با آن که مسوولان کمسیون مستقل انتخابات میگویند که این کمسیون طرح عمومی اصلاحات انتخاباتی را آماده کرده و به زودی به حکومت ارایه خواهد داد، اما شماری از نهادهای مدنی و ناظر بر روند انتخابات، از چگونگی عملکرد اعضای جدید کمسیون مستقل انتخابات انتقاد دارند. نعیم اصغری، مسوول پروگرامهای موسسه انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا)، میگوید: “کمسیون مستقل انتخابات به جای این که مطابق به نام خود به گونه مستقل عمل کند، تاکنون به عنوان دارالانشای حکومت کار کرده و بدون هماهنگی با نهادهای مدنی و ناظر بر روند انتخابات، پیش رفته است. از این رو، این کمسیون اعتماد این نهادها را با خود ندارد.”
از نظـر اصغــری، بــا آن کـه وظـایف کمـسیـونهـای انتخاباتی در قانون واضح است و اعضای کمسیون مستقل انتخابات میتوانند در روشنی قانون، به گونه شفاف عمل کنند، اما این کمسیون در رابطه به مرور طرزالعملها و طرحهای اصلاحیاش، بدون مشوره با نهادهای مدنی و ناظر بر روند انتخابات، به پیش میرود و استقلالیت خود را زیر سوال برده است: “تا جایی که ما معلومات داریم، اعضای کمسیونهای انتخاباتی [تحت تأثیر رهبران حکومت] به دو تیم تقسیم شده و تا حال نتوانستهاند استقلالیت خود را حفظ کنند. از این رو، این کمسیون، تاکنون نتوانسته است اعتماد مردم و نهادهای ناظر را کسب کند.”
از سوی دیگر، محمداشرف غنی، رییس جمهور، به منظور برگزاری انتخابات پارلمانی، با حضور کمیشنران کمسیون مستقل انتخابات، نماینده خاص منشی عمومی سازمان ملل متحد در کابل و برخی سفرای کشورهای خارجی مقیم در کشور، دو نشست مشورتی در ارگ ریاست جمهوری برگزار کرده و در این نشستها به اعضای کمسیون مستقل انتخابات وظیفه داده تا در رابطه به تعیین حوزههای انتخاباتی، اصلاحات در ساختار کمسیون مستقل انتخابات، تقویم انتخاباتی و فهرست نیازمندیهای این نهاد، پلانهای منظمی را ترتیب و کارهایش را بدون وقفه دنبال کند. این که اعضای کمسیون مستقل انتخابات، در رابطه به وظایف محوله شان تاکنون چه کارهایی را انجام دادهاند، عبدالبدیع صیاد، منشی و سخنگوی کمسیون مستقل انتخابات، میگوید: “اکشن پلان عمومی یا طرح عمومی در رابطه به اصلاحات سازمانی و طرح پیشنهادی حوزههای انتخاباتی تهیه شده و تقویم انتخاباتی نیز زیر کار است که به زودی ترتیب خواهد شد.” سخنگوی کمسیون مستقل انتخابات افزود که به زودی طرح این کمسیون در رابطه به تعیین حوزههای انتخاباتی به حکومت پیشکش میشود و مراحل بعدی کار آنها طرح بودجه و تعیین زمان مشخص برای برگزاری انتخابات است که در روزهای آینده آماده خواهد شد.
تعیین حوزه های انتخاباتی
تعیین حوزههای انتخاباتی در حال حاضر، تبدیل به یکی از عمدهترین مشکلات کمسیون مستقل انتخابات شده است؛ زیرا از یک سو مطرح شدن نظام تککرسی در حوزههای انتخاباتی اختلاف نظرها را در رابطه به تعیین حوزههای انتخاباتی بیشتر کرده و از سوی دیگر ناامنی و افزایش نفوس در برخی ولایتها، زمینه رقابتهای برابر را در میان کاندیداها به مشکل مواجه کرده است. با این حال، اعضای کمسیون مستقل انتخابات، میگویند که آنها مطابق به قانون، در رابطه به حوزههای انتخاباتی طرح پیشنهادی شان را آماده کردهاند و به زودی آن را به حکومت پیشکش میکنند. عبدالبدیع صیاد میگوید: “ما طرحی را درمورد حوزههای انتخاباتی آماده کردهایم و تا زمانی که طرح ما از سوی حکومت تأیید نشود، ما نمیتوانیم درمورد حوزههای انتخاباتی تصمیم بگیریم. هر زمان که طرح پذیرفته شد، سروی در مورد تعیین حوزههای انتخاباتی صورت میگیرد و بعد از آن فهرست رأی دهندگان تهیه خواهد شد.”
