حیات وحش حوزه غرب، در نتیجه شکار گسترده و قاچاق پرندگان و حیوانات نادر، در حال نابودی است. حامدکرزی، رییس جمهور پیشین کشور، طی دو فرمان و یک حکم در سالهای 1383 و 1389 خورشیدی، به هدف حفظ حیات وحش، شکار و قاچاق پرندگان و حیوانات کمیاب را ممنوع اعلام کرده بود. در این فرمانها از نهادهای امنیتی خواسته شده با شکارچیان و قاچاقچیان پرندگان و حیوانات نادر مطابق قانون برخورد کنند. اما تحقیقاتی که کلیدگروپ در حوزه غرب انجام داده است، نشان میدهد که شکارچیان کماکان مصروف شکار خود هستند و نیروهای پولیس سرحدی نیز موفق به بازداشت حتا یک قاچاقچی هم در این زمینه نشدهاند. معلومات این گزارش تحقیقی بر پایه مصاحبه با مسوولان ادارات محیط زیست ولایتهای حوزه غرب به دست آمده است. طبق معلومات آنها، پرندگان و حیوانات نادر در این حوزه، بیشتر از سوی طالبان، افراد مسلح غیرمسوول و مردم محل، شکار و به کشورهای ایران، پاکستان و عربستان قاچاق میشوند. در این گزارش، آخرین فهرست حیوانات و پرندگان ممنوعالخروج که در سال 1388 از سوی کمیته اجرایی حیات وحش وزارت زراعت و مالداری تهیه شده است، نیز آورده شده است. در فهرست حیوانات و پرندگان ممنوعالخروج نامهای تازی افغانی، گرگ، سلامندر پغمان، قاز حسینی، شاپرک، میش مرغ (توق دارو)، باز، خـرس سیــاه، مـارخــور، آهــوی خـتـن، گــوسفـنـد مارکـوپولو، خرس نسواری، آهــوی ســـرخ، تــازی پلــنـگ، پـلــنـگ بــرفــی، پلـنــگ معـمـولـی، سیـاه گــوش، پـشـک دشــتــی، پــشـک جنـگـلـی، پشــک کــوهــی، پشـک بنگالی، پشک قرهقل، روباه قرسک، خرگوش،مرغابیکلهسفید، عقاب شاهی، آهویغزال، کرگس مصری، روباه خاکی، گـوزن بــاختـری، کفتار، لمـنـح، مـــرغـابـی مـرمــری، دلــه خــفـک، خـفـاش، عقاب پالاس و گوسفند قرهقل به مشاهده میرسد. اما مقام‌های مسوول در حوزه غرب میگویند که اکثریت پرندگان و حیوانات یاد شده در این فهرست، از سالها بدینسو مورد شکار قرار گرفته و قاچاق شدهاند. به ادعای آنها، هم اکنون نسل اکثریت این حیوانات و پرندگان با خطر انقراض روبهرو است. از طرف دیگر، رفت و آمد شکارچیان عرب به ولایت فراه، به نگرانیها درباره شکار و قاچاق پرندگان و حیوانات نادر در این ولایت افزوده است. مقام‌های محلی اما میگویند که این عربها به هدف نسلگیری و تکثیر نسل پرندگان نادر و چند نوع حیوان اهلی به این ولایت در رفت و آمد هستند.
احمدفرید بختور، عضو شورای ولایتی فراه، میگوید کــه عــربهــای شـکارچــی بــه دعـــوت رسـمـــی محمدآصف ننگ، والی فراه، به این ولایت در رفت و آمد میباشند. وی افزود که مقام‌های محلی فراه از این ناحیه صدها هزار دالر سود به دست آوردهاند. اما ننگ مدعی است که شکارچیان عرب به هدف سرمایهگذاری در بخش تکثیر نسل پرندگان و حیوانات نادر به این ولایت میآیند. به گفته وی، در پنج سال گذشته، این افراد، زیر نام یک موسسه خصوصی با نام “الغرافه” حدود 160 ملیون دالر در این ولایت سرمایهگذاری کردهاند. ننگ تأکید داشت که پرندگان و حیوانات نادر در فراه، طبق یک “قانون خاص” شکار میشوند.
مـوضـوع ایــن کــه مــوسـسـه عربی “الغرافه” در کدام بخشها در ولایت فراه سرمایهگذاری کرده است را با محـمدناصــر مهــری، سخنـگـوی والی فراه، در میان گذاشتهایم. او در گفتگو با کلیدگروپ بیان داشت که موسسه مذکور به هدف تأسیس باغ وحش، ساخت کلینیک برای تداوی معتادان، اعمار میدان هوایی، ایجاد فارم درخت خرما، احداث فارم پرورش بعضی از انواع حیوانات در ساحه 30 هزار جریب زمین، ساخت یک پارک ملی و اعمار یک باب مسجد جامع، دست به سرمایهگذاری در فراه زده است. به گفته مهری، این موسسه پس از شکار و پرورش یک نوع پرنده با نام “توق دارو”، 370 بال از این نوع پرنده را به دامان طبیعت فراه رها کرده است.
