مسوولان در ریاست ترافیک کشور میگویند که میزان علاقمندی زنان به حرفۀ رانندگی در سراسر کشور افزایش یافته و تاکنون 5 هزار و 434 زن در 13 ولایت کشور جواز رانندگی به دست آوردهاند. براساس آمارهای داده شده از سوی ریاست تــرافیــک، بیشتر زنانی که جواز رانندگی را به دست آوردهاند در ولایت کابل زنــدگی میکنند و زنان ولایــتهای هرات، بلخ، بغلان، پروان، غزنی، جوزجان، ننگرهار، پنجشیر، دایکــندی، کاپیسا، لوگر و لغمان در ردههای بعدی این فهرست قرار دارند. مسوولان ریاست ترافیک میگویند تمام زنانی که در 13 ولایت جواز رانندگی به دست آوردهاند از طبقۀ پولدار و متوسط جامعه میباشند.
با این حال، گفتگــوهایی که هفتهنامۀ مرسل با شماری از این رانندگان انجام داده است، دریافته که بسیاری از زنان و دخترانی که پس از دورههای آموزشی، جواز رانندگی به دست میآورند، جرئت رانندگی در شهر را ندارند. شماری از زنان راننده میگویند که مردم هنگام رانندگی برای آنها مزاحمت ایجاد میکنند و به همین دلیل خانوادههای شان برای آنان اجازۀ رانندگی در شهر را نمیدهند. مسوولان ریاست ترافیک نیز تأیید میکنند که شمار بسیار کمی از خــانــمهــایی که جواز رانندگی از سوی این ریاست به دست آوردهاند، عملاً در شهرها رانندگی میکنند.
شاید به دلیل همین ناهنجاریهای اجتماعی است که زنان به خود اجازه نمیدهند که همانند مردان، رانندگی را به عنوان یک حرفه انتخاب کنند. در حال حاضر تنها سارا بهایی، در شهر مزار شریف به عنوان رانندۀ تکسی کار میکند و در این مدت، کمتر زنی حاضر شده که در این مسیر او را همراهی کند. با این حال، زنان راننده از مسوولان میخواهند در جهت محو مشکلات موجود در جامعه تلاش بیشتر به خرج دهند تا زنان نیز در کنار مردان، در شهر تکسیرانی کنند و به حل مشکلات اقتصادی شان بپردازند.
خوشبینی مسوولان
با این وجود، مسوولان در ریاست ترافیک با آن که وجود بعضی از مشکلات فراروی زنان راننده را تأیید میکنند، اما میگویند با وجود این مشکلات، علاقۀ زنان به حرفۀ رانندگی افزایش یافته است. براساس آمارهایی که ریاست ترافیک در اختیار هفتهنامۀ مرسل قرار داده است، از سال 1375 تا ختم سال 1395، شمار زنان راننده که خواهان دريافت جواز رانندگی بودهاند، سیر صعودی داشته است. همچنان، با آن که مسوولان ریاست ترافیک، آمار مشخصی از توزیع جواز رانندگی برای زنان به تفکیک هر سال (1375 – 1395) در 13 ولایت کــشور به دست نمــیدهــند، اما میگویند در یک سال گــذشتــه، تقاضای جواز رانــندگی از سوی زنــان در کشور به گونۀ چشمگیری افـزایش یافته است.
مسوولان در ریاست تــرافیــک در حال حاضر دو نوع جواز رانندگی را به متقاضیان توزیع میکنند:
1- جواز رانندگی ملی؛ دارندگان این جواز صرفاً با داشتن این مجوز اجازه مییابند در داخل کشور رانندگی کنند.
2- جواز رانندگی بینالمللی؛ دارندگان این مجوز میتوانند هم در داخل کشور و هم در شماری از کشورهای دیگر رانندگی کنند.
عبدالستار شفا، مدیر تنظیم و مراقبت ریاست تــرافیک، در گفتگو با هــفتــهنــامــۀ مرسل، میگوید آماری که در سال 1395 در این اداره به ثبت رسیده، نشان میدهد حدود 357 زن، به جز از کابل، در 12 ولایت جواز رانندگی به دست آوردهاند. به گفته وی، رقم زنانی که در سال 1394 جواز رانندگی را به دست آورده بودند به 283 زن میرسید.
مدیر تنظیم و مــراقبت ریــاســت تــرافــیک، میافزاید در دو سال اخیر تعداد متقاضيان جواز بــینالــمللی راننــدگــی از سوی زنان در کشور افزایش یافته است. وی در ادامه افزود:”طبق ارقام موجود، در سال 1394 به تعداد 127 زن و در سال 1395 به تعداد 166 زن از ریاست ترافیک جواز رانندگی بینالمللی به دست آوردهاند.”