این که اعضای کمسیون مستقل انتخابات در این طرح چه سیستمی را برای حوزههای انتخاباتی پیشنهاد داده است، صیاد در این باره گفت: “طرح برای سادهسازی حوزههای انتخاباتی است و تا زمانی که حکومت آن را تأیید نکند، ما نمیخواهیم درمورد جزئیات آن چیزی بگوییم، زمانی که طرح ما تأیید شد با رسانهها شریک میسازیم.”
گزارشها میرساند که برخی از مسوولان حکومت وحدت ملی، نظام تککرسی را برای حوزههای انتخاباتی مطرح کردهاند و برخی هم از کوچک کردن حوزههای انتخاباتی سخن گفتهاند. اما آگاهان مدنی و نهادهای ناظر بر انتخابات به این نظر اند که در شرایط کنونی، زمینه برای عملی شدن نظام انتخاباتی تککرسی در کشور فراهم نیست و همچنان کوچک کردن حوزههای انتخاباتی، آن هم در شماری از ولایتها، نیز موجب بیعدالتی در حق زنان، اقلیتهای قومی و بروز مشکلات تخنیکی خواهد شد، که کمسیون مستقل انتخابات قادر به رفع این مشکلات نیست. نعیم ایوبزاده، رییس بنیاد انتخابات شفاف و عادلانه افغانستان (تیفا)، میگوید: “افغانستان هنوز آماده تغییر حوزههای انتخاباتی نیست که نهادهای ناظر بر انتخابات این پیشنهاد را به کمسیون انتخابات داده است. ما در این رابطه پیشنهادات و مشورههای صادقانه خود را به اعضای کمسیون مستقل انتخابات دادهایم، نمیدانیم تا چه اندازه آنها نظریات ما را در طرح حوزهبندی انتخابات شامل کردهاند.”
او همچنان درمورد طرح کوچک کردن حوزههای انتخاباتی میگوید: “در شرایط کنونی کشور کوچک کردن حوزههای انتخاباتی نمیتواند دردی را دوا کند. اول این که کمسیون با کوچک شدن حوزههای انتخاباتی بیشتر کنترول انتخابات را از دست میدهد. دوم این که با کوچک شدن حوزههای انتخاباتی نامزدهای زن با محدودیتهای بیشتری مواجه میشوند. سوم این که با کوچک شدن حوزههای انتخاباتی در مناطق ناامن، بدون این که انتخاباتی برگزار شود، افرادی به حیث نماینده خواهند آمد. با این وضع، به جای تأمین عدالت، بیعدالتی بیشتر خواهد شد.”
بر بنیاد قانون اساسی، کمسیون مستقل انتخابات وظیفه دارد تا انتخابات را بهگونهای برگزار کند تا زمینه رقابتهای برابر در میان نامزدها وجود داشته باشد. از این رو، کمسیون مستقل انتخابات مشخص کردن حوزههای انتخاباتی را یکی از وظایف خود میشمارد. اما شماری از نهادهای مـدنی و ناظر بر روند انتخابات هر گونه تغییرات در حـوزههای انتخاباتی را وظیفه ارگانهای محل به هـمـکاری اداره احصائیه مرکزی و با همـاهنـگی کمـسیـون مستقل انتخابات میدانند. نعیم اصغری، مسوول پروگرامهای موسسه انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا)، میگوید: “مطابق به ماده 83 قانون اساسی، کمسیون مستقل انتخابات موظف است، یک سیستم عادلانه را در نهادهای انتخاباتی، برای نامزدهای انتخابات آماده کند. اما در این ماده قانون، صلاحیت کوچک ساختن حوزههای انتخاباتی به کمسیون داده نشده است.”
همچنـان وی مــیافزایــد: ” اگــر کمسـیـون مستقل انتخابات بخواهد ماده 35 قانون انتخابات را که درباره مشخص کردن حوزههای انتخاباتی است، مبنای کار خود قرار داده و دست به کوچک کردن حوزههای انتخاباتی بزند، در این رابطه کمسیون وظیفه دارد تا در خلال سه ماه گزارش خود را به حکومت ارایه دهد. در حالی که تعیین حوزههای انتخاباتی مطابق به ماده 36 همین قانون مربوط به اداره ارگانهای محل میشود که باید گزارش آن 180 روز پیش از روز برگزاری انتخابات به همکاری اداره احصائیه مرکزی و هماهنگی کمسیون مستقل انتخابات آماده شود.”
