزرات صحت عامه، جواز فعالیت نگرفته است. به گفته این مسوولان، هیچ مقرره ای در این مورد وجود ندارد و به همین دلیل از سوی وزارت صحت عامه تاکنون کدام ممانعتی به خاطر واردات این انرژی ها صورت نگرفته است.
سوغات خارجی‌ها
آغاز فرهنگ استفاده از نوشیدنی های انرژیزا به اوج حضور عساکر خارجی در افغانستان برمیگردد. این انرژی ها در اوایل از سوی تاجران برای پایگاه های نیروهای ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری ناتو در افغانستان وارد میشد، اما به مرور زمان در تعدادی از خانواده های مرفه این نوشیدنیها جای چای را گرفت و به نوشیدنی مورد پسند بسیاری از جوانان مبدل شد. استقبال از این نوشابه ها در میان افغان ها سبب شده که در حال حاضر این نوشیدنی ها به تجارت پرسود در کشور بدل شود. بیشتر انرژی های موجود در بازارهای کشور، با قيمت نسبتاً نازل عرضه میشود. این نوشیدنی ها در حدود 50 تا ١٨٠ افغانى قیمت دارد و به همین دلیل بیشتر نوجوانان و جوانان توان خرید این نوشیدنی ها را دارند و همین امر نیز باعث گسترش خرید و فروش این محصولات شده است.
استفاده کنندگان جوان
جوانان اعتقاد دارند با نوشیدن نوشابه های انرژیزا میتوانند انرژی لازم را برای فعالیت های روزمره شان به دست آورند و یا میتوانند تا دیر وقت برای مطالعه بیدار بمانند. احمد رضایی که از محصلان پوهنتون کابل است، میگوید او و دیگر محصلان به خاطر رسیدگی بهتر به درس های شان نیاز دارند که شب ها بیشتر بیدار باشند؛ به همین دلیل شماری از محصلان به دامن سگرت و یا قهوه پناه میبرند ولی او از نوشیدنی های انرژیزا استفاده میکند. به گفته وی، مصرف این نوشیدنی ها برای زمان اندک خواب را از چشمان فرد استفاده کننده میرباید. در کنار این، جوانانی که امروزه به ورزش روی آورده اند و میخواهند اندام زیبا داشته باشند نیز مشتریان اصلی نوشابه های انرژیزا هستند. بیشتر جوانان اعتقاد دارند با نـوشـیــدن ایـن قبیل نوشابه ها میتوانند انرژی لازم را برای فعالیت های ورزشی شان به دست آورند.
آرین یکی از آن ها است. او را در یکی از کلب های ورزشی ملاقات کردم. آرین گفت، هر روز پیش از ورود به کلب، انرژی مینوشد. او دلیل این کارش را چنین توضیح میدهد: «ما در کلب فعالیت فزیکی زیادی داریم و انرژی زیادی را به مصرف میرسانیم. به ما گفته شده که غذای روزانه به تنهایی نمـیتـوانــد تأمیـن کـنـنـده انــرژی مصرف شده شما باشد و به همین دلیل بخشی از انرژی بدن را باید از این طریق تأمین کنیم.» جوانانی نیز هستند که به گونه نمایشی و از روی مد به نوشیدن این نوشابه ها روی می‌آورند. با این همه، زنان و کودکان نیز پس از جوانان در رده های بعدی مصرف کنندگان نوشابه های انرژیزا قرار میگیرند. آگاهان صحی معتقد اند که اطلاق لفظ انرژیزا برای این نوشیدنی ها، یک لفظ عامیانه است و مبنای علمی ندارد. به گفته آگاهان، این موضوع که آیا واقعاً نوشیدنی های انرژیزا، انرژی افراد را افزایش میدهد و به طور پایدار در بدن باقی میماند، پرسشهایی است که پاسخ قطعی برای آن وجود ندارد و به همین دلیل موضوع انرژیزا بودن این نوشیدنی ها با تردید مواجه است.
داکتر محمدعظیم صمیم، متخصص داخله عمومی در شفاخانه ابن سینای کابل، به کلید گفت نوشابه های انرژیزا که به طور معمول در بازار فروخته میشود، در واحد حجم نسبت به نوشابه های دیگر کالوری بیشتری دارد و وقتی کسی این نوشیدنی ها را مصرف میکند، به ازای هر میلی لیتر یا هر واحد حجم در مقایسه با دیگر نوشابه ها کالوری بیشتری دریافت میکند و تفاوت عمده این نوشیدنی ها با بقیه نیز همین نکته است.