فرصت اندک آموزشی
با آن که ایجاد کورسهای آموزش رانندگی در مرکز و ولایتها یکی از نیازهای اساسی در جامعه، بهویژه برای زنان، دانسته میشود، اما شمار این کورسها در حال حاضر در سراسر کشور بسیار اندک است. مشکل دیگر این مراکز آموزشی این است که زنان در این مراکز به عنوان معلم رانندگی، کمتر حضور دارند. به علت این مشکلات، دختران از سوی خانوادههای شان کمتر برای آموزش در این مراکز اجازه مییابند.
راضیه محمدی، یک تن از محصلان پوهنتون کابل که سخت به رانندگی علاقمند است، میگوید:” به خاطر این که رانندگی را فرا بگیرم، به چندین کورس آموزشی رانندگی مراجعه کردم، متأسفانه تمام استادان شان مرد بودند. به همین دلیل، خانوادهام اجازۀ رفتن به این کورسها را برايم ندادند.”
راضیه میگوید اگر یک کورس رانندگی به گونه جداگانه برای زنان در کابل ایجاد شود، او اولین کسی خواهد بود که برای ثبت نام به آن مرکز مراجعه خواهد کرد.
راضیه تنها خانمی نیست که آرزوی آموزش رانندگی را در سر دارد، بلکه زنان و دختران زیاد وجود دارند که مانند او میخواهند از سوی استادان زن، آموزش رانندگی ببینند؛ فرصتی که برای آنها کمتر مساعد است.
یارمحمد مموزی، مسوول کورسهای آموزشی و تخنیکی “مموزی” در شهر کابل، گفتههای راضیه محمدی را تأیید میکند و میگوید تاکنون حداقل یک کورس آموزش رانندگی که معلمان شان زن باشد نه تنها در شهر کابل، بلکه در ولایتهای دیگر کشور نیز وجود ندارد. کورس آموزشی و تخنیکی راننــدگی مموزی از اولین کورسهای آموزش رانندگی در شهر کابل است که از سال 1387 به این سو برای هزاران تن، مهارت و دانش رانندگی را آموزش داده است.
یارمحمد مموزی، مسوول این کورس آموزش رانندگی، در پاسخ به این سوال که از 18 سال به اين سو چه تعداد زن و دختر در این مرکز، آموزش رانندگی دیدهاند، به هفتهنامۀ مرسل گفت:” چون مرکز آموزشی مموزی در هشت نقطۀ شهر کابل مرکز آموزشی رانندگی دارد، لذا رقم دقیق فارغ شدگان زنان و مردان از این مراکز موجود نیست. اما از تمام شاگردانی كه تاكنون در اين مراکز آموزش ديدهاند، 35 درصد شان را زنان و دختران تشكيل میدهند.” مموزی باور دارد که اگر زنان به صفت استاد در کورسها آموزش بدهند، رقم اشتراک زنان جهت آموزش رانندگی در این مراکز به مراتب افزایش خواهد یافت. وی در مورد این که چرا زنان نمیخواهند به صفت استاد رانندگی فعالیت کنند، گفت:”در کنار ناامنی، عدم رعایت قانون ترافیکی از سوی اکثریت رانندگان در شهرها سبب شده تا زنان جرئت نکنند در جادهها برآمده و به شاگردان خود شیوههای تخنیکی و عملی رانندگی را آموزش دهند.” براساس معلومات مدیریت تعلیم و تربیۀ ریاست عمومی ترافیک، در حال حاضر در 13 ولایت کشور 37 باب كورس آموزش رانندگی فعالیت دارند. از این میان سه كورس در ولایت بلخ و پنج كورس در ولایت هرات موقعیت دارند. عبدالستار شفا، مدير تعليم و تربيۀ رياست عمومی تــرافیک کابل، میگــویــد متباقی کورسهای آموزش رانندگی كه شمار شان به 22 كورس میرسد، در كابل فعالیت دارند که هم برای زنان و هم برای مردان خدمات ارایه میكنند. مطابق آماری كه ریاست ترافیک ارایه میکــند، در حال حاضر، چهار كورس ویژۀ زنان در سطح كشور فعالیت دارند، كه یک مركز آن در ولایت بلخ و سه مركز دیگر آن در ولایت هرات فعالیت دارند. این کورسها توسط خود زنان اداره میشوند.
