در تقویم رسمی کشور، 20 حوت، روز ملی حفاظت از میراثهای فرهنگی، تعیین شده است. در همین ارتباط، مقام‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ میگویند که افغانستان در کنار رسم و رواجهای باستانی، دارای اماکن و آثار تاریخی و فرهنگی زیادی است که میتواند سبب رشد صنعت توریزم در کشور شود. این مقامها اما تصریح میکنند که سالها جنگ در کشور، آسیبهای جدی به میراثهای فرهنگی و آثار تاریخی کشور وارد کرده و دولت هنوز قادر نشده بخشی از آثار و امکان تاریخی و فرهنگی را زیر حفظ و مراقبت قرار دهد. با این حال، مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ به خاطر حفظ و مراقبت بیشتر از میراثهای فرهنگی و تاریخی کشور در صدد جلب حمایت مردم از این میراثها برآمده و از رسانهها میخواهند در رابطه به تنویر افکار عمومی در رابطه به حفاظت از آثار باستانی و میراثهای فرهنگی بیشتر اطلاعرسانی کنند.
پوهنوال محمدرسول باوری، معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ و استاد پوهنتون کابل، در یک مصاحبه اختصاصی با کلید گفت: “اگر مردم در رابطه به حفاظت از آثار تاریخی با دولت همکار نباشند، دولت توانایی حفاظت و مراقبت از تمام آثار و میراثهای فرهنگی کشور را ندارد.” وی تصریح کرد که قبل از این از طریق نهادهای تعلیمی و تربیتی، درمورد اهمیت حفاظت از میراثهای فرهنگی، ذهنیتسازی میشد، اما اینبار وزارت اطلاعات و فرهنگ میخواهد که رسانهها را به تنویر افکار عامه درمورد حفاظت و مراقبت از میراثهای فرهنگی، فرابخواند. باوری تأکید داشت که وزارت اطلاعات و فرهنگ به زودی در زمینه حفاظت و مراقبت از آثار تاریخی و میراثهای فرهنگی با وزارت احیا و انکشاف دهات تفاهمنامهای را امضا خواهد کرد تا تمام 35 هزار شورای مردمی که در وزارت احیا و انکشاف دهات راجستر هستند، در رابطه به حفاظت از میراثهای فرهنگی با وزارت اطلاعات و فرهنگ همکاری کنند. معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ در عین حال گفت که این وزارت میخواهد تفاهمنامه دیگری را با وزارت شهرسازی امضا کند تا براساس این تفاهمنامه آثار و اماکن تاریخی در شهرها، به کمک ادارات شهرسازی تحت بازسازی و مرمت قرار گیرد. همچنان به گفته وی، وزارت اطلاعات و فرهنگ با شاروالی کابل نیز در تفاهم شده است تا در رابطه به حفاظت از میراثهای فرهنگی، هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ مسلکی، با این وزارت همکاری کند.
معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ میگوید که این یک امر مسلم است که حوادث طبیعی و گذشت زمان آثار و میراثهای فرهنگی را صدمه زده و به خطر مواجه میسازد. وی به طور مثال گفت که منار جام در ولایت غور، از جمله میراثهای فرهنگی جهانی به حساب میرود، اما از حادثات طبیعی به شدت متأثر شده است: “منار جام یکی از میراثهای فرهنگی جهانی به حساب میرود، اما براساس تحقیقات ما، این منار در اثر حوادث طبیعی دچار میلان 2.5 سانتیمتری شده است. ما درمورد آسیبپذیری آن بسیار نگران هستیم. هرچند متخصصان یونسکو گفتهاند که این میلان بر اثر حادثات صورت گرفته و دیگر حرکت نخواهد داشت، با آن هم ما نگرانی خود را با ریاست جمهوری نیز شریک کردهایم تا درمورد حفظ و مراقبت این منار تدابیر جدیتری روی دست گرفته شود.”