در همین رابطه، عبدالولی مدقق، معاون پالیسی و روابط بینالمللی اداره ملی حفاظت از محیط زیست کشور، به کلیدگروپ گفت که این اداره با موسسه الغرافه تنها در بخش ایجاد یک مرکز مدرن برای تکثیر پرندگان نادر در فراه به تفاهم رسیده است. مدقق اما تأکید داشت از آن جایی که شکار پرندگان کمیاب در افغانستان ممنوع است، این اداره با هیچ فرد و یا موسسهای در پیوند به شکار این پرندگان، قرارداد و تفاهمنامه امضا نکرده است.
در کنار این بحثها، یک ادعای دیگر نیز مطرح است و آن این که عربها با شکار پرنده “توق دارو” در فراه، سعی در استفاده از سنگدان این پرنده به عنوان یک خوراکی مغذی در بخش بازتوانی جنسی دارند. این مطلب را باران عثمانی، رییس سابق اداره محیط زیست فراه، در گفتگویی که با کلیدگروپ داشت، مطرح کرد. وی گفت: “عربها توسط پرندگان شکاری شان، از جمله باز و شاهین، پرنده توق دارو را شکار میکنند؛ طوری که مقداری از گوشت این پرنده را به باز یا شاهین شان میدهند و سنگدان آن را که گفته میشود برای بازتوانی جنسی مفید است، مورد استفاده قرار میدهند.” عثمانی همچنان افــزود: “ایــن عــربها که در رأس آنها، شیوخ قطری قـرار دارنـد، یـک فــارم پرورش حیوانات و پرندگان نادر را در فراه با مساحت 800 جریب زمین اعمار کردهاند که از مجموع حیوانات تربیه شده در این فارم، یک سوم آنها را به عربستان انتقال میدهند.” اما منان متین، رییس زراعت فراه، هشدار میدهد در صورت استفاده سوء عربها و موسسه الغرافه از تفاهمنامه دوجانبه، با آنها برخورد قانونی صورت خواهد گرفت.
این در حالی است که برکتالله بشیری، رییس اداره محیط زیست فراه، با ابراز نگرانی درباره شکار حیوانات نادر، میگوید در حال حاضر نسل چندین حیوان در این ولایت منقرض شده است. به گفته برکتالله بشیری، نسل گورهخر، پلنگ و شیر که بیشتر در دشت بکواه و ولسوالی لاش جوین فراه زندگی میکردند، در جریان سالهای اخیر از بین رفته است. بشیری میگوید که اکثریت این حیوانات، پس از شکار، به پاکستان قاچاق شده اند.
حیات وحش هرات نیز روزگار خوبی ندارد و نسل اکثریت حیوانات وحشی و همچنان پرندگان نادر در این ولایت منقرض شده و یا در حال از بین رفتن است. نثاراحمد امینی، آمر منابع طبیعی ریاست زراعت هرات، میگوید در حال حاضر، نسل بعضی از پرندگان و حیوانات وحشی از قبیل گرگ، خوک، روباه، کفتار، گربههای وحشی، پلنگ، نخچیر، آهو، خرگوش، توهو، باز، سیاه سینه، مینا و کبک در این ولایت در حال انقراض است. وی افزود که این حیوانات و پرندگان در ولسوالیهای چشت، اوبه، کشک کهنه، غوریان، زنده جان و شیندند، توسط شکارچیان و قاچاقچیان هدف قرار گرفته و این وضعیت تهدیدی برای حیات وحش هرات تلقی میشود. رییس اداره محیط زیست هرات نیز شکار و قاچاق این حیوانات و پرندگان در این ولایت را تأیید میکند. نصیراحمد فضلی، میگوید که این حیوانات توسط برخی از تاجران و باشندگان این ولسوالیها شکار و به بیرون از هرات قاچاق میشوند. وی افزود که هم اکنون نسل پرنده “مینا”، به دلیل قاچاق آن به ایران، در معرض نابودی قرار گرفته است. فضلی گفت: “هر یک از جوجههای مینا توسط باشندگان محل به قیمت 200 تا 300 افغانی خریداری میشود و روزانه صدها جوجه این پرنده به دکانداران داخل هرات فروخته میشود. این جوجهها، سرانجام به شکل عمده، به کشورهای همسایه از جمله ایران قاچاق میشوند.”
رییس اداره محیط زیست هرات تصریح کرد که عدم آگاهی مردم از اهمیت این پرندگان و حیوانات، منجر به منقرض شدن نسل آنها شده است.