پیامدها
با وجــودی کــه تــولیــد کنندگان این نوشیدنی ها مدعی هستند که این نوشابه ها کاملاً بی‌خطر است، اما داکتر محمدعظیم صمیم معتقد است که این نوشیدنی ها در بسیاری موارد برای بدن آسیب میرساند. صمیم به کلید گفت که این نوشابه ها بر اساس نوع ترکیب مواد شان میتواند آسیب های مختلفی را برای بدن وارد کند. به گفته وی، از آن جایی که ماده اصلی تشکیل دهنده نوشابه ها قند است، استفاده مکرر آن میتواند باعث فرسودگی سیستم کنترول قند خون و در درازمدت زمینهساز بروز دیابت (مرض قند) شود. به باور داکتر صمیم، برخی از این نوشابه ها حاوی موادی مانند کافئین یا محرک هایی از این نوع است که میتواند بر سلسله اعصاب مرکزی تأثیر بگذارد، یا آن که عوارضی مانند تپش قلب، تعریق و افزایش برخی هورمون ها را در پی داشته باشد. این متخصص بخش داخله با آن که بر منع استفاده این نوشیدنی ها توسط زنان و کودکان تأکید میورزد، در کنار آن میگوید که سایر افراد هم نباید بیش از حد از این نوشابه ها استفاده کنند. در کنار این، نتایج یک تحقیق در امریکا نشان داد که بیش از 5000 نفر بر اثر امراض مرتبط با مصرف نوشیدنی های انرژیزا به مراکز کنترول مسمومیت امریکا مراجعه کرده و تقریباً نیمی از آنان کودکانی بودند که به نوع نوشیدنی مصرفی آگاهی نداشته اند. بررسی های انجام شده حکایت از آن داشت که بسیاری از کودکان مصرف کننده این نوع نوشیدنی ها با عوارض جانبی جدی چون تشنج، ضربان نامرتب قلب و بالا رفتن شدید فشار خون روبهرو شده بودند.
اما در افغانستان تاکنون چنیـن تحقیقی از سوی وزارت صحـت عامه انجــام نشـده است. این وزارت آمار مشخـصـی از میــزان آسیــب دیدگان این نوع انـرژی هــا در دسـت نــدارد. داکتر سلیم رسولی، رییس شفاخانه های مرکز، به کلید گفت که وزارت صحت عامه تاکنون واقعات مرگ و میر ناشی از مصرف این نوشیدنی ها را دریافت نکرده است.
او گفت که نمیتواند در مورد صحی یا غیرصحی بودن این نوشیدنی ها ابراز نظر کند، زیرا زمانی که ترکیب و بیلانس هورمون های موجود در این انرژی ها به هم بخورد، این انرژی ها خاصیت مسموم کننده به خود میگیرد و ممکن است باعث اختلال ها شود و یا پیامدهای دیگری در پی داشته باشد.از سویی هم، یک سروی اخیر محققان پوهنتون میشیگان امریکا نشان داده است که مصرف زیاد نوشابه های انرژیزا در نوجوانان،احتمال اعتیاد به مواد مخدر و الکل را افزایش داده است. در این تحقیق حدود 22 هزار شاگرد و محصل در امریکا مورد بررسی قرار گرفتهاند و نتایج آن نشان داده است که احتمال اعتیاد به انواع مواد مخدر و الکل در نوجوانانی که به انواع نوشابه های انرژیزا تمایل دارند، بیشتر است.
عدم نظارت وزارت صحت
با این همه، داکتر محمدذاکر نسیمی، آمر مصوونیت غذایی وزارت صحت عامه، میگوید که نوشیدنی های انرژیزا یکی از ضرورت های بدن میباشد و این وزارت نمی تواند موجودیت آن را رد کند. به گفته وی، این انرژی ها زمانی به بدن مضر واقع میشود که مقدار کالوری آن در بدن فرد استعمال کننده سازگاری نداشته باشد و این امر باعث مریضی آن فرد میشود.