براساس معلوماتی که مقام‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ ارایه میدهند، از میان دهها هزار اثر تاریخی در کشور، تاکنون تنها 5000 قلم آن شناسایی شده است. به گفته پوهنوال رسول باوری، شناسایی آثار باستانی از دورههای خیلی گذشته به گونه غیررسمی صورت گرفته است، اما آغاز ثبت و راجستر آنها، به شکل رسمی، به دوره حکومت امیر امانالله خان بازمیگردد.
معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ میگوید بعد از آن که قانون حفظ و مراقبت از میراثهای فرهنگی در بین سالهای 1359 تا 1360 نافذ شد، از آن زمان به بعد 1450 اثر و میراث فرهنگی در کشور ثبت و راجستر شده و برای 800 اثر تاریخی نیز معرفینامه نوشته شده است.
جستجوها برای کشف و شناسایی آثار باستانی در مناطق مختلف کشور همچنان ادامه دارد که حفریات در معدن مس عینک لوگر را میتوان یکی از این موارد به حساب آورد. براساس معلوماتی که مقام‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ ارایه میدهند، در معدن مس عینک دو گنجینه یکجا وجود دارد که شامل “گنجینه آثار باستانی” و “گنجینه مس” میباشد. معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ میگوید: “تا هنوز حفریات در این معدن به پایان نرسیده و دو سال است که ما محققان خود را به این محل بردهایم و متوجه شدهایم که در حدود 125 سایت در این محل وجود دارد که 110 سایت آن مشخص شده، 8 سایت آن در محلی است که هم مقدار مس در آن زیاد است و هم آثار باستانی زیادی دارد.”
باوری توضیح داد که این پروژه قبلاً توسط وزارت معادن و پترولیم پیش برده میشد، ولی بعد از آن که آثار باستانی از این محل کشف شد، پروژه مستقیماً تحت مدیریت وزارت اطلاعات و فرهنگ قرار گرفت تا به صورت مسلکی و قانونی جستجوی آثار باستانی در این معدن ادامه یابد. محمدرسول باوری خاطرنشان ساخت که وزارت اطلاعات و فرهنگ تا زمانی که مطمئن نشود آثار باستانی در این معدن کاملاً کشف شده است، زمینه برای استحصال مس مساعد نخواهد شد. او گفت: “اما این بدان معنا هم نیست که کار ما تا زمان لایتناهی ادامه مییابد بلکه بعد از اجرای یک پلان مشخص، حفاریهای ما به پایان خواهد رسید و زمینه برای استحصال مس فراهم خواهد شد.”
ترمیم آثار تاریخی
با توجه به این که میراثهای فرهنگی ما تا چه اندازه نیاز به ترمیم و بازسازی دارد، معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ، این میراثهای فرهنگی را از لحاظ ضرورت ترمیم به سه دسته تقسـیم مـیکنـد: 1 – آثاری که در حال تخـریب شـدن جــدی است؛ 2 – آثاری که به ترمیم سریع نیاز دارد؛ 3 – آثاری که به ترمیم ابتدایی نیاز دارد.
هرچند مقام‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ میگویند این وزارت در آن حد بودجه در اختیار ندارد تا مسوولیت ترمیم و بازسازی میراثهای فرهنگی را به دوش بگیرد اما به گفته آنها، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ترمیم و بازسازی میراثهای فرهنگی را اولویتبندی کرده و جهت ترمیم و بازسازی آنها با دیگر نهادهای دولتی و موسسات فرهنگی وارد گفتگو میشود. پوهنوال محمدرسول باوری میگوید که وزارت اطلاعات و فرهنگ همین اکنون با شاروالی و برخی وزارتهای دیگر پروژههای ترمیم و بازسازی برخی از میراثهای فرهنگی را زیر دست دارد. وی در این زمینه از بازسازی قصر دارالامان یادآوری کرد که این پروژه به هدایت محمداشرف غنی، رییس جمهور و با استفاده از امکانات وزارت شهرسازی، اکنون در حال اجرا است. وی در عین حال از پروژه بازسازی چهلستون یاد میکند که به همکاری موسسه فرهنگی آغاخان، تحت ترمیم قرار دارد. به همین شکل، وی از تکمیل شدن بازسازی باغ بابر نیز یاد میکند.
