وزارت صحت عامه می‌گوید که این وزارت از ماه حمل تا ماه دلو امسال، 37 هزار واقعۀ مثبت توبرکلوز را در سراسر کشور تشخیص کرده است. سال گذشته رقم واقعات مثبت توبرکلوز در کشور به 32 هزار واقعه میرسید. وزارت صحت عامه می‌گوید که واقعات مثبت توبرکلوز امسال نسبت به سال گذشته، پنجهزار واقعه بیشتر بوده است. مسوولان در این وزارت تصریح کردند که امکان دارد تا یک ماه دیگر (در ماه حوت) این آمار بیشتر شود.
اسماعیل کاووسی، رییس نشرات وزارت صحت عامه، به هفتهنامۀ مرسل گفت که رقم بیشتر واقعات مثبت توبرکلوز در نزد زنان تثبیت شده است. به گفتۀ او، از مجموع افرادی که امسال به بیماری توبرکلوز مبتلا شدهاند، 66.7 درصد آنها را زنان تشکیل میدهند. کاووسی افزود که وزارت صحت عامه پس از تشخیص مبتلایان به بیماری توبرکلوز، آنها را زیر تداوی قرار داده است.
این در حالی که است که سازمان صحی جهان امسال، مجموع واقعات توبرکلوز در سراسر افغانستان را حدود 58 هزار واقعه تخمین کرده است. اما محمدخالد صدیق، رییس پروگرام ملی كنترول توبركلوز، شفاخانۀ ملی توبرکلوز به مجلۀ مرسل گفت که آنها موفق شدهاند از مجموع واقعات تخمینی سازمان صحی جهان، تنها 37 هزار واقعۀ آن را تثبیت کنند. صدیق تصریح کرد عمدهترین دلیلی كه كارمندان پروگرام ملی توبركلوز تاکنون نتوانستهاند تمام واقعات توبركلوز در کشور را تشخیص دهند، عدم آگاهی مردم در مورد این بیماری و خودداری آنها از مراجعه به مراکز مخصوص تشخیص و تداوی بیماری توبرکلوز میباشد.
بیماری توبرکلوز، ساری و کشنده است. با این حال، وزارت صحت عامه و پروگرام ملی توبركلوز از ارایۀ آمار مرگ و میر ناشی از این بیماری در جریان امسال خودداری میکنند. اما بررسیهای سازمان صحی جهان و وزارت صحت عامه در سال 1393 خورشیدی نشان می‌‌دهد كه سال گذشته 13 هزار تن در اثر ابتلا به بیماری توبركلوز جان باختهاند. این در حالی است كه مسوولان وزارت صحت عامه میگویند 1304 مرکز تشخیص و تداوی توبرکلوز در سراسر افغانستان فعالیت دارند.
شکایت از شفاخانههای دولتی و خصوصی
بعضی از مبتلایان به بیماری توبرکلوز میگویند که شفاخانههای دولتی و خصوصی با آنها در جهت تشخیص و رفع بیماریهای شان همکاری درست نمیکنند. زرمینه، یک تن از باشندگان کارتۀ نو شهر کابل است که از مدت سه سال به اینسو با مرض توبرکلوز دست به گریبان میباشد. وی به هفتهنامۀ مرسل گفت: “برایم سه سال قبل سرفه و تب شدید پیدا شد. وقتی نزد داكتران در شفاخانههای دولتی و خصوصی مراجعه كردم، برایم گفتند كه مرض شما زكام شدید است.”
خانم زرمینه بعد از مدتی به كلینیک ملی توبرکلوز مراجعه میکند و داكتران در این کلینیک تشخیص میدهند که بیماری وی توبرکلوز است. او كه دختر هشت سالۀ خود را نیز به همراه داشت، افزود: “داكتران برایم توصیه كردند كه باید دخترم را نیز تحت آزمایش قرار بدهم، تا از صحتمندی وی اطمینان حاصل کنم. پس از معاینه مشخص شد که او نیز در جریان مریضی من به این مرض مبتلا شده است.”
خانم زرمینه در حالی كه از درد سینه و ششهایش شکایت میکرد، گفت: “اگر ما حكومت کارآمد و كاركنان صحی لایق میداشتیم، در مدت سه سال، هم مریضیام تشخیص درست میشد و هم این مرض به دخترم سرایت نمیکرد.”
با این حال، محمدخالد صدیق، رییس پروگرام ملی كنترول توبركلوز، علاوه بر تأیید بعضی مشکلات در شفاخانههای دولتی و خصوصی، میپذیرد که بعضی مشکلات در مراکز مخصوص تشخیص و تداوی توبرکلوز نیز وجود دارد. وی گفت: “آن دسته از مریضان مشكوک به توبركلوز زمانی كه به مراكز تشخیصیه و شفاخانهها مراجعه میكنند، متأسفانه بنابر مصروفیتهایی که داکتران دارند، به تشخیص مريض مشکوک توبرکلوز دقت نمیکنند.”
