کلیدگروپ دریافته که در رقم واردات سگرت به کشور در سال مالی 1394 خورشیدی، 32 ملیون دالر افزایش به میان آمده است. این رقم در سال مالی 1393 خورشیدی، 55 ملیون دالر بود. همچنان براساس آمارهای اتاق تجارت و صنایع و اداره احصائیه مرکزی، افغانستان در سال مالی 1392 خورشیدی، به ارزش 41 ملیون دالر سگرت وارد کرده است. این آمار اما در سال مالی 1394 خورشیدی تا مرز 87 ملیون دالر امریکایی رسیده است. آمار مربوط به واردات سگرت در سالی مالی 1395 خورشیدی، هنوز مشخص نیست. به این ترتیب، واردات سگرت به کشور در جریان سالی مالی 1394 خورشیدی، شاهد افزایش بیپیشنه بوده است. مسوولان میگویند که افزایش در واردات سگرت حکایت از افزایش در شمار مصرف کنندگان این پدیده مرگآفرین دارد.
از سویی هم، یافته های کلیدگروپ نشان میدهد که این سگرتها بدون آن كه معیارها و الزامات قانونی در این زمینه مد نظر بوده باشد، وارد كشور شده است. این در حالی است که قانون کنترول تنباکو و دخانیات محدودیتهایی را در قسمت واردات سگرت به وجود آورده است. طبق این یافتهها، وزارتخانههای مسوول در این بخش، هیچ یک وظایف شان را به درستی انجام ندادهاند و واردات سیگرت بدون رعایت قانون کنترول تنباکو و دخانیات همچنان ادامه دارد.
افزایش در رقم واردات
محمدقاسم کباری، معاون ریاست احصائیه اقتصادی اداره مرکزی احصائیه، میگوید که آمارهای ثبت شده در این اداره که براساس سیستم “اسیکودا” از بنادر کشور جمعآوری شده است، حکایت از افزایش واردات سگرت به کشور در سال مالی 1394 خورشیدی دارد. به گفته وی، واردات سگرت به کشور در سال 1392 خورشیدی، 208 ملیون قوطی به ارزش 41 ملیون دالر، در سال 1393 خورشیدی، 222 ملیون قوطی به ارزش 55 ملیون دالر و در سال مالی 1394 خورشیدی، 391 ملیون قوطی به ارزش 87 ملیون دالر بوده است. مسوولان در اتاق تجارت و صنایع کشور نیز ارقام مذکور را تأیید میکنند.
براساس معلومات این دو اداره، در میان کشورهای صادرکننده سگرت به افغانستان، کوریای جنوبی با صادرات نزدیک به 30 ملیون دالر در جایگاه نخست، قزاقستان با صادرات بالاتر از 5 ملیون دالر در جایگاه دوم، پاکستان با صادرات نزدیک به 4 ملیون دالر در جایگاه سوم و جاپان با صادرات نزدیک به 2 ملیون و 600 هزار دالر در جایگاه چهارم، قرار دارد. آلمان، چین، امریکا، امارات متحده عربی و ارمنستان از دیگر صادرکنندگان بزرگ سگرت به افغانستان اند که به ترتیب در ردههای بعدی قرار گرفتهاند.
از طـرف دیگــر، مسـوولان در اداره مرکزی احصائیه میگوینــد، یـک بخـش ناچیــز از سـگرت وارداتی افغانستان دوباره به کشورهای سوم صادر میشود. این کار به شکل قانونی انجام میشود و تنها آمارهای یک ربع سال مالی نشان میدهد که تاجران سگرت به ارزش 99300 دالر سگرت به تاجکستان فرستادهاند. در یک نگاه خوشبینانه، این رقم در حدود 400 هزار دالر در یک سال میرسد. متباقی سگرتهای وارداتی در داخل کشور به مصرف رسیده است.
نبود آمار مصرفکنندگان
مسوولان وزارت صحت عامه میگویند که آمار مصرف کنندگان سگرت در حال حاضر در نزد این وزارت موجود نیست. آمارهایی که این وزارت در اختیار دارد، مربوط به سال 1390 خورشیدی میشود. براساس همین آمارها، تعداد افرادی که سن شان بالاتر از 15 سال است و تنباکو را مستقیماً مصرف میکنند، 35.2 درصد از باشندگان کشور را تشکیل میدهند. براساس این سروی، نزدیک به 50 درصد از مردم با دود غیرمستقیم سگرت معروض هستند.
با این حال، وزارت صحت عامه سروی تازهای را به هدف مشخص کردن شمار مصرف کنندگان سگرت در کشور به راه انداخته است. مسوولان در این وزارت میگویند که نتایج این سروی در پایان سال جاری میلادی اعلام خواهد شد.
واردات و فروش آزاد
مسوولان در وزارت صحت عامه میگویند در حال حاضر سگرت در شمار امتعه عمومی وارد کشور میشود و هیچ شرکتی جواز واردات سگرت را از وزارت تجارت و صنایع اخذ نکـرده اسـت. به همین دلیل شمار شرکتهای واردکننده سگرت و همچنان پرچونفروشان این مواد در کشور مشخص نیست.
به گفتــه مســوولان وزارت صحـت عــامــه، هــمـه پرچونفروشیها و دکانهــای شهــر و حتــا اطفال سگرت به فـروش میرسانند و همین امر باعث شده که نظارت این وزارت از فروش غیرقانونی سگرت بینتیجه باشد. بشیراحمد سروری، آمر صحت روانی و سوء استفاده از مواد مخدر در وزارت صحت عامه، به کلید گفت که آنها از وزارت تجارت و شاروالی کابل خواستهاند واردات و فروش سگرت را قانونمند بسازند اما به گفته وی، این ادارات در این زمینه کوتاهی کردهاند.
