هجدهم دسمبر مصادف با روزجهانی مهاجرت است. ‌سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰ میلادی به دلیل افزایش روزافزون آمار مهاجران و احترام به ملیون‌ها تن که کشور خود را به امید یافتن زندگی بهتر ترک کرده اند، این روز را به نام روز جهانی مهاجرت نام‌گذاری کرد. در افغانستان نیز همه‌ساله از این روز با اشتراک مقامات بلند پایه حکومتی گرامی‌داشت به عمل می‌آید. وزارت امور مهاجران و عودت‌کنند‌گان، می‌گوید که شش ملیون افغان در کشورهای مختلف جهان مهاجر اند و مهاجرت‌های غیرقانونی عمده‌ترین مشکل کشور به شمار می‌رود. سید حسین عالمی بلخی وزیر امور مهاجران وعودت‌کنند‌گان گفت که این وزارت روی یک پالیسی جامع کار می‌کند تا سبب کاهش مهاجرت‌های غیرقانونی از کشور شود. وزیر امور مهاجران هم‌چنان علاوه نمود که تا کنون بیش از ۱۰۰ گروه قاچاق انسان در کشور شناسایی و بسیاری از اعضای آن دستگیر و به نهادهای عدلی و قضایی معرفی شده اند. به گفته وزیر امور مهاجران وعودت‌کنند‌گان، کمیته‌های مدیریت مهاجرت، میان افغانستان، ترکیه، ایران، پاکستان و دیگر کشورهای منطقه ایجاد شده و در این زمینه گفتگوهای نیز صورت گرفته است. در عین حال داکترعبدالله عبدالله، رییس اجرائیه کشور نیز به مناسبت روز مهاجرت اذعان داشته که از آغاز حکومت وحدت ملی تا کنون تعهد استوار برای رسیدگی به مهاجران وعودت کنند‌گان وجود داشته و در کنار رسیدگی به مشکلات امنیتی و انکشاف اقتصادی، رسیدگی به پدیده مهاجرت از اولویت‌های کاری آنان بوده است.
هرچند مسوولان حکومتی همواره از رسیدگی به امور مهاجران سخن زده اند؛ اما آگاهان بدین باور اند که بی‌ثباتی، نبود استراتیژی ثابت و افزایش فقر و بیکاری در دوره حکومت وحدت ملی، سبب فرار جوانان از کشور شده است. بر اساس معلومات وزارت امور مهاجران در حال حاضر بیش از ۶٫۵ ملیون افغان در خارج از کشور مهاجرت کرده اند که ۳ ملیون آن پناهنده و نزدیک به ۴ ملیون دیگر آن به حیث مهاجر زند‌گی می‌کنند.
افغانستان از جمله کشورهای است که شاید بیشترین تعداد مهاجر را در سطح جهان داشته باشد. قدمت مهاجرت از کشور شاید به چندین دهه قبل برگردد؛ اما آمار مهاجرت در دهه اخیر به ویژه با روی کار آمدن حکومت وحدت ملی به مراتب بیشتر گردیده است. تنها در سال ۲۰۱۵ بیش از ۲۵۰هزار افغان کشور را به قصد رسیدن به اروپا ترک کرده اند که برخی شان به مقصد رسیدند و تعدادی دیگر در ترکیه و یونان بسر می‌برند. کشورهای اروپایی گفته‌اند که ممکن است درخواست پناهندگی ۴۰ درصد از مهاجران افغان رد شود.
هم‌چنان کشورهای همسایه افغانستان نیز شاهد بیشترین آمار مهاجران افغان بوده اند. براساس آمار وزارت مهاجران، در حال حاضر ۱٫۴ ملیون افغان راجسترشده در پاکستان زندگی می‌کنند در حالی‌که ۷۵۰ هزار تن دیگر به گونه غیرقانونی در آن کشور بسر می‌‎برند. هم‌چنان در ایران ۹۵۰ هزار افغان دارای کارت‌های ثبت شده هستند و ۴۵۰هزار افغان با پاسپورت خانوادگی به صورت کوتاه‌مدت در ایران زندگی می‌کنند. این در حالی است که یک ملیون افغان در ایران بدون هیچ نوع سند قانونی زندگی می‌کنند.
