در یکی از روزهای آفتابی که هوا آلوده با گرد و خاک بود، در چهار راهی برکی شهر کابل، نگاهم را چند زن نارنجیپوش به خود جلب کرد که به جنگ ناپاکیهای شهر برآمده بودند. زنانی که در کنار همقطاران مرد شان به تازگی از سوی شاروالی کابل و یک موسسۀ خارجی استخدام شده بودند تا بخشی از مسوولیت های تنظیفی شهر کابل را به شانه بکشند؛ مسوولیتی که برای زنان فرصت امرار معاش را به وجود آورده و برای کارفرمایان، احساس رضایت خلق کرده است.
مسوولان در شاروالی کابل میگویند که این نهاد و برنامۀ “یو.ان. هبیتات” در این اواخر حدود دو هزار نفر را در بخش تنظیف این شهر به کار گماشتهاند که از این شمار حدود 400 نفر آنها را زنان تشکیل میدهند. هرچند سهم زنان در پاکی شهر نسبت به سهم مردان خیلی ناچیز است اما مسوولان شاروالی کابل میگویند سعی دارند نقش زنان در این برنامه را برجسته سازند.
زنان نارنجیپوش پایتخت با آن که از فرصت خلق شده برای شان خرسندند اما مشکلات زیادی نیز در برابر کارشان وجود دارد. پری، یک تن از بیجاشدگان جنگهای داخلی ولایت بغلان است. او که حــدود یک مــاه مــیشود در ریــاســت تنــظــیف شهــر کابل بــه عــنوان جاروبکش استــخــدام شده است. میگوید ناداری و فقر پای او را به این عرصه کشانده است. خانوادۀ هشت نفریاش خرج و خوراک میطـلــبد و او نیز نــاچـــار است بــه کــمک شانههای نحیفاش گرد و خاک بروبد تا در بدل آن معاش دریافت کند. پری از ناملایمات زندگیاش یاد میکند و میگوید که شوهرش معلول است و به همین دلیل چرخۀ زندگی را باید او بچرخاند. کمبود کار مشکل اصلی او و خانوادهاش است. وی گفت که به دلیل نیافتن کار، حدود یک سال را با مشقت تمام با خانوادهاش در زیر خیمه سپری کرده است.
این بیجاشدۀ ولایت بغلان که اکنون در ریاست تنظیف شاروالی کابل ایفای وظیفه میکند، از کــارش راضــی است. او میگــویــد:” از این که برایم وقت داده شده تا در کنار مردان در پاککاری شهر خود سهم بگیرم، افتخار میکنم و از طرف دیــگـــر با معـــاشی که در برابر کار خود اخذ میکنم با رضایت خاطر میتوانم خانوادهام را کمک مالی کنم.”
ایجاد شغل برای زنان در ریاست تنظیف شاروالی کابل نه تنها برای خانم پری امید تازهای برای زندگی آفریده است، بلکه زنان زیاد دیگر را نیز نسبت به داشتن زندگی مناسب مطمئن ساخته است. نسیمه یکی دیگر از زنان جاروبکش که حدود دو هفته میشود در ناحیۀ چهارم از سوی مسوولان ریاست تنظیف به کار گماشته شده است، میگوید:”چندی پیش شرایط سخت زندگی، من و اعضای خانوادهام را ناگزیر ساخت که دست به گدایی بزنیم، اما شکر خدا، حالا در این جا مقرر شدم و افتخار میکنم که دیگر تگــدیگــری نــمـیکنــم.”
نسیمه که با عــلاقــمـندی خاص با جسم ضعیف و حـــادثــهدیـــدهاش ســـرک را جـــاروب میکرد، گــفـــت:” وقتی سرک‌های شــهر را جاروب میکنم به این فکر میکنم که اگر من درس میخواندم امروز شاید یک جای بهتر کار کرده و خانوادۀ خود را بیشتر حمایت میکردم.” او از تمام خــانـــوادهها میخواهد که مانع مکتب رفتن و ادامۀ تحصیل دختران شان نشده و آیندۀ آنها را با دشواری روبهرو نسازند.