او گفت در صورتی که واردات و فروش سگرت تابع قانون باشد و واردکنندگان و فروشندگان آن جواز رسمی به دست آورند، این امر از یک سو سبب افزایش درآمد دولت خواهد شد و در سوی دیگر شمار شرکتهای واردکننده سیگرت و همچنان فروشندگان آن مشخص میشود.
با این حال، مسافر قوقندی، سخنگوی وزارت تجارت و صنایع، نیز در گفتگو با کلیدگروپ تأیید کرد که تنها شرکتهای واردکننده مواد نفتی جواز جداگانه دارند و نزد این وزارت ثبت میباشند، متباقی شرکتها و تاجران که “اقلام قانونی” را وارد میکنند، تحت جواز “تشبثات” تجارت میکنند و جواز جداگانهای به دست نمیآورند. اما تلاشهای ما به خاطر گفتگو با مسوولان شاروالی کابل در این زمینه بینتیجه ماند.
عدم تطبیق قانون
در کنار این مشکلات، ارزیابیهای کلیدگروپ نشان میدهد که تاجران بدون آن كه معیارها و الزامات قانونی در این زمینه را مد نظر داشته باشند، سگرت وارد میکنند. قانون کنترول تنباکو و دخانیات در ۲۸ دلو سال ۱۳۹۳ تصویب و در جریده رسمی به چاپ رسید. با این حال، نهادهای تطبیق کننده این قانون، نه تنها تا هنوز مکلفیتهای مشخص شان را انجام ندادهاند که حتا در بعضی موارد از مکلفیتهای شان بیخبر نیز هستند. این قانون برای هشت وزارت، مکلفیتهایی را به منظور کنترول دخانیات و تنباکو در کشور مشخص کرده است اما از میان این هشت وزارت، وزارتهای مالیه، صحت عامه و تجارت و صنایع که براساس این قانون مسوولیتهای عمده متوجه این سه وزارت میباشد، مکلفیتهای شان را انجام ندادهاند.
جلوگیری از واردات سگرت و سایر محصولات تنباکو در صورتی که فاقد علایم هشداریه تصویری و تحریری به زبانهای رسمی کشور باشد، ترتیب و تنظیم مقرره اجازهنامه برای اشخاصی که به تولید، واردات، صدور و فروش عمده سگرت، چلم، قلیان، نسوار و سایر محصولات تنباکو مبادرت میورزند، جمعآوری مبالغ جریمه که مطابق به احکام این قـانـون از 5 تـا ۲۰۰ هزار افغـانـی مـیباشـد و جلــوگیــری از خـریــد و فــروش سیگـرت و سـایر محصولات تنباکو توسط اطفال از موارد عمده این قانون است که تا هنوز هیچ توجهی به آنها صورت نگرفته است.
با این وجود مسوولان وزارت صحت عامه از پیامدهای افزایش واردات سگرت هشدار داده و میگویند که قانون کنترول دخانیات و تنباکو مانند بسیاری از قوانین دیگر روی كاغذ باقی مانده و به صورت درست عملی نشده است. بشیراحمد سروری، آمر صحت روانی و سوء استفاده از مواد مخدر این وزارت، با انتقاد از عملكرد وزارتهای ذیربط گفت که نهادهای ذیربط در مورد واردات و جمعآوری تعرفههای گمركی محصولات و مشتقات تنباکو كار اساسی انجام ندادهاند. هرچند نظر به قانون، تعرفههای گمركی واردات سگرت از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافته است اما سروری میگوید که نقش وزارت مالیه در جمعآوری تعرفههای گمرکی و پایین آوردن سطح واردات دخانیات، از جمله سگرت، خیلی ضعیف است.
با آن که سعی کردیم نظر مسوولان وزارت مالیه را نیز در این مورد داشته باشیم اما موفق نشدیم. اما اجمل عبدالرحیمزی، سخنگوی وزارت مالیه، پیش از این به کلیدگروپ گفته بود: “ما در تطبیق قانونی که در جریده رسمی نشر شده و از طرف پارلمان تصویب شده، پابند هستیم و در تطبیق آن خود را مکلف میدانیم و در هر قلمروی که تطبیق نشده تطبیق میکنیم و اگر تطبیق شده ادامه میدهیم.”
کلیدگروپ یک گزارش تحقیقی را درمورد چگونگی تطبیق قانون کنترول تنباکو و دخانیات دو سال قبل به نشر رسانده بود اما حالا ارزیابیهای تازه ما نشان میدهد که هیچ پیشرفتی در این زمینه حاصل نشده است. داکتر بشیراحمد سروری، آمر صحت روانی و سوء استفاده از مواد مخدر در وزارت صحت عامه، میگوید وزارتهایی که در این قانون مکلفیت دارند، در قسمت اجرای وظایف شان کوتاهی میکنند. وی اما افزود که وزارت صحت عامه “علایم منع استفاده از دخانیات” را تهیه کرده و به زودترین فرصت، این علایم در محلات عمومی نصب خواهد شد.
قاچاق سیگرت
در کنار واردات سگرت به شکل رسمی، گفته میشود مقادیر زیادی از سگرت به شکل قاچاق نیز وارد کشور میشود. وجود تعرفههای سنگین و فرار از مالیات از دلایل اصلی قاچاق این کالا عنوان میشود. در کنار این، عدم نظارت درست از مرزهای کشور نیز زمینهساز قاچاق این محصول وارداتی به کشور شده است. آمار مشخصی درباره میزان قاچاق سگرت به کشور وجود ندارد.