شفا، شرایط كسب جواز كورسهای رانندگی را داشتن شرایط در نظر گرفته شده در طرزالعمل ریاست ترافیک میداند. وی در ادامه افزود:”ما طرزالعملی را برای هر كورس در سطح كشور فرستادهایم تا مطابق آن فعالیتهای شان را تنظیم كنند. از هر كورس بابت ثبت شان در ریاست ترافیک 20 هزار افغانی در هنگام ثبت و یک هزار افغانی نیز برای تجدید ثبت شان گرفته میشود.” به گفتۀ شفا، هر كورس باید استادان مسلكی، مجرب و حداقل دو عراده موتر برای آموزش داشته باشد.
به گفتۀ مدير تعليم و تربيۀ رياست عمومی تـــرافــیک کابل، تمام کــورسهــای آموزش رانندگی در مرکز و ولایــتها از این ریاست جواز فعالیت دریافت کردهاند. طبق قانون، در این کورسها، به متقاضیانی آموزش داده میشود که سن 18 سالگی را تکمیل کرده باشند و دارای هیچگونه معلولیت هم نباشند.
در همین حال، عــادله عــدیل، یک تن از مسوولان مرکز آموزش رانندگی موسوم به “خــــواهــــران افــــغــان” در ولايــت هــرات، میگویــد:”برای زنانی که در این مرکز جهت آموزش رانندگی مراجعه میکنند، موضوعات مربوط به قوانین ترافیکی و مسایل تخنیکی همه روزه برای سه و نیم ساعت در بدل پرداخت فیس 3500 افغانی آموزش داده میشود. همچنان در این جریان، رانندگی را به گونۀ عملی نیز برای آنها روی جادهها آموزش میدهیم.” به گفتۀ وی، روزانه بین 3 تا 6 زن جهت آموزش در این مرکز آموزش رانندگی مراجعه میکنند. هرچند آموزش رانندگی یکی از وظایف اساسی ریاست عمومی ترافیک و وزارت داخلۀ کشور است، اما این ریاست به دلیل نبود بودجۀ کافی نتوانسته است که زمینۀ آموزش رانندگی بهویژه برای زنان را فراهم كند. ریاست عمومی ترافیک کابل، از سالهای دور به این سو، تنها توانسته است یک کورس کوتاه مدت 15 روزه را که شامل معرفی قوانین ترافیکی و رعایت آن و همچنان اخذ امتحان نظری و عملی در بخش رانندگی میشود، برای تمام متقاضیان جواز رانندگی ایجاد کرده است. به گفتۀ مسوولان این ریاست، این کورس برای افرادی اجازۀ آموزش میدهد که حداقل رانندگی را قبل از قبل در کورسهای خصوصی آموزش رانندگی فرا گرفته باشند. سمونوال وزیرمحمد، مدیر جواز رانندگی ریاست عمومی ترافیک کابل، در گفتگو با هفــتـهنــامۀ مرسل، افزود:”این ریاست به دلیل كمبود بودجه نتواسته است کورس رانندگی برای کسانی که میخواهند تازه رانندگی را فرا بگيرند، ایجاد کند.”
ســمــونــوال وزیـــرمـحــمد از این كه زنــان قبل از درخــواســت جواز رانندگی به مراكز آموزش راننـــدگــی مراجــعه میكنــند اظهار خــوشــنودی میكند و میگــویــد كه آموزش در كورسهای راننــدگی به متــقاضــیان جــواز رانندگی اعم از مردان و زنان كمک میكند تا زودتر با مهارتهای رانندگی آشنا شوند. وی گفت:”بیشتر مراجعهكنندگان با آن كه دیگر كورسهای رانندگی را نیز تعقیب كردهاند، ولی باز هم ما برای شان كورس آموزشی دایر میكنیم، چون میخواهیم با قوانین ترافیكی كاملاً آشنا شوند.”