صدیق می‌گوید که اگر بیماری فرد مبتلا به توبركلوز به شکل فوری توسط داكتران متخصص تشخیص شود، تداوی آنها بیشتر از سه هفته طول نمیكشد. او علاوه کرد که اگر توبرکلوز بنابر هر دلیلی دیرتر تشخیص شود به یک بیماری مقاوم تبدیل شده و مدت تداوی آن نیز زمانگیر خواهد شد. وی افزود: “دلیل دیگر مرض مقاوم توبركلوز، استفادۀ دوای بیکیفیت در بازار است. باید گفت که تداوی هر فرد مبتلا به توبرکلوز مقاوم مدت دو سال طول میکشد و مبلغ هشت هزار دالر مصرف دارد.”
رییس پروگرام ملی توبرکلوز از تمام شهروندان کشور میخواهد که با مشاهدۀ اندکترین نشانۀ ابتلا به توبرکلوز (تداوم سرفه بعد از دو هفته) به نزدیکترین مرکز تشخیص و تداوی توبرکلوز مراجعه کنند.
چگونگی انتشار توبرکلوز
براساس آزمایشهای طبی، یک فرد مبتلا به “توبرکلوز مقاوم” در هر 24 ساعت، از راه سرفه، بین 4 تا 7 ملیارد ویروس توبركلوز را در محیط اطرافش انتشار می‌‌دهد و بین 10 تا 15 فرد سالم را به این مرض مبتلا می‌سازد. همچنان تحقیقات نشان می‌‌دهد در افغانستان در هر ثانیه یک تن به ویروس توبرکلوز آلوده می‌شود و در هر 10 ثانیه یک تن نیز در اثر این بیماری جانش را از دست می‌‌دهد.
رحیمه یکی از زنانی است از دو سال به اینسو به مرض توبركلوز مبتلا شده است. او که به کلینیک ملی توبركلوز به خاطر گرفتن دوا مراجعه كرده بود، گفت: “در ابتدا برایم زكام و سینه و بغل شدیدی پیدا شد و بعداً سرفههایم برای یک ماه دوام كرد.” وی افزود: “هر قدر كه از دواهای یونانی و دواهای طبی استفاده كردم، نتیجه نداد و با مراجعه به این مركز فهمیدم كه به توبركلوز مبتلا شدهام.”
خانم رحیمه بعد از یک سال تداوی، حالا احساس بهبودی میكند. او اما به دلیل احتمال مبتلا شدن چهار طفلش به توبرکلوز به شدت نگران است: “من یک اتاق دارم و اطفالم با من یكجا میخوابند، هرچند به طفل چهار سالهام از سوی این مركز دوای وقایوی داده شده اما سایر اطفالم مرا نگران ساختهاند.”
در همین حال، محمد خالد صدیق، رییس پروگرام ملی توبرکلوز و متخصص امراض تنفسی و توبركلوز، در رابطه به نگرانی مادران مصاب به توبركلوز به مجلۀ مرسل گفت: “چون توبركلوز یک نوع مرض ساری است، امکان دارد در جریان نشست و برخاست فرد مصاب، ویروس توبركلوز به نزدیکترین اعضای خانوادهاش انتقال یافته و آن فرد نیز به این مرض مبتلا شود.”
همچنان خالد صدیق، می‌گوید که یکی از راههای دیگر انتشار ویروس توبركلوز از فرد مصاب به فرد سالم، بلغم افراد مبتلا به توبرکلوز است. وی توضیح داد: “زمانی كه فرد مصاب، بلغم خود را از دهن بیرون و به زمین میریزد، این بغلم در اثر تابش شعاع آفتاب خشكیده و به گرد و غبار تبدیل می‌شود. بناءً هرگاه فرد سالم گرد و غبار بلغم خشکیدۀ مریض را تنفس كند، وی نیز به این مرض مبتلا می‌شود.”
بنابراین، صدیق از تمام افرادی كه مصاب به توبركلوز اند تقاضا میکند در صورت ممكن بغلم خود را توسط آتش بسوزانند و یا در زیر خاک دفن كنند. این متخصص توبرکلوز همچنان از مردم میخواهد در صورت تشخیص واقعۀ مثبت توبركلوز در یکی از اعضای خانوادۀ شان، باید تمام اعضای خانوادۀ خود را به نزدیکترین مركز تشخیص و تداوی توبركلوز انتقال و از سرایت ویروس توبرکلوز به دیگران جلوگیری کنند.
نشانههای ابتلا به ویروس توبركلوز
عمدهترین نشانۀ بیماری توبركلوز در بزرگسالان، سرفههای شدیدی است كه از دو ماه بیشتر دوام كند. كم شدن وزن بدن، تـب، عرق كردن زیاد از طرف شب، خستگی، بیاشتهایی و شنیدن آوازهای غیرطبیعی از سینه، از دیگر نشانههای مصاب بودن به ویروس توبرکلوز است.
در كودكان این مرض به شکل زكام و بسیار خفیف آغاز می‌شود. به همین سبب، خانوادهها متوجه بیماری كودكان شان نمیشوند. علایم دیگر این بیماری در نزد كودكان و بزرگسالان، یکسان است و با پیشرفت این مریضی نشانهها و علایم آن نیز به گونۀ واضح قابل مشاهد میباشد.
