با وخیم شدن وضعیت امنیتی و افزایش فعالیت گروههای مسلح مخالف دولت در شماری از ولایتها، اکنون نگرانیها از احتـمـال عقب‌گرد افغانستان در عرصههای نظامــی و سیاسی بالا گرفته است. این عقب‌گرد احتمــالی تا آن جا هشدار دهنده به نظر میرسد که مقامهای سیاسی و نظامی امریکا – ابرقدرتی که بزرگترین حامـی سیــاسی – نظامی و مالی افغانستان است – را به بازنگری سیاست جنگی شان در افغانستان مجبور کرده است. آنها ضمن اعلام آمادگی برای افزایش سربازان شان در افغانستان، از کشورهای عضو ناتو نیز دعوت کردهاند برای مهار وضعیت به افغانستان سرباز بیشتری اعزام کنند. مقامهای نظامی افغان هرچند حمایت امریکا و ناتو از نظامیان افغان در مبارزه با تروریزم را مهم میپندارند ولی تأکید دارند که نیروهای دفاعی و امنیتی افغان توانایی آن را دارند به سرکوب مخالفان دولت ادامه دهند و اوضاع را کنترول کنند. این که چرا نظامیان سازمان ناتو به رهبری امریکا با گذشت 16سال از حضور شان در افغانستان، هنوز نتوانستهاند وضعیت سیاسی – امنیتی در این کشور را به حالت مطلوب آن برساند، سوالی است که همواره ذهن افغانها را با خود مشغول کرده است. شماری از آگاهان به این باورند که ادامه جنگ در کشور ناشی از رقابتهای قدرتهای جهانی و منطقهیی است. احمدفرهاد غیاثی، فعال مدنی در ولایت بدخشان، تحلیل و نگرانیاش درباره احتمال بدتر شدن وضعیت سیاسی و امنیتی در کشور را چنین بیان میکند : “فعلاً در افغانستان، به خصوص در شمال کشور، جنگ نیابتی روسیه و امریکا جریان دارد. زیرا گزارشها نشان میدهد که اخیراً برخی از گروههای مخالف دولت، توسط روسیه حمایت و اکمال میشوند. همچنان، دولت کنونی که تحت حمایت امریکا قرار دارد، تاکنون تلاش کرده به گونه غیرواقعبینانه اوضاع امنیتی و سیاسی کشور را در انظار جامعه جهانی خوب جلوه دهد؛ نمونه واضح آن نشست بروکسل بود که دولت افغانستان به چشم جامعه جهانی خاک پاشید.”
احمدفرهاد غیاثی، در مورد این که آیا امریکا تاکنون دولت افغانستان را صادقانه حمایت کرده است یا خیر، به این نظر است که امریکا و دیگر کشورها، از گذشته تاکنون، در قبال افغانستان صادقانه عمل نکردهاند. او تصریح کرد: “امریکا برای تهدید روسیه، چین و ایران، تلاش دارد اوضاع سیاسی و امنیتی در افغانستان را بحرانی سازد. به همین شکل، کشورهای رقیب امریکا نیز سعی دارند عرصه را در افغانستان برای حضور نظامی امریکا تنگ کرده و از آن سود ببرند.”
در عین حال، آگاهان معتقد هستند که امریکا بدون این که محاسبه همهجانبه از چگونگی افکار عامه در افغانستان داشته باشد و بدون این که حساسیتهای کشورهای منطقه و همسایههای افغانستان را درک کند، نیروی نظامیاش را وارد این کشور کرد و تاکنون نتوانسته شعار اصلیاش (مبارزه با تروریزم) را در منطقه به نتیجه برساند. عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان، ضمن این که خاطرنشان میکند “امریکا منافع خودش را بر هر چیز دیگری مقدم میداند”، نواقص عملکرد این کشور در قبال افغانستان را چنین بیان میدارد: “امریکاییها پس از آمدن به افغانستان و آوردن ناتو با خود احساس میکردند همگان در این برنامه حضور دارند و حتا روسیه و چین را نیز قسماً با خود دارند؛ آنها نقش ایران و پاکستان در منطقه را خیلی کمتر حساب میکردند و با شکست اقتصادی ایران باور داشتند که دیگر این کشور در برابر اقدامات ناتو و امریکا کاری نمیتواند.” رفیعی به این نظر است که امریکاییها از همان ابتدا در مورد نقش روسیه در منطقه دچار اشتباه شدند و روی نفرت مردم افغانستان از شوروی سابق حساب کردند. به گفته وی، امریکاییها حتا باور نداشتند که روسیه بتواند ائتلافی در شرق میانه یا در آسیای جنوبی به وجود بیاورد. رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان با توجه به این نقیصهها در عملکرد امریکا چنین استدلال میکند: “زمامداران امریکا اکنون پی بردهاند که کشورهای دیگری با درنظرداشت ضعفهای سیاسی امنیتی دولت افغانستان داخل معرکه شدهاند؛ [آنها درک کردهاند که] مقامهای افغان هنوزهم بحث قومی را دارند، در حالی که ماجرای افغانستان دیگر نمیتواند قومی باشد؛ زیرا در گذشتهها فقط یک یا دو قوم حق دسترسی به معاملات سیاسی را داشتند و اکنون اقوام دیگری نیز میتوانند در معاملات سیاسی سهیم باشند. امریکاییها دیگر به نظام تکقومی در افغانستان باور نمیکنند ( آنها تلاش میکنند این وضعیت به هر شکلی که باشد باید تغییر کند و نظام فراگیر شود).”