با این همه، معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ میگوید زمانی که شهر غزنی به حیث مرکز فرهنگی کشورهای اسلامی انتخاب شده بود، این وزارت بسیاری از میراثهای فرهنگی در این شهر را ترمیم و یا بازسازی کرد. اما به گفته وی، بازهم در این ولایت آثار زیادی موجود است که نیاز به ترمیم و مراقبت بیشتر دارد.
شهر غزنی با توجه به گذشته درخشان باستانی آن، در سال 2013 میلادی به حیث پایتخت فرهنگی کشورهای اسلامی، از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی کشورهای اسلامی (آیسسکو) تعیین شد. پیشتر بشیر محمدی، رییس اطلاعات و فرهنگ ولایت غزنی، به کلید گفته بود که اگرچه شماری از آثار تاریخی شهر غزنی به خاطر انتخاب این شهر به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام، ترمیم و بازسازی شده است، ولی به دلیل استفاده مواد بیکیفیت در بازسازی این آثار، اکنون آثار مذکور دوباره در معرض تخریب قرار گرفته است. به گفته وی، انجنیران وزارت اطلاعات و فرهنگ، شماری از آثار تاریخی و فرهنگی این ولایت را سروی کرده و کار بازسازی آنها بعداً آغاز خواهد شد.
تاراج آثار باستانی
بیش از چهار دهه جنگ، زیانهای زیادی را در عرصه فرهنگی به کشور به بار آورده که از جمله این زیانها میتوان به تخریب و تاراج آثار باستانی از موزیم ملی اشاره کرد. محمدرسول باوری، معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ، میگوید در دوران جنگ بیشترین آسیب به موزیم ملی رسیده است. او افزود: “براساس محاسباتی که صورت گرفته، 75 درصد آثاری که در طول تقریباً 80 تا 100 سال در موزیم ملی جمعآوری شده بود، از دست رفته است. در طول جنگها، برخی از آثار تخریب شد و برخی دیگر به گونه سازمانیافته مورد غارت کشورهای دیگر قرار گرفت.”
به گفته باوری، برخی از اشخاص و کشورهای دوست، دوباره سعی کردهاند آثار باستانی ما را جمعآوری و به افغانستان برگردانند. باوری میگوید: “پاول بوخرر، محقق و باستانشناس، به تعداد 1300 قلم از آثار باستانی افغانستان را که در سویس جمعآوری شده بود، به افغانستان بر گردانده است. همچنان در این اواخر، 108 قلم از این آثار که به غارت رفته بود، توسط کشور دوست ما جاپان جمعآوری شده و به افغانستان برگردانده شده است.”
در این حال، عینالدین صداقت، آمر موزیمداران موزیم ملی، نیز میگوید از حدود 100 هزار اثر تاریخی که قبل از جنگهای تنظیمی در موزیم ملی موجود بود، 70 هزار قلم آن تخریب شده و شماری از آنها هم به یغما رفته است. به گفته عینالدین صداقت، بعد از سقوط طالبان از قدرت، افغانستان با برخی از کشورها، از جمله فرانسه و امریکا، قراردادهایی را به امضارساند که براساس اینقراردادها، حفریات رسمی در کشور آغاز شد و بعد از آن آثار تاریخی از هر ساحه باستانی به موزیم ملی انتقال یافته است.
عینالدین صداقت میافزاید براساس قراردادهایی که افغانستان با کشورهای مختلف دارد، اکنون آثار باستانی افغانستان در هر کشوری که شناسایی شود، به کمک پولیس بینالمللی به افغانستان انتقال مییابد. وی میگوید: “ما تقریباً بیش از 2000 اثر داریم که از کشورهای مختلف از جمله انگلستان به افغانستان انتقال یافته است.”
وقتی به موزیم ملی مراجعه شود دیده میشود که آثار تاریخی از دوره سنگ، برونز، یونان باختری، کوشانیها و دوره اسلامی در ویترینهای این موزیم به نمایش گذاشته شده است. براساس معلومات مسوولان موزیم ملی، اکنون در این موزیم، آثار تاریخی از دورههای مختلف وجود دارد که قدامت برخی از این آثار به 5000 سال قبل میرسد.
