ښاري حکومت او هیرشوي اطرافونه

تاســې بــه هــم پــه دې خــره پــوه یاســت چــې ًد افغانســتان پــه لــرې پرتــو ولســوالیو، خصوصــا د ختیځــو ولایتونــو پــه ولســوالیو کــې چــې اوســېدونکي یــې اکــره قومــي جوړښــتونه لــري او همغــې تــه ډېــر پابنــد دي، تــرې د ناامنــۍ او جګــړې خرونــه ډېــر راپورتــه کېــږي.

کلیــد ګــروپ- جــال ابــاد څانګــې د کاونټــر پــارت نـــړیــوالـــــې ادارې په همکـــــارۍ د سیمه ییزې حکومتولــۍ د ســمون او د قومــي جوړښــتونو د بیــا پیاوړتیــا لپــاره د لارو چــارو راایســتلو پــه نیــت د خپلــو پرلــه پســې همغــږي رامنځتــه کوونکــو ناســتو پــه بـــرابـــــرولو سره دا مســـایــــل د مدني فعالانــو مخــې تــه اېښــي. زمــوږ د مجلسونـــــو نتـــیجـــــه دا راووتــه چــې د ننګرهــار حصــارک، خوږیـــاڼـــــي، هســکه مېنــه، کــوټ، اچیــن، د لغــان الیــنګـــــار او بادپــښ، د کونــړ دانــګام، او مــروره هـــــغه ولســوالۍ دي چــې قومــي جوړښتـــونـــــه پــه کــې یــو وخــت تــر ټولــو غښــتلي جوړښــتونه وو او حکومتونــو لــه دغــو ســیمو نــه پــراخ ماتــړ درلــود، مګــر پــه دې وروســتیو کــې همــدا ولســوالۍ تــر ټولــو ناامنــه ســیمو کــې حســابېږي.

پــه دغــو ولســوالیو کــې د ناامنــۍ پــه تــړاو شــننو کــې دا ویــل کېــږي چــې حکومــت ونــه کولــی شــول د سرحــدي ولســوالیو یــا لــه ښــاره دبانــدې لــرې پرتــو ولســوالیو تــه ســمه او غښــتلې حکومتــداري ورســوي، قاطــع او مســلکي ولســوالان وټاکــي، تکــړه قومندانــان ولــري او صــادق اداري پرســونل ورتــه وګومــاري، بلکــې هغــه خلــک لــرې پرتــو ولســوالیو تــه ځــي چــې زیاتــره یــې لــه وســله والــو سره لار لــري، پخپلــه پــه فســاد ککــړ دي او د ولــس پــر رنګونــو لکــه وینــه څښــونکې ژورې نښــتې دي.

پــه ختیــځ کــې د مــدني فعالانــو بلــه نیوکــه دا هــم ده چــې ولســوالیو کــې څنګــه چــې پــکار ده د ذهنونــو د روښــانتیا فعــال مراکــز نشــته، پــه مکتبونــو کــې ښــوونکي ضعیــف دي، مــلي روحیــه نــه تدریســېږي، پــه کلینیکونــو کــې ډاکټــران او درمــل پــه معیــار برابــر نــه دي او پــه پراختیايــي پــروژو کــې پــه لســو لاســونو د فســاد لاره اوارېــږي، چــې دې معاملــو خلــک لــه حکومتــه ماڼیجــن کــړي دي او هیــڅ هــم پــه کــې خپــل نــه ګڼــي چــې ســبا ورځ پــرې ننــګ وکــړي. د ســولې د ټینګښــت لپــاره د مــدني بنســټونو د همغــږۍ د هغــو ناســتو لــړۍ چــې د کلیــد ګــروپ پــه وســیله پــه ولایتونــو کــې راپیــل شــوې، اکــره د نظــر خاوندانــو پــه کــې درېیمــه لویــه ســتونزه دا یــاده کــړه چــې حکومــت پــه ولســوالیو او لــرې پرتــو ســیمو کــې د قومــي جوړښــتونو ســاتنه، پالنــه او ماتــړ ونــه کــړای شــو. دغلتــه چــې څومــره لازمــه وه د قومــي جوړښــتونو نــه پــه اســتفادې د مــلي او ذهنــي روښــانتیا لپــاره کار وانــه خیســتل شــو او هــرې وســله والــې ډلــې چــې هــر وخــت خوښــه شــوه، لــه کــوره یــې ملــک، خــان، مــا او دهقــان راوویســت، ویــې ویشــت، حــال یــې کــړ، پــر خپلــه مخــه ولاړل، د ولســوالۍ پولیســو، قومنــدان او ولســوال پخپلــه دا هــر څــه واورېــدل، ویــې لیــدل او غوږونــه یــې پــرې کاڼــه واچول.تــر ټولــو لویــه ســتونزه دا چــې پــه ولســوالیو کــې ناســتو چارواکــو د قومونــو ســتونزې حــل نــه کــړې، وړې معضلــې خلکــو لــه مجبوریتــه د وســله والــو د محاکمــې پــر میــز کېښــودې او د ځــان لپــاره یــې انصــاف لــه وســله والــو صحرايــي محکمــو وغوښــت.