آمار وزارت مهاجران نشان می‌دهد که بیش از ۴۵۰هزار افغان در دیگر کشورهای آسیایی زندگی می‌کنند. این وزارت می‌گوید که در کشورهای اروپایی، امریکایی و استرالیا نیز بیش از ۵۴۱هزار افغان مهاجرت کرده‌اند. این تعداد از مهاجران افغان یا سند شهروندی به دست آورده و یا هم اجازه اقامت در این کشورها را دریافت کرده‌اند. در عین حال گفته می‌شود ۶۱۳هزار افغان دیگر در همین کشورها درخواست پناهندگی داده اند. به گفته مقامات افغان، درسال جاری میلادی مهاجرت به اروپا نیز کاهش یافته و علت آن مسدود شدن مرز کشورهای اروپایی و بهبود اوضاع نظامی و اقتصادی کشور دانسته می‌شود.
اما اینکه دلایل عمده مهاجرت‌های غیرقانونی چیست و چه پیامدی را در قبال خواهد داشت، از مباحثی است که بیشتر به آن خواهم پرداخت.
نبود امنیت:
نبود امنیت ازعمده‌ترین عوامل مهاجرت‌های غیرقانونی در کشور می‌باشد. بر بنیاد گزارش اخیر کمسیون حقوق بشرافغانستان، در ۹ سال گذشته بیش از ۶۴هزار غیرنظامی در افغانستان کشته و زخمی شده‌اند که از این میان بیشتر از ۲۳هزار کشته و ۴۰هزار زخمی شده‌اند. براساس یافته‌های این گزارش، نزدیک به ۵هزار نفر از قربانیان زن، بیش از ۳۳هزار مرد و هویت بیش از ۱۴هزار نفر نیز مشخص نشده‌است. گفته می‌شود این آمار قربانیان در نتیجه زد وخوردهای نیروهای امنیتی افغان و خارجی با طالبان به جا مانده است.
بیکاری و فقر:
بربنیاد آمار اداره احصائیه، میزان فقر در سال ۱۳۹۵هجری خورشیدی ۳۸ درصد بود که در سال ۱۳۹۷ به ۵۴ درصد افزایش یافته است. این نشان می‌دهد که بیشتر از نصف جمعیت افغانستان ماهانه کمتر از دو هزار و ۶۰افغانی درآمد دارند. هم‌چنان گفته می‌شود، میزان بیکاری در کشور از۲۲ درصد به ۲۴ درصد افزایش یافته است و علت آن نیز فرار سرمایه از افغانستان دانسته می شود، از سوی هم برمبنای آمار وزارت کار و امور اجتماعی، سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن وارد بازار کار می‌شوند که حکومت افغانستان توانایی مساعد ساختن زمینه اشتغال برای این رقم درشت نیروی کاری را ندارد.
فساد اداری:
درکنار سایر عوامل، فساد اداری در ادارات دولتی بسیاری از باشندگان کشور را نسبت به آینده بی‌باور ساخته است. این بی‌باوری سبب شده تا باشندگان کشور راه مهاجرت به سایر کشورها را در پیش گیرند. در تازه‌ترین گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل، افغانستان در میان ۱۷۶کشور با داشتن ۱۵امتیاز در رده ۱۶۹قرار گرفته است. پس از افغانستان، لیبیا، سودان، یمن، سوریه، کوریای شمالی، سودان جنوبی و سومالیا به ترتیب در صدر جدول، رده بندی شده اند.
و اما اینکه پدیده مهاجرت چه پیامدی را درقبال خواهد داشت، آگاهان بدین باور اند که مهاجرت کشور را دچار بحران خواهد ساخت که از جمله می‌توان به فرار سرمایه و فرار مغزها اشاره نمود. در نتیجه مهاجرت‌ها افراد تحصیل‌کرده و یا کسانی که در رشته‌های مختلف تخصص داشتند، کشور را ترک کردند.
ضرر اقتصادی بخش دیگر مهاجرت برای کشورهایی مانند افغانستان است. گفته می‌شود هر پناهجو از ۵ تا ۱۰هزار دالر را تنها مصرف راه می‌کند تا به کشورهای اروپایی برسد. هم چنان در نتیجه مهاجرت بسیاری از جوانان کشور در راه رسیدن به کشورهای اروپایی تلف می‌شوند. گفته می شود در مجموع ۳۰هزار پناهجو در نتیجه غرق شدن دریا جان شان را از دست داده که ۱۲درصد آن را پناهجویان افغان تشکیل می‌دهند.