مقاومت توبركلوز
به گفتۀ كارمندان صحی، ویروس توبركلوز در حرارت 60 درجۀ سانتیگراد به مدت 20 دقیقه و در حرارت 70 درجۀ سانتیگراد به مدت 5 دقیقه از بین می‌رود. اما در جاهای تاریک و نمناک برای ماهها و سالها زنده میماند. این ویروس در قالین و اشیای دیگر برای مدت دو تا سه ماه و در شیر برای مدت 18 روز به حیاتش ادامه می‌‌دهد. با این حال، لطفالله منظور، مسوول دیپارتمنت تدریسی پروگرام ملی کنترول توبرکلوز، به افرادی مبتلا به بیماری توبركلوز توصیه میكند در كنار تداوی، همه روزه وجود خود را در مقابل شعاع آفتاب قرار بدهند، تا از این مرض ساری و مهلک نجات پیدا کنند.
تداوی مدوام توبركلوز
افراد مبتلا به توبرکلوز به تداوی مداوم نیاز دارند. عصمتالله 24 ساله، یكی از افرادی است که قبلاً به این بیماری مبتلا بوده است. او می‌گوید كه مدت دو سال با مرض توبرکلوز مقابله و در اثر تداوی مداوم در کلینیک ملی توبركلوز اكنون صحتیاب شده است. وی درمورد چگونگی تداویاش در کلینیک ملی توبرکلوز به هفتهنامۀ مرسل گفت: “من از مدت دو سال به این سو جهت گرفتن دوا از سوی مسوولان صحی در این مرکز فراخوانده میشدم. اگرچه تداوی در این کلینیک برایم بسیار مؤثر تمام شده است، اما من چون كارمند دولت هستم، در رسیدگی به وظیفهام كمی اخلال ایجاد شده بود.” وی از مسوولان وزارت صحت و کلینیک پروگرام ملی توبركلوز خواست که قاعدۀ توزیع دواها را از هر روز یک بار به هر ماه یک بار تغییر دهند.
در همین حال، لطفالله منظور، مسوول دیپارتمنت تدریسی پروگرام ملی کنترول توبرکلوز، می‌گوید که هرچند افراد مبتلا به امراض دیگر با یک بار مراجعه به داكتر دور كامل دواها را میگیرند، اما تداوی افراد مبتلا به توبركلوز با روش تداوی آنها متفاوت است. وی تصریح کرد که بیماران توبركلوز در دور اول تداوی باید همه روزه به مركز صحی مراجعه کنند و دوای همان روز را از مسوول مركز دریافت كنند.
داكتر منظور، درمورد این كه چرا دواهای لازم همگی یک بار برای افراد مبتلا به توبركلوز داده نمیشود، گفت: “یكی از علت‌های این کار، بیتفاوتی مریضان در خوردن دواها است، چرا كه هر دوا باید به گونۀ دوامدار خورده شود، اما اكثر اوقات مریضان خوردن دوا را فراموش میكنند و تداوی بینتیجه میماند.”
به باور داكتر منظور، نكتۀ مهم دیگر در تداوی توبركلوز، عوارض جانبی دواهای مربوط به این بیماری است؛ زیرا ممكن است خوردن دوای توبركلوز روی بینایی، شنوایی و یا هم گردههای بعضی از مریضان اثر نامطلوب بگذارد. وی افزود که به این دلیل دوا زیر نظر داكتر به مریض داده می‌شود.
نتیجهگیری
افغانستان علی رغم تلاشهای زیاد در جهت مهار بیماری توبرکلوز، هنوزهم در ردیف 22 کشوری در جهان قرار دارد که بیشترین واقعات مثبت توبرکلوز در آنها به ثبت میرسد. طبق آمار وزارت صحت عامه و کلینیک ملی توبرکلوز، از زمان شروع امسال تاکنون، 37 هزار واقعۀ مثبت این بیماری در سراسر کشور تشخیص شده است. این در حالی است که سال گذشته 32 هزار واقعۀ مثبت توبرکلوز در کشور به ثبت رسیده بود.
در مجموع در سراسر کشور 1304 مرکز تشخیص و تداوی توبرکلوز موجود است. دولت، تداوی توبرکلوز در کشور را رایگان اعلام کرده است. رییس پرواگرام ملی توبرکلوز می‌گوید که تداوی “توبرکلوز مقاوم” برای یک بیمار، هشت هزار دالر هزینه برمیدارد. او اما نگفت که سالانه چه مقدار پول به هدف تداوی افراد مبتلا به توبرکلوز به مصرف میرسد.
سازمان صحی جهان گفته است که افغانستان برای مبارزه با توبرکلوز سالانه به ده ملیون دالر نیاز دارد. گفتنی است که بخش عمدۀ این بودجه از طرف سازمان صحی جهان، گلوبل فند، دولتهای ایتالیا و كانادا و چند نهاد ملی و بینالمللی دیگر تأمین می‌شود.