د ولســوالیو چارواکــو د خپلــې بقــا لپــاره د قومــي جوړښــتونو د ماتولــو هڅــې وکــړې او قومونــه یــې یــو تــر بلــه پــه جنــګ واچــول چــې همــدا کار یــې پــه لــرې پرتــو ســیمو کــې د وســله والــو د نفــوذ ســبب شــو او ځینــې ځپــل شــوې کورنــۍ، قبیلــې او کلي مجبــور شــول چــې یــا د حکومــت پــر ضــد خپلــه ودرېــږي، یــا کومــه وســله والــه ډلــه حایــه کــړي، یــا هــم هــره وســله والــه ډلــه چــې د دوی پــه ســیمه کــې فعالیــت کــوي او ولــس تــه ازار ونــه رســوي، دوی یــې هــم پــه وړانــدې غرګــون ښــکاره نــه کــړي. مــدني فعالانــو پــه ټینــګار سره د کلیــد ګــروپ پــه برابــرو کړیــو ناســتو کــې واضحــه کــړه چــې حکومــت ښــاري ارزښــتونو تــه پــام کــړی، خــو قومــي او لــرې پرتــو ســیمو تــه نــه ســمه حکومــت داري لــري، نــه هــم د قــومـــــي جوړښــتونو پالنــه کــوي. کلــه چــې لــه دوی نــه پــه دې برخــه کــې د ولــې پوښــتنه وشــوه، نــو راتــه یــې وویــل حکومــت یــې هــم نــه غــواړي؟ فعــالان پــه دې نظــر هــم وو چــې د ولســوالیو د چارواکــو، ولســوال، قــاضي او قومنــدان پــه وجــه دوی مجــبـــــور شــوي چـــې د دولت مخــالفــت وکــړي، ځکــه دوی پــه کلي کــې د یــوې منازعــې پــه وجــه د زورور لــوري، خــان یــا ملــک ماتــړ کــړی وي او هغــه د دې ســبب شــوی وي چــې د یــو غریــب کلیــوال حــق تــر پښــو لانــدې شي. زمــوږ د بحثونــو نچــوړ یــوازې پــه دوه ټکــو کــې داســې را ایســتلی شــو چــې حکومــت اطــرافي ســیمې د حکومتولــۍ لــه خدماتــو هېــرې کــړې دي، هیــڅ مســلکي او د ســیمه ییــزو خلکــو پــه مــزاج پــوه چارواکــی، ولســوال، قومنــدان او مامــور یــې نــه دی ور اســتولی، بلکــې پــه اطــرافي او قبایــلي ســیمو کــې خلــک فکــر کــوي چــې حکومتــي مســوولین یــوازې د دوی د جیــب د لــوټ کولــو او یــو بــل سره پــه جنــګ اچولــو بانــدې پوهېــږي.

نورولي سعید شینواری