مقام‌های دولتی افغان میگویند که عمدهترین مانع در برابر استفاده بهینه افغانستان از آب‌های دریـای هلمنـد، هـریـرود و فــراهرود، دخــالتهای ایران اســت. آبهـای ســه دریای هلمند، هریرود و فراه که بزرگترین منابع آب جاری در حوزه غرب و جنوبغرب کشور است، پس از عبور از افغانستان به خاک ایران میریزد. افغانستان و ایران از میان این سه دریا تنها درباره تقسیم آب‌های دریای هلمند با هم به توافق رسیدهاند و در این خصوص یک توافقنامه در سال 1351 خورشیدی به امضای دو طرف رسیده است. آب‌های دو دریای دیگر بدون آنکه کابل و تهران درباره تقسیمات آن توافق کرده باشند، از افغانستان عبور و وارد خاک ایران میشود. این مشکل باعث مشکلات فراوانی برای افغانستان شده است که در این گزارش به طور مفصل بدان پرداخته شده است.
هریرود
آب‌های هریرود که از کوههای مرکزی هندوکش سرچشمه میگیرد، با عبور از ولایتهای غور و هرات، به مرز مشترک افغانستان و ایران میرسد و در نهایت وارد ریگزارهای ترکمنستان میشود. ولسوالی کهسان که در منتهای این دریا در هرات قرار دارد، با ایران همسرحد است. باشندگان این ولسوالی مدعی هستند که آنها هنگام آبگیری از این دریا بارها هدف گلوله‌باری نیروهای سرحدی ایران قرار گرفتهاند. عبدالحکیم، یک تن از باشندههای ولسوالی کهسان، به کلیدگروپ گفت که در جریان چند سال اخیر، بیش از ده نفر از ساکنان قریههای کمانه و بنیان این ولسوالی، در این فیرها کشته شدهاند.
امیــرمحمــد، یکــی دیگــر از باشندههای ولسوالی کهسان، نیز میگوید که داماد او در جریان آبگیری از دریای هریرود در منطقه “رباطپرست” این ولسوالی هدف فیر مرمی نیروهای سرحدی ایران قرار گرفته است و از ناحیه پا معیوب شده است. وی افزود که قریههای کمانه و بنیان ولسوالی کهسان، یک کیلومتر از مرز مشترک فاصله دارد ولی برای ساکنان این قریهها از سوی نیروهای سرحدی ایران اجازه آبگیری از دریای هریرود داده نمیشود. او مقام‌های افغان را به چشمپوشی از این معضل در ولسوالی کهسان متهم کرد. امیرمحمد افزود که فعلاً مردم قریههای کمانه و بنیان از ترس اینکه توسط نیروهای سرحدی ایران کشته نشوند، از استفاده آب هریرود در این قریهها، دست کشیدهاند.
امینالله سروری، ولسوال کهسان، نیز تأیید میکند که شماری از باشندههای این ولسوالی در جریان آبگیری از دریای هریرود کشته و زخمی شدهاند. سروری تأکید میکند که این گونه رویدادها بیشتر در فصل تابستان – زمانی که مردم محل با کمبود آب مواجه می شوند – اتفاق میافتد. وی همچنان افزود که هرچند اقداماتی در راستای ایجاد بندهای کوچک آب در امتداد دریای هریرود در ولسوالی کهسان انجام شده است، ولی این اقدامات به دلیل مخالفت نیروهای سرحدی ایران به ثمر نرسیده است.
با این حال، جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات، میگوید که اداره محلی این ولایت تا هنوز شکایت رسمی از سوی مردم کهسان مبنی بر تیرباران شدن از سوی نیروهای سرحدی ایران دریافت نکرده است. همچنان نوراحمد بارز، رییس اداره تنظیم آب‌های هریرود – مرغاب، از تلفات افغانها در نتیجه فیرهای نیروهای سرحدی ایران در ولسوالی کهسان اظهار بیخبری میکند. اما بارز از جانب دیگر اعلام کرد که دخالتهای ایران از عمدهترین موانع در برابر استفاده بهینه افغانستان از آب‌های دریای هلمند، هریرود و فراهرود است.
بارز میگوید با وجود اعمار بند سلما، هنوز هم هفتاد درصد آب‌های دریای هریرود بدون استفاده به خاک ایران میریزد. او گفت که هم اکنون کار اعمار دو بند آبگردان دیگر به نامهای پاشدان و کبگان روی دریای هریرود جریان دارد و انتظار میرود با اعمار این بندها، آب‌های هریرود تا حدی تحت مدیریت قرار گیرد. بارز اما تصریح کرد که برای اعمار بندهای آبگردان روی دریاهای حوزه غرب نیاز است تا امنیت ساحات مورد نظر برای این بندها تأمین شود. او هشدار داد که اگر برای مهار آب‌های حوزه غرب چارهای اندیشیده نشود، این حوزه تا سال 2045 با بحران جدی خشکسالی روبهرو خواهد شد.
فراهرود
آب‌های فراهرود که یکی دیگر از دریاهای بزرگ افغانستان در حوزه غرب است، نیز از سالهای متمادی بدینسو بدون استفاده بهینه توسط افغانها به خاک ایران سرازیر میشود. مقام‌های فراه مدعی هستند که ایران از مخالفان مسلح دولت افغانستان در این ولایت حمایت میکند تا از استفاده بهینه افغانها از آب‌های فراهرود جلوگیری کند. طارقشاه بهرامی، وزیر دفاع کشور، نیز چندی پیش در سفری به ولایت فراه گفت که جنگ این ولایت، جنگ بر سر آب است.