ادامه همکاری‌های نظامی
با بدتر شدن اوضاع امنیتی و سیاسی در کشور، مقامهای امریکایی برای افزایش همکاری‌های مالی و نظامی شان با دولت افغانستان، اعلام آمادگی کردهاند. آنها، اخیراً علاوه بر این که از تعهد تازه شان در بخش تقویت نیروهای نظامی افغان سخن زدهاند از کشورهای همپیمان و شرکای بینالمللی شان نیز خواهان اعزام نیروهای نظامی بیشتر به افغانستان شدهاند. دولت وزیری، سخنگوی وزارت دفاع، میگوید که هوگو لورنس، سفیر امریکا در کابل، در دیداری با محمدشریف یفتلی، لوی درستیز اردوی ملی، به عملی شدن تعهدات کشورش در قبال نیروهای نظامی افغان وعده داده است. وزیری گفته است: “لوی درستیز در مورد وضعیت امنیتی کشور به سفیر امریکا معلومات داد و سفیر در مقابل تأکید کرد که وعدههاییکه ایالات متحده برای تقویت نیروهای مسلح افغان کرده بود را عملی خواهد کرد.”
دولت افغانستان در یک و نیم دهه گذشته همواره از همکاران بینالمللیاش خواهان تقویت و تجهیز نیروهای نظامی افغان شده است. آگاهان اما معتقد هستند که امریکا تاکنون در رابطه به تجهیز و تقویت نیروهای نظامی افغان چندان توجهی نداشته و ممکن است در آینده نیز به جای تقویت نیروهای افغان نیروهای نظامی خود را در افغانستان افزایش دهد. عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان، میگوید با توجه به ضعفهایی که در اردوی ملی وجود دارد، امریکاییها روی اردوی افغانستان حساب نمیکند. به گفته وی، آنها (امریکاییها) میدانند چه کسانی در اردو شامل اند و چگونه در مقابل گروههای مسلح مخالف دولت میجنگند: “امریکاییها با نگرانی جدی تصمیم گرفتهاند نیروهای خویش را در افغانستان بیشتر کنند، یک نظام از نوع دموکراتیک – دیکتاتوری را ایجاد کنند تا هم مردم را آرام کنند و هم اوضاع سیاسی در افغانستان مهار شود. بیشتر شدن نیروهای امریکایی بیشتر با تشویشهای امنیتی که با آمدن گلبدین حکمتیار مطرح میشود وابسته است. طالبان برای امریکا تهدید جدی محاسبه نمیشوند.”
از سویی هم، رسانههای امریکایی گزارشکردهاند که برخی مقامهای دولتی آن کشور با ارایه طرحی به کاخ سفید، از رییس جمهور دونالد ترامپ خواهان اعزام حداقل ۳۰۰۰ نیروی نظامی دیگر برای مبارزه با طالبان در افغانستان شدهاند. بر اساس این طرح – که کلیات آن از جملــه در روزنـامــههـای امریکایی واشنگتــنپســت و نیــویـورک تــایمــز منـتشــر شده – همچنان به قومندانان امریکایی در افغانستان اجازه داده خواهد شد تا رهبران طالبان را هدف حملات هوایی قرار دهند. طرح افزایش نیروی نظامی از سوی امریکا در افغانستان در حالی مطرح میشود که بر اساس توافقات قبلی، کشورهای عضو ناتو، ماموریت جنگی شان در افغانستان را در پایان سال ۲۰۱۴ و آغاز ۲۰۱۵ رسماً خاتمه دادند. در حال حاضر، شمار نیروهای امریکایی در افغانستان به ۸۴۰۰ نفر میرسد و فقط حدود ۵۰۰۰ هزار سرباز از دیگر کشورهای عضو ناتو در افغانستان حضور دارند. ماموریت فعلی نیروهای باقیمانده ناتو در افغانستان “حمایت قاطع” نام دارد و مسوولیت شان دادن مشوره و آموزش به نیروهای امنیتی افغان است.