توهین و ناسزاگویی
جاروبکشی زنان در روی سرک خالی از درد سر نیست. نارنجیپوشان زن مدعی هستند که آنها حین انجام وظیفه با انواع تحقیر، توهین و دشنام از سوی رهگذران و مردان اوباش روبهرو میشوند. زیبا، یک تن از کارگران ریاست تنظیف شهر کابل، میگوید: “تکسیرانان، کراچیداران و مردان بیکار به مجردی که از نزدیک ما عبور میکنند، به ما ناسزا میگویند؛ مثل بیا برویم نان خوردن، لعنت به شوهران بیغیرت تان و دیگر کلمههای بد و زشت که همیشه از زبان آنها میشنویم.”
با این همه، وی گفت:”من و همکارانم که با چــنین آزار و اذیــتهــا روبهرو مــیشویم و مردان برای ما مزاحمت ایجاد میکنند، همه مزاحمت‌ها را نــادیده گرفته و به کار خود ادامه میدهیم. باور ما این است در صورتی که ما کار و مسوولیت خود را ادامه بدهیم، این همه مشکلات حل و روند کاری ما حالت عادی را به خود میگیرد. ما باور داریم که مشکل آزار و اذیت به مرور زمان خود به خود از بین میرود.”
آزار و اذیت زنان از سوی مردان، نه تنها این زنان نارنجیپوش را نگران ساخته بلکه ریاست تنظیف شاروالی کابل را نیز درگیر این ماجرا کرده است. مسوولان در این ریاست با آن که مشکلات زنان را در این عرصه تأیید میکنند اما میگویند که آنها با درک همین مسأله، شماری از کارمندان را به شکل مخفی به خاطر جلوگیری از آزار و اذیت زنان کارگر شاروالی موظف ساختهاند. در کنار این، پولیس کابل نیز در این زمینه با شاروالی کابل همکار است.
احمدبــهــزاد غــیاثی، رییس عمومی تنظیف شاروالی کابل، میگوید زنانی که در سرک‌ها و کوچه‌ها جاروبکشی میکــنــند قــهرمانان واقعی هستند که برای خانوادههای شان رزق حلال به دست میآورند. به گــفتۀ وی، کسانی که آنها را آزار و اذیت میکنند در حقیقت یک “جنایت اجتماعی” را مرتکب میشوند. او تأیید کرد که شکایتهایی از آزار و اذیت این زنان به آنها رسیده است و ریاست تنظیف نیز با همکاری حوزه‌های امنیتی پولیس در این زمینه دست به کار شده است: “برای محو آزار و اذیت زنان، یک تعداد از کارمندان شاروالی به گونۀ مخفی موظف شدهاند تا آن تعداد افــرادیکــه به چنین عمل زشت دست میزنند، دستگیر و به پنجۀ قانون بسپارند. از طرف دیگر، ما به نهادهای امنیتی نیز مسوولیت دادهایم که آن تعداد افرادی که برای زنان کارگر در هشت ناحیۀ شهر کابل مزاحمت خلق میکنند، آنها را دستگیر و نظر به قانون مجازات کنند.”
با آن که مسوولان امنیتی در مورد گرفتاری افرادی که در کوچه و بازار زنان جاروبکش را اذیت میکنند ارقام مشخصی در دست نــمیدهنـــد، اما میگــویـــند که گرفتاری این افراد از سوی حــوزههـــای امنیتی انجام میشود. نجیــب دانش، ســرپــرست ریاست مطبــوعات و روابط عـــامۀ وزارت داخــله، در مصاحبه با هفتــهنــامــۀ مرسل گفت:”پولیس روزانه از سراسر کشور حدود 100 نفر را در پیوند به همین قضایا دستگیر میکند، اما به دلیل نبود الزامیت قانونی نمی‌تواند اقدام جدی علیه آنها داشته باشد. صرفاً نیروی پولیس در این گونه موارد، سفارش های اصلاحی و تهذیبی دارد.”