مسوولان در وزارت صحت عامه می افزایند که این وزارت کیفیت 12 نوع از این نوشیدنی ها را پس از مراجعه واردکنندگان آن به این وزارت سنجش کرده است. اما داکتر ذاکر نسیمی، آمر مصوونیت غذایی وزارت صحت عامه، از هیچ یک از این انرژی ها نام نگرفت. او گفت که طرزالعملها در مورد این انرژی ها تطبیق شده و پس از این که تشخیص شده که انرژی مذکور برای بدن مضر نیست، به آن اجازه ورود داده شده است. نسیمی افزود که وزارت صحت عامه از لحاظ مصوونیت غذایی معیارهای چون: رنگ، مواد سازنده، آب، مواد طعم دهنده، بستهبندی و شرایط نگهداری این نوع نوشیدنی ها را در نظر گرفته و در صــورت مطلوب بودن نتایج برررسی ها اجـازه مـیدهـد تا نوشیدنی های انرژیزا تولید یا وارد شود. او تأیید کرد در حال حاضر در بازار انرژی هایی موجود است که کنترول کیفیت نشده و مسوولان واردکننده آن جهت کیفیت محصولات شان به وزارت صحت عامه مراجعه نکرده اند. او گفت که سرحدات باز کشور سبب شده که یک تعداد انرژی ها به شکل قاچاق و بدون نظارت این وزارت وارد بازار شود. به گفته وی، نزدیک به نصف نوشیدنی های انرژیزا در بازارهای کشور بدون کنترول کیفیت وارد شده و از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست. نسیمی تصریح کرد به تازگی این وزارت تصمیم گرفته است با تهیه طرزالعملی در هماهنگی وزارت تجارت، شرکت های تولیدکننده نوشیدنیهای انرژیزا را ثبت کند. هر چند سعی کردیم نظر شرکت های واردکننده این انرژی ها را داشته باشیم اما پس از تماس های مکرر کلیدگروپ با چندین شرکت، هیچ یک از آن ها حاضر به مصاحبه در این مورد نشدند.
366 ملیون عاید دولت
در حال حاضر تجارت نوشیدنیهای انرژیزا به یک معامله پرسود برای تاجران و دولت تبدیل شده است. آمار رسمی وزارت مالیه که از گمرگات جمع آوری شده است، نشان میدهد تنها در سال مالی 1394، به ارزش 1.2 ملیارد افغانی نوشابه های غیرالکولی وارد کشور شده است. اجمل عبدالرحیمزی، سخنگوی وزارت مالیه، به کلید گفت از این میان 1.197 ملیارد افغانی مربوط به نوشیدنی های انرژیزا میشود و متباقی آن به نوشیدنی های غیرانرژی‌زا اختصاص دارد.
مسوولان در وزارت مالیه میگویند با آن که این وزارت به خاطر رشد محصولات داخلی میزان مالیه را به تولیدات مشابه خارجی افزایش داده است و در حال حاضر، تعرفه گمرگی بالای نوشابه های غیرالکولی 30 درصد وضع شده است، اما با آن هم، به دلیل تقاضای بیشتر این محصولات در بازار، رقم واردات این محصولات همچنان بالا است. سخنگوی وزارت مالیه میافزاید که درآمد این وزارت از بابت اخذ تکس از این محصولات، در سال گذشته مالی، به شکل مجموعی 381 ملیون افغانی بوده است. اجمل عبدالرحیمزی در ادامه گفت که 15 ملیون افغانی از این مبلغ از درک نوشابه های غیرانرژی‌زا به دست آمده و 366 ملیون دیگر آن از ناحیه اخذ محصول نوشیدنی های انرژیزا در خزانه دولت ریخته است.
شرکت‌های داخلی
شاید تجارت پرسود در زمینه واردات نوشیدنی های انرژیزا سبب شده باشد تا تاجران به این فکر باشند که بساط تولید این انرژی ها را در داخل کشور نیز پهن کنند. مسوولان در وزارت صحت عامه میگویند در حال حاضر دو شرکت داخلی در قسمت تولید نوشابه های انرژیزا فعالیت دارند.
شرکت های تولید انرژی های «پارتی» و «هپی» از شمار شرکت های هستند که در سال های اخیر به فعالیت آغاز کرده اند.
محمدیونس فقیری، رییس کارخانه زلال موفق که انرژی «پارتی» را تولید میکند، میگوید که تولیدات این شرکت با استندردهای رسمی برابر بوده و محصولات کارخانه آن ها با استقبال خوب باشندگان کشور روبهرو شده است. فقیری گفت از آن جایی که هزینه حمل و نقل محصولات کارخانه آنها کمتر است، لذا این شرکت کوشیده است بیشترین تمرکز و هزینه خود را روی کیفیت این محصولات به خرج دهد. هرچند خبرنگار کلید در ولایت هرات سعی کرد تا نظر مسوولان شرکت تولید انرژی «هپی» را نیز داشته باشد، اما با تماس های مکرر در این مورد موفق نشد. همچنان، با آن که سعی کردیم نظر اداره نورم و استندرد را نیز در این زمینه داشته باشیم اما تلاش های ما در این زمینه نتیجه نداد.
این در حالی است که به تاریخ 14 سرطان سال جاری شرکت بین‌المللی الکوزی نیز به ارزش 350 ملیون دالر را در بخش مواد غذایی، تولید دستمال کاغذی و دیگر بخش ها سرمایه گذاری کرد. با توجه به سطح بلند تقاضا و نرخ پایین این نوشیدنیهای انرژیزا احتمال دارد سرمایهگذاران بیشتری در بخش تولید و واردات این نوشیدنیها سرمایهگذاری کنند.