اما وضعیت امنیتی در کشور پس از خروج نیروهای جنگی ناتو بسیار ناپایدار شد و قرار است در مورد افزایش دوباره نیروهای ناتو در افغانستان در اجلاس اعضای این سازمــان در پایــان ماه مـی و در نشست وزیران دفاع کشورهای عضو ناتو در ماه جون صحبت شود. تاکنون علاوه بر ایالات متحده امریکا، کشورهای چون فرانسه، دنمارک، استرالیا و بریتانیا، از بررسی اعزام نیروی بیشتر به افغانستان سخن گفتهاند. بر اساس گزارشها، قرار است از ۳۰۰۰ تا۵۰۰۰ سرباز اضافی به جمع ۱۳ هزار و ۴۰۰ سرباز امریکایی و ناتو در افغانستان اضافه شوند.
پیشبینی نگرانکننده
گسترش ناامنی در کشور و عدم مدیریت سالم نیروهای دفاعی و امنیتی، سبب شده است شماری از کشورها نسبت به آینده ثبات سیاسی و امنیتی افغانستان به دیده شک بنگرند. اخیراً دانیل کوتس، رییس سازمان استخبارات امریکا، اعلام کرد با وجود افزایش کمکهای نظامی از سوی این کشور و متحدانش، اوضاع سیاسی و امنیتی افغانستان تا سال ۲۰۱۸ میلادی بدتر خواهد شد. کوتس بیباوریاش را نسبت به تواناییهای نیروهای نظامی افغان برای شکست شورشیان، به کمیته استخباراتی سنای امریکا اعلام کرد و گفت که گروه طالبان به احتمال زیاد نفوذ خود در مناطق روستایی را گسترش خواهد داد. رییس سازمان استخبارات امریکا، نواقص نیروهای امنیتی افغان را مربوط به عملکرد آنها در جنگ علیه طالبان، تلفات، ترک وظیفه از سوی افسران، ضعف در کمکهای لجستیکی و رهبری ضعیف، عنوان کرده است. او همچنان افزود که تلاش دولت افغانستان برای پایان دادن به وابستگی این کشور به کمکهای خارجی زمانی میتواند نتیجه دهد که جلو نفوذ گروههای شورشی گرفته شود و یا دولت با طالبان به توافق صلح برسد.
با این حال، مسوولان در وزارت دفاع ملی، با آن که این گونه پیشبینیها را نادرست میدانند، اما میگویند این گونه اظهارات به جای این که بر روحیه نیروهای دفاعی و امنیتی افغان تأثیرات منفی داشته باشد، عزم آنها در مبارزه با تروریزم را بیشتر میسازد. محمد رادمنش، معاون سخنگوی وزارت دفاع ملی، میگوید که هر نوع پیشبینی از سوی مقامهای خارجی به نفع نیروهای امنیتی افغان است و آنها را آمادهتر از قبل خواهد کرد. رادمنش میافزاید که پیروزی نیروهای امنیتی افغان در مقابل گروههای مسلح بستگی به آن دارد که جامعه جهانی بهویژه ایالات متحده امریکا به تعهدات خود در بخش تمویل و تجهیز این نیروها عمل کند. وی تصریح کرد: “این پیشبینی به نفع ما به خاطر این است که ما بیشتر از گذشته آمادگیهای خود را بگیریم و مسوولیتهای خود را در برابر وطن خود بهتر از آنچه گفته میشود انجام دهیم. اگر اردوی ملی بر اساس تعهدنامهها اکمالات شوند، ما میتوانیم بسیاری از پیشبینیها را به تغییر مواجه سازیم. ”
از سوی دیگر، پارلمان افغانستان، به شمول ولسی جرگه و مشرانوجرگه، در واکنش به اظهارات رییس سازمان استخبارات امریکا، خواستار بررسی هرچه بیشتر این گونه پیشبینیها شدهاند تا نواقص در نهادهای نظامی کشور برطرف شود.