تأخیر در پرداخت معاش
بخش دیگر از نگرانی های این زنان را تأخیر در پرداخت معاشهای شان تشکیل میدهد. شماری از این زنان میگویند با آن که بیش از چهار ماه از مدت استخدام شان در این ریاست میگذرد، اما صرف یک ماه معاش دریافت کردهاند. گلمکی، یک تن از این زنان کارگر، با ابراز نگرانی از تأخیر در پرداخت معاشهای شان از سوی این ریاست میگوید هر باری که زنان جاروبکش برای دریافت معاش به ریاست تنظیف مراجعه میكنند، به بهانه های مختلف دست خالی بر میگردند. این خانم کارگر در ریاست تنظیف که مسوولیت فراهم کردن مخارج خانوادۀ هشت نفری را بر دوش دارد، در گفتگو با هفتهنامۀ مرسل، گفت:”ما جاروب کشان بیش از چهار ماه میشود که منتظر دریافت معاش ماهانۀ خود هستیم، اما وقتی نزد سرگروپ خود شکایت میکنیم، وی با رویۀ زشت میگوید که پرداخت معاش شما مسوولیت من نیست، خوش هستی کار کن، در غیر آن میتــوانـــی در جای دیگر برایت کار پیدا کنی.” خــانم گلمکی از مسوولان ریاست تنظیف شاروالی کابل میخواهد به مشکلات شان هرچه زودتر رسیدگی کنند.
سلیمه (نام مستعار) یکی دیگر از جاروبکشان در سرکی در امتداد منطقۀ کارته پروان است. وی که از دو ماه به این سو، از سوی ریاست تنظیف به کار گماشته شده است، از دریافت مقدار امتیاز ماهانهاش بیخبر است. وی در گفتگو با هفتهنامۀ مرسل گفت تا هنوز به معاش ماهانۀ خود دسترسی پیدا نکرده است. سلیمه افزود:” گفته میشود که معاش ماهانۀ جاروبکشان ریاست تنظیف مبلغ 150 دالر امریکایی و از بعضی دیگر ما شش هزار افغانی میباشد.” وی دلیل عدم آگاهی از معاش ماهانۀ خود را بیسوادی عنوان کرده و گفت:” زمانی که من در ریاست تنظیف استخدام شدم، مسوولان گفتند که معاش ماهانهات مبلغ 150 دالر است، چون سواد ندارم و قرارداد را نتوانستم بخوانم روی همین دلیل در قرارداد شصت گذاشتم، اما حالا آنها برایم میگویند که معاش ما شش هزار افغانی است.”
در همین حال، یک تن دیگر از جاروب کشان ریاست تنظیف که خود را با اسم مستعار لیلما معرفی کرد، گفت که در بخش استخدام و امتیاز ماهانۀ این کارگران فساد وجود دارد. وی بعضی از کارمندان ریاست تنظیف را به رشوهگیری متهم کرده، افزود:” بعضی از مســوولان ریــاســـت تنــظیف، در استخدام کارمندان درخواست پول کرده و میگویند که اگر میل به دریافت معاش دالری دارید، 300 دالر امریکایی شیرینی بدهید بعد شما را در همان پروسه استخدام میکنم. من که توان پرداخت این شیرینی را نداشتم، از معاش دالری محروم شدم.” او زنان کارگری را سراغ دارد که از دوستان شان پول قرض کرده و خود را شامل معاش دالری این برنامه کار کردهاند.
مسوولان ریــاســت تنــظیــف شــاروالــی کابل این ادعاها را بیبنیاد خوانده و از شفافیت پروسۀ استخدام کارمندان بخش جاروب کشی اطمینان میدهند.