رانندگان قانونمند
شمار زنان راننده در سالهای اخیر، بهویژه در کابل، هرات و بلخ، افزایش چشمگیری یافته است. با این حال، عبدالشکور صافی، آمر حادثات ریاست عمومی ترافیک، میگوید زنان راننــده در مقایسه به رانندگان مرد بیشتر قــوانین تــرافیکی را مــراعــات میکنند. وی همچـنان افزود که شمار رانندگان زن در کابل رو به افزایش است. آمر حادثات ریاست ترافیک، میافزاید:” پیمودن مراحل قانونی رانندگی و رعــایــت آن از سوی رانندگان زن در جادههای شهــری، سبب شده تا زنان راننده، کمتر شاهد حادثات ترافیکی باشند. خوشبختانه از سال 1381 به این سو تنها دو حادثۀ سطحی ترافیکی که عامل آن زنان راننده بودهاند، درج این نهاده شده است.” مژده حسینزاده، یک تن از رانندگان زن در شهر کابل است. وی که نمیخواهد محل وظیفهاش را مشخص کند، همه روزه همراه با دو کودکش با موتر از منزل روانۀ کار میشود. او از این که با خاطر آسوده کودکانش را با موتر شخصی خود به کودکستان میرساند، بسیار خرسند است. خــانــم حسیــنزاده به هفتهنامۀ مرسل گفت:”رعایت قوانین ترافیکی یکی از وظایف مهم هر راننده است. به نظر من، هر راننده مسوولیت دارد تا هدایتهای ترافیکی را در جریان رانندگی مراعات کند.” با این حال، مسوولان رياست عمومی ترافیک کابل، میگویند که زنان نیز همانند مردان حق دارند رانندگی کنند و این ریاست تمام تسهیلات لازم را برای رانندگی زنان فراهم کرده است.
چالشها
زنان راننده با مشکلاتی نیز در هنگام رانندگی روبهرو هستند. شماری از زنان راننده میگویند که آنها در جریان رانندگی در داخل شهر با نگاههای سوء مردان روبهرو هستند و از این رو نمیتوانند مثل رانندگان مرد به راحتی در داخل شهر رانندگی کنند. مــریــم خالقی، یک تن از زنان راننده در شهر کابل، میگوید که سنت مردسالارانه و فرهنگ محافظهکار حاکم بر جامعه باعث شده تا رانندگی زنان در سطح شهر موافقان و مخالفان زیاد داشته باشد. وی که چند مرتبه در جریان رانندگی از سوی مردان و حتا زنان مورد تمسخر قرار گرفته است، در مصاحبه با هفتهنامۀ مرسل گفت:”در اوایل که در شهر رانندگی میکردم، مقابله کردن با دید مردم سنتی بسیار سخت بود، حتا زنان بالایم صدا میکردند که خاله جان اشارۀ ترافیک چند رنگ است؛ گاهی هم مردان اوباش با موترهای شان پيش رويم را به ناحق قید میکردند.” خانم خالقی که همواره شور و شوق رانندگی را در سر دارد، میگوید که رانندگی توسط زنان برای خود آنها سهولتهای زیاد را فراهم میکند. به گفتۀ او، زنان با استفاده از موترهای شان میتوانند به هر جایی که ضرورت شان باشد، بروند و هر کاری را که نیاز باشد به کمک موترهای شان انجام دهند. خورشید عطایی، یک تن از شاگردان کورس آموزشی خواهران افغان در هرات، به این باور است که اگر روز به روز به تعداد زنان راننده افزود شود و آنها در برابر چشمان مردم رانندگی کنند، آرام آرام رانندگی زنان به یک امر عادی مبدل خواهد شد.
خانم عطایی امیدوار است روزی برسد که وی بتواند در شهر، به دور از هر گونه آزار و اذیت مردم، به رانندگی بپردازد.
درحــالــیکه تکــسیرانــی یکی از مشــاغــل پردرآمد برای مردان است، ولی زنان به دلیل سنتها و فــــرهنــگ حــاکم بر جامعه قادر نیستند به تکسیرانی روی بیاورند.
منیژه عثمانی، یک تن از شاگردان کورس آموزشی مموزی در کابل به هفتهنامۀ مرسل در این باره گفت:”از زمان کودکی علاقمند بودم تا رانندگی را آموخته و در کنار مردان در شهر تکسیرانی کنم، اما به دلیل فرهنگ مردسالار حاکم بر جامعه تا حال نتوانستهام به این آرزوی خود دست پیدا کنم.”
طبق روایت مردم، در زمان حکومت داکتر نجیــبالــلــه، زنــان در شــهر کــابــل راننــدۀ سرویسهای شهــری بــودنــد. اما به دنبال فروپاشی حکــومــت او و روی کار آمدن حکومت مجاهدین، زنان راننــده از راننــدگــی دست کشیدن و این وضعیت در دورۀ حکومت طالبان بدتر از پیش شد. اگر چه فعلاً ممانعت قانونی برای رانندگی زنان در کشور وجود ندارد، ولی با آن هم شمار زنان راننده در مقایسته با مردان راننده در سراسر کشور بسیار اندک است. از جانبی هم، همین معدود رانندگان نیز با مشکلات متعددی در سطح اجتماع دست به گربیان اند و هنوز رانندگی در میان زنان آن چنان که باید، تعمیم نیافته است.