در هرات، تنها موضوع قاچاق حیوانات وحشی و پرندگان نادر نگران کننده نیست، بلکه قاچاق حیوانات اهلی از این ولایت به مقصد ایران و پاکستان نیز سبب نگرانی اداره زراعت و مالداری هرات شده است. به گفته مسوولان این اداره، گوسفند، گاو و شتر دو کوهانه، از جمله مواشی اند که از هرات به پاکستان و ایران قاچاق میشوند. محرابالدیناحمدی، آمـر مــالــداری ریـاست زراعت هرات به کلیدگروپ گفت که اکثریت مالداران، مواشی خود را به دلیل خشکسالی و ناامنی به فروش میرسانند و سپس قاچاقچیان این حیوانات را به بیرون از کشور انتقال میدهند. وی از دولت خواست با ایجاد فارم پرورش برای حیوانات اهلی نادر، زمینه بقا و تکثیر نسل این حیوانات را فراهم و مانع قاچاق آنها به دیگر کشورها شود. این در حالی است که معاون شورای ولایتی هرات، مسوولان و کارمندان ادارات دولتی را نیز به دست داشتن در شکار و قاچاق حیوانات و پرندگان نادر متهم میسازند. توریالی طاهری به کلیدگروپ گفت: “خود مقام‌های دولتی با استفاده از تفنگهای شکاری و نظامی در سطح قریهها و مناطق کوهستانی حیوانات را شکار میکنند و دولت تاکنون هیچ توجهی در این زمینه نداشته است.”
طاهری همچنان نیروهای پولیس ســرحــدی حوزه غرب را مورد انتقاد قرار داد و افزود که آنها در زمینه جلوگیری از قاچاق حیــوانات و پــرنـدگان کمیاب، دستآورد مشخصی نــداشتهاند. در واکنش به این انتقاد، محمــدجمـعـه عــدیل، قومندان زون 705 سرحدی در غرب کشور، گفت که پولیس سرحدی برای جلوگیری از قاچاق انسان، مواد مخدر، اسلحه و حیوانات و پرندگان نادر، تمام تدابیر لازم را روی دست گرفته است. عدیل اما تصریح کرد تا هنوز فرد و یا گروهی در پیوند به قاچاق حیوانات و پرندگان کمیاب از سوی پولیس سرحدی این حوزه بازداشت نشده است. با این حال، عبدالولی مدقق، معین پالیسی و روابط بینالمللی اداره ملی حفاظت از محیط زیست، میگوید که این اداره برای مدیریت و جلوگیری از شکار حیوانات و پرندگان نادر، پیشنویس قانونی را آماده کردهاست که با اجرای آن از شکار و قاچاق این حیوانات جلوگیری خواهد شد. وی افزود که پیشنویس این قانون در جلسه کابینه نیز ارایه شده است. شکار حیوانات و پرندگان نادر در بادغیس نیز به یک دردسر جدی برای اداره محیط زیست این ولایت تبدیل شده است. میرویس پوهمل مشکوانی، رییس اداره محیط زیست بادغیس، میگوید در بیشترین موارد شکار و قاچاق این پرندگان و حیوانات، گروه طالبان و افراد مسلح غیرمسوول دست دارند. وی افزود که “باز”، پرندهای است که بیشتر هدف شکار قرار میگیرد. محل زیست این پرنده در بادغیس، ولسوالیهای جوند، قادس، بالامرغاب و بند سبزک است.کلیدگروپ در این گزارش تحقیقی با یک تن از قاچاقچیان پرندگان و حیوانات نادر در غرب کشور نیز گفتگو کرده است. او نخواست که نامش در گزارش ذکر شود. این قاچاقچی پرندگان و حیوانات نادر در حوزه غرب گفت سالانه دهها بال مینا و باز را از ولایتهای بادغیس، فراه و هرات به دام انداخته و سپس به ایران و پاکستان انتقال میدهد. او افزود از این راه پول قابل توجهی به دست میآورد. قاچاقچی مذکور تصریح کرد از مجموع 20 یا 30 بال مینا و بازی را که وی به ایران انتقال میدهد، تنها 10 بال آن زنده میماند و متباقی آنها در مسیر راه جان میدهند. شکار و قاچاق پرندگان و حیوانات نادر در حالی حیات وحش حوزه غرب کشور را به مخاطر انداخته است که مسوولان ادارات محیط زیست در این حوزه از کمبود پرسونل و مشکلات ساختاری در این ادارات شکایت دارند. آنها میگویند در صورتی که نمایندگی اداره محیط زیست در ولسوالیها نیز ایجاد شود، جلو شکار و قاچاق پرندگان و حیوانات نادر نیز گرفته خواهد شد. معین پالیسی و روابط بینالمللی اداره ملی حفاظت از محیط زیست این مشکل را میپذیرد و در عین حال تأکید دارد در سایر ادارات دولتی نیز کمبود تشکیلات محسوس است. عبدالولی مدقق اما افزود که ادارات محیط زیست باید با تمام ادارات دولتی در سطح شهرها و ولسوالیها در ارتباط باشند و از این طریق در قسمت حفاظت از محیط زیست تلاش کنند. مدقق همچنان خاطرنشان ساخت که شکار و قاچاق پرندگان و حیوانات نادر در کشور اخیراً افزایش یافته است، اما دستآورد نیروهای پولیس در زمینه بازداشت شکارچیان و قاچاقچیان اندک است.