به گفتۀ احمدبهزاد غیاثی، رییس تنظیف شاروالی کابل، طرح استخدام زنان در بخش تنظیف، پلان رهبری شاروالی کابل است تا زنان در کنار مردان به صفت جاروبکش به کار گماشته شوند:”ما استخدام زنان را از پنج ماه پیش به این سو تحت شرایطی که سن شان از 18 تا 65 سال باشد و توانایی کار را داشته باشند، آغاز کردیم که به شکل امتحانی 14 تن از زنان را در بخش جــاروبکـــشی در نــاحــیۀ چـــهار شــهر کابـــل شامل کار نمودیم. باید گفت که خوشبختانه بــه کــمــک پــــروژۀ ملل متــحــد، بــخــش” یو. ان. هبیتات”، به تعداد 2000 کارگر شامل ریاست تنظیف شدند و در مجموع این افراد برای کار و فعالیت در دو بخش ( آگاهی‌دهی در مورد جمعآوری و انتقال زباله های خانه به خانه و جاروبکشی) استخدام شدهاند.”
وی هدف اشتغالزایی زنان در این بخش را بهبود پاککاری شهر و همچنان رفع مشکلات اقتصادی خانوادههای بیبضاعت عنوان کرد. وی در ادامه افزود: “ما تا اکنون به تعداد 411 کارگر زن را در این بخــش در هشت نــاحــیۀ شهر شامل کار کردیم و پروسه استخدام آن ها شامل دو بخش است. یک تعداد این زنان توسط ادارۀ شاروالی به کار گماشته شدهاند که معاش شان مبلغ شش هزار افغانی و افرادی که معاش ماهانۀ شان 150 دالر امریکایی است از سوی” یو. ان. هبیتات” استخدام شده اند.”
به گفــتۀ ریــاســت تنظــیف شاروالــی کابل، تلاش ها جریان دارد تا این پروسه به گونۀ دوامــدار ادامــه پیــدا کــند. از ســویــی هــم،
احمدبهزاد غیاثی، رییس تنظیف شاروالی کابل، تاخیر در معاشهای کارگران بخش تنظیف را در اوایل ماه حمل میپذیرد. به گفتۀ وی:” دلیل تاخیر معاش های این کارگران، عوض شدن نصاب جدید به جای نصاب کهنه یعنی روند توزیع معاشهای کارگران و کارمندان ریاست تنظیف مطابق روند بانکی میباشد که مطابق نصاب جدید هر کارگر و کارمند میتواند معاش خود را از بانک اخذ نماید که در حال حاضر مشکلات معاش تمام کارگران و کارمندان حل شده است.
کمبود امکانات و لوازم محافظتی
زنان نــارنــجــیپــوش، عدم دســترسی شان به خدمات صحی، لوازم محافــظــتی و نبود کودکستان را از دیگر مشکلات خود در ریاست تنظیف شاروالی کابل عنوان میکنند. نبود دستکش و ماسک از مهمترین نگرانیها به خاطر صحت کــارگـــران جــاروبکــش است. در کنار این، آنها از کمبود یونیفورم و لوازم کاری نیز شکایت دارند. نبود کودکستان برای نگهداری از کودکان شان از دیگر نگرانیهای زنان کارگر در ریاست تنظیف است.
شکریه، کارمند ریاست تنظیف شاروالی کابل، یکی از مشکلات عمدۀ خود را عدم دسترسی به خدمات صحی عنوان کرده و در گفتگو با هفتهنامۀ مرسل گفت:”مدت 10 روز میشود به اثر تنفس کردن گرد و خاک، دچار نفستنگی شدهام، اما پول ندارم كه خود را تداوی كرده و از شدت درد و نفستنگی رهایی پیدا كنم.”
نفیسه، یک کارگر دیگر در بخش جاروبکشی، با انتقاد از کم توجهی مسوولان میگوید با آن كه تمام كارگران ریاست تنظیف شاروالی در هنگام جاروب کردن و انتقال زباله ها با گرد و خاک و کثافات درگیر هستند و امراض مختلف آنها را تهدید میکنند، اما جهت تداوی این كارگران، مركز صحی مشخصی وجود ندارد. وی در ادامه افزود:”زمانی كه من مریض شدم، به کلینیک ریاست تنظیف شاروالی مراجعه کردم. متأسفانه در آن جا نه داکتر و نه دوا بود. مسوول آن کلینیک برایم گفت که برو خود را در شفاخانههای خصوصی تداوی کن.”