فراه در جریان سالهای اخیر به یکی از ناامنترین ولایتهای کشور تبدیل شده است. باری حدود دو ماه پیش، بخشهای از شهر فراه به دست گروه طالبان سقوط کرد. ناصر مهری، سخنگوی والی فراه، میگوید که جنگ در این ولایت همزمان با شروع کار بند بخشآباد روی فراهرود تشدید شده است. او مدعی شد که ایران به منظور جلوگیری از کار بند بخشآباد، از گروه طالبان در فراه حمایت مالی و تسلیحاتی میکند تا این گروه، کار اعمار این بند را مختل کند.
براساس معلومات منابع محلی، کار دیزان بند بخشآباد روی فراهرود تکمیل شده است و به زودی کار سایر مراحل ساخت این بند آغاز خواهد شد. مهری میگوید که با اعمار بند بخشآباد، بیش از 100هزار هکتار زمین در فراه زیر آبیاری قرار خواهد گرفت. او تأکید کرد که تلاشها برای افزایش تشکیلات نیروهای امنیتی برای تأمین امنیت این گونه پروژهها در فراه جریان دارد.
دریای هلمند
آب‌های دریای هلمند که یکی از بزرگترین حوزه آبی کشور را تشکیل میدهد، نیز با عبور از ولایت نیمروز وارد خاک ایران میشود. دولت افغانستان که تصمیم دارد دو بند بزرگ آب را به نامهای کجکی و کمالخان روی دریای هلمند اعمار و به ثمر برساند، به دلیل دخالتهای ایران تا حال موفق به اجرای کامل این تصمیم خود نشده است. عمر زواک، سخنگوی والی هلمند، میگوید که ناامنی و جنگ در هلمند باعث شده است که کار ساخت بند کجکی به تأخیر بیفتد. او مدعی شد که فعالیت مخالفان مسلح دولت با حمایت ایران در هلمند، مانع پیشرفت کار این بند شده است. به گفته زواک، ایران به مخالفان مسلح دولت افغانستان کمک میکند تا مانع اعمار بند کجکی شوند. وی افزود که در حال حاضر تنها ده درصد آب‌های دریای هلمند در افغانستان به مصرف میرسد و متباقی نود درصد آن به ایران سرازیر میشود.
بند کمالخان که در امتداد دریای هلمند در ولایت نیمروز ساخته میشود نیز با تهدیدات امنیتی روبهرو است. بی بی خیرالنساء غمی، عضو شورای ولایتی نیمروز، به کلیدگروپ گفت که سه فاز بند کمالخان تکمیل شده است و فعلاً کار روی فاز چهارم آن جریان دارد. وی افزود که بعضاً تهدیدات امنیتی باعث اخلال در کار ساخت این بند میشود. او گفت که این ناامنیها از سوی مخالفان مسلح دولت در همکاری با دولت ایران در اطراف بند کمالخان ایجاد شده است.
براساس معاهدهای که در سال 1351 میان افغانستان و ایران درباره تقسیم آب دریای هلمند به امضا رسیده است، ایران حق دارد سالانه 850 ملیون مترمکعب از آب این دریا استفاده کند. آصف غفوری، رییس دفتر وزارت انرژی و آب میگوید که در حال حاضر، آب دریای هلمند پنج برابر بیشتر از حقآبه تعیین شده در معاهده فوق، به خاک ایران میریزد.
خواستیم در این باره نظر سفارت ایران در کابل را نیز داشته باشیم ولی با کوششهای زیاد موفق به این کار نشدیم.
تصمیم مهار آب
آصف غفوری، رییس دفتر وزارت انرژی و آب، میگوید که مدیریت آب‌های جاری و مهار این آبها در صدر برنامههای حکومت قرار دارد. او گفت که حکومت وحدت ملی به منظور مدیریت این آبها، در دو سال گذشته، کارهای مقدماتی ساخت 21 بند آب را انجام داده است. او گفت که بندهای سلما، کبگان و پاشدان در هرات، کجکی در هلمند، کمالخان در نیمروز و بخشآباد در فراه از بندهای بزرگ آب در حوزه غرب و جنوبغرب کشور است که کار ساخت آنها به منظور مدیریت آب‌های دریای هلمند، هریرود و فراه رود روی دست گرفته شده است.
با این حال، غفوری میگوید که تهدیدات امنیتی، نبود بودجه کافی و مشکل استملاک زمین، از بزرگترین مشکلات در برابر اعمار بندهای آب روی دریای هلمند، هریرود و فراهرود است. وی افزود که اقدام حکومت افغانستان برای اعمار بندهای آب روی این سه دریا، باعث نگرانی کشورهای همسایه شده است. غفوری به همین دلیل گفت که ساخت بندهای آب روی این دریاها خالی از تهدیدات تروریستی و امنیتی نیست. وی تصریح کرد که برای مدیریت آب‌های مشترک، علاوه بر عقد معاهدات دوجانبه و چندجانبه نیاز است تا بندهای مناسب ایجاد شود که این کار نیاز به بودجه هنگفت مالی دارد.
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