از نظر اصغری، کوچک ساختن حوزههای انتخاباتی در صورتی که در برگیرنده تمام ولایتها نباشد و محدود به برخی ولایتها شود، نمیتواند تأمین کننده عدالت باشد. زیرا از نظر وی، در این صورت حوزهبندی انتخابات با در نظر داشت ترکیب عادلانه اقوام در ولایتها مشکلساز است. به استدلال اصغری، تقسیم کردن چند ولایت به حوزههای کوچک میتواند فرصت را به زورمندان و سیاسیونی که در قدرت هستند نیز فراهم سازد تا آنها از این وضعیت به نفع خود استفاده کنند.
با توجه به این که سرشماری دقیقی درباره مشخص شدن آمار جمعیت هر ولایت صورت نگرفته است، اصغری تقسیمبندی حوزههای انتخاباتی را بر پایه نفوس هر ولایت نیز در شرایط کنونی مشکلساز میخواند. او تصریح میکند که مطابق قانون اساسی، 25 درصد کرسیهای ولسی جرگه برای خانمها در نظر گرفته شده است که کوچک کردن حوزههای انتخاباتی، آن هم در چند ولایت، سهیم شدن عادلانه زنان در انتخابات را ناممکن میسازد. او درمورد نظام انتخاباتی تککرسی میگوید: “با توجه به این که از تمام 249 کرسی در ولسی جرگه، 10 کرسی آن به کوچیها و 25 درصد کرسیها به خانمها تعلق دارد، در وضعیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کنونی کشور، فراهم کردن تمام این شرایط به گونه عادلانه امکانپذیر نیست.”
جای خالی رییس دارالانشاء
حدود سه ماه از آغاز کار اعضای جدید کمسیون مستقل انتخابات گذشته است، اما تاکنون آنها رییس دارالانشای این کمسیون را مشخص نکردهاند. بیسرنوشتی ریاست دارالانشای این کمسیون، سوالاتی را در رابطه به کارکردهای این کمسیون به میان آورده و تحلیلگران این مسأله را ناشی از تأثیرگذاری اختلافات رهبران حکومت وحدت ملی بر اعضای این کمسیون عنوان میکنند. نعیم اصغری، مسوول پروگرامهای موسسه انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا)، میگوید: “انتخابات یک پروسه سیاسی است، اما کار کمسیون انتخابات تخنیکی است و اعضای این کمسیون نباید تحت تأثیر مداخلات سیاسی قرار گیرند. متأسفانه اعضای کمسیون مستقل انتخابات به خاطر تعیین رییس دارالانشای این کمسیون، طی یک پروسه غیرشفاف، لیست سه نفری را به حکومت فرستادهاند که تاکنون مورد تأیید حکومت قرار نگرفته است. زیرا آنها با غیرشفاف کردن پروسه، خود این زمینه را به وجود آوردهاند که حکومت بتواند به راحتی این لیست را رد کند؛ در حالی که حکومت از لحاظ قانونی نباید پیشنهاد کمسیون را رد نماید.”
با این حال، عبدالبدیع صیاد، منشی و سخنگوی کمسیون مستقل انتخابات، میگوید که این کمسیون فهرست اشخاص مورد نظرش را به ریاست جمهوری ارسال کرده است ولی تاکنون ریاست جمهوری به کمسیون مستقل انتخابات به گونه رسمی در رابطه به رد و یا تأیید این اشخاص اطلاع نداده است: “فهرست ابتدایی رفته و ما تذکر دادهایم در صورتی که درمورد این فهرست ملاحظات قانونی وجود داشته باشد، برای ما مکتوب رسمی فرستاده شود، تا ما فهرست جدیدی را تهیه و ارسال کنیم. اما تاکنون مکتوب رسمی در این رابطه به کمسیون نرسیده است.”
در ایــن میــان، آگاهان امور تأکید دارند که رهبران حکومت وحدت ملی باید اختلافات شان را کنار گذاشته و موضوع برگزاری انتخابات را جدی بگیرند. از نظر آنها، هرگونه تعلل و بیتوجهی به روند برگزاری انتخابات، زمینهساز بحرانهای جدی در آینده نظام در کشور خواهد شد. عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان، میگوید: “بحث انتخابات یک بحث بسیار حیاتی است، اگر دولت برگزاری انتخابات را جدی نگیرد و مشروعیت نظام سیاسی آینده کشور را تضمین نکند، افغانستان به سوی یک آینده خطرناک پیش خواهد رفت.” از نظر وی، کمسیون مستقل انتخابات، قربانی ملاحظات سیاسی، سلیقه های سیاسی و تقسیم قدرت میان رهبران حکومت وحدت ملی شده و این مسأله برای مردم بسیار زیانبار تمام شده است.