با این حال، احمدبهزاد غیاثی، رییس تنظیف شاروالی کابل، آمار مشخصی در مورد تعداد کارگران این ریاست که به دلیل مشکلات صحی ناشی از جمعآوری و انتقال زبالهها به امراض تنفسی مبتلا شده باشند، ارایه نکرد، اما گفت که ریاست تنظیف در چوکات این اداره، یک کلینیک را به منظور تداوی این افراد ایجاد کرده است، ولی این مرکز پاسخگوی نیازمندیهای کارگران بخش تنظیف شاروالی کابل نیست.
او مـــیگـــــویـــد در حــال حاضـــر زمــیـــنۀ تداوی کــارگـــرانی که آسیب میبینند در این مرکز وجود ندارد و ریاست تنظیف به وسیلۀ استــعلام، افــراد آسیــبدیــده را بــه شــــفاخـانۀ وزیر محمد اکبــرخــان غرض تداوی معرفی میکند. رییس تنظیف شاروالــی کــابل وعده سپرد که این ریاست به کمک نهادهای کمککننده، در نواحی مختلف شهر کابل، مراکز صحی جداگانه برای کارمندانش ایجاد خواهد کرد، اما وی تاریخ دقیق ایجاد این مراکز صحی را مشخص نساخت.
کارمندان شاروالی کابل در کنار عدم دسترسی به خدمات صحی، از عدم دسترسی به وسایل محافظتی چون دستكش، ماسک و لباس نیز شکایت دارند. شاهگل، یک تن از جاروبکشان ناحیۀ چهارم شهر کابل، در مصاحبه با هفتهنامۀ مرسل گفت:” تاکنون برای ما به جز از یک برس دیگر هیچ وسیلۀ محــافظتی داده نشده است.” اما غیاثی میگوید:”براساس قانون کار، این ریاست برای زنان جاروبکش، دستکش، ماسک و یونیفورم نارنجی رنگ داده است، لیکن خودشان علاقمند نیستند که این لباس را بپوشند. تلاش میشود از این پس کارگران و کارمندان زن در بخش تنظیف لباس و چادر نارنجی رنگ و هم دیگر وسایل محافظتی خود را بپوشند.”
در کنار این، زنان کــارگـــر ریـــاست تنظیف شـــاروالــی کابل از نــبود کــودکســتان برای نگهداری کودکان شان شکایت دارند.
سکینه که یک تن از کارمندان این ریاست است و چهار فرزند کوچک دارد، میگوید:” من در خانه برای نگهداری کودکانم کسی را ندارم، چند بار مشکل خود را با مسوولان شریک ساختم، اما تاکنون به مشکلات ما رسیدگی نشده است.”
این در حالی است که مسوولان ریاست تنظیف از وجود کودکستانهای مجهز برای کودکان زنان کارگر خبر داده و میگویند که آن تعداد از کارگرانی که خانههای شان به کودکستانها نزدیک است، میتوانند بعد از تکمیل کردن فورم ثبت نام، کودکان شان را غرض نگهداری شامل کودکستان کنند.
احمدبهزاد غیاثی، رییس تنظیف شاروالی کابل، گــفت:”ریــاســـت تنظیف به منظور حمایت از زنان کارگر در این بخش مصمم است به هر نوع مشکلات شان رسیدگی کند و از همین سبب این ریاست با ریاست کودکستانها به تفاهم رسیده تا از کودکان زنان کارگر در کودکستانها مواظبت صورت گیرد.” احمدبهزاد غیاثی از کارگران زن ریاست تنظیف شاروالی خــواست در صورت مــواجه شدن با کدام مشکلی، بهتــر است به صورت رسمی، ریاست تنظیف را در جــریــان قرار دهــند تا مشکــلات شان حل شود.
