خبر مرگ ملامحمدعمر، رهبر سابق گروه طالبان در شرایطی فاش شد که میزمذاکرات صلح میان دولت کابل و این گروه به صورت مستقیم برای دومین دور خود آماده می‌شد.
کارشناسان براین نظر اند که این رخداد با تحول به وجود آمده در باره صلح افغانستان بی ارتباط نبوده و عوامل آن اهدافی را دنبال نموده اند تا بتوانند در پرتو این خبر به آن اهداف دست یابند.
به باور فرید مومند؛ کارشناس مسایل سیاسی، “دستگاه استخباراتی پاکستان از نشر این خبر در شرایط کنونی در نظر دارند تا مهره مورد نظر خود را منحیث رهبر گروه طالبان گماشته و از این طریق بیشتر روی روند مذاکرات صلح با دولت کابل تأثیرگزاری داشته باشند.”
بعضی از گزارش ها به نقل از منابع اطلاعاتی افغانستان گفته اند که ملاعمر پس از سال ۲۰۰۶ میلادی هیچ گاه با کادر سرکرده و دیگر اعضای طالبان ملاقات نکرده است و فرمان مدیریت گروه طالبان در این سال‌ها مستقیما در دست سیستم امنیتی پاکستان بوده است. گزارش‌ها حاکی است که ملاعمر در این سال‌ها در اتاق تاریک و دور از نور آفتاب در پاکستان زیر نظر اردوی پاکستان نگهداری می‌شد و اطلاعات پاکستان تلاش کرده که او مطابق میل سازمان‌های دولتی پاکستان عمل کند که البته این تلاش‌ها به مذاق ملاعمر خوش نمیآمده است. منابع استخباراتی افغانستان نیز گفته اند که در آن زمان ملاعمر به رفتار نظامیان پاکستانی اعتراض کرده و همین اعتراضها باعث تصفیه او شده است.
عاقله رضایی، فعال مدنی و عضو انجمن جوانان عدالتجو نیز تصریح می‌کند که “این روزها پاکستانیها به دنبال کنترول بیشتر نیروهای اقماری خود در کشور همسایه شان (افغانستان) هستند. رابطه ملا منصور با سیستم امنیتی پاکستان بسیار نزدیک است به گونهای که برخی از اعضای طالبان از “رابطه نزدیک” او با پاکستان ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند او به تشویق مقام‌های پاکستانی اعضا یا افراد نزدیک به شورای کویته را برای مذاکره با دولت افغانستان فرستاده و عملا نقش مجری طرح‌ها و سیاست‌های پاکستان در قبال افغانستان را دارد.”
به نظر میرسد همین امر نیز باعث شده است تا موجی از مخالفتها علیه ملا اختر محمد منصور در میان اعضای گروه طالبان ایجاد شده و انتخاب این چهره به عنوان جایگزین رهبر سابق با مشکل جدی مواجه شود. به گفته ملا منان نیازی، از قومندانهای بلند پایه طالبان در گفتگویی با بی‌بی‌سی، محمد رزاق آخوند، محمد عبدالجلیل آخوند، محمد ظریف آخوند، محمد رسول آخوند، ملا بازمحمد آخوند، مولوی مسلم حقانی از مخالفان ملا منصور هستند.
در همین رابطه به نقل از برخی گزارش‌ها ملا عبدالمنان، برادر ملا محمد عمر و همچنین ملا یعقوب، پسر بزرگ ملا محمد عمر نیز با ملا منصور بیعت نکرده‌اند. در یک نوار صوتی منسوب به ملا عبدالمنان وی می‌گوید که ملا عمر همیشه به اتفاق و اتحاد تاکید داشت و برای انتخاب جانشین او باید به نظر آن عده از علما، مجاهدین و اشخاصی که در اساس‌گذاری “امارت اسلامی” نقش اساسی داشتند، احترام گذاشته شود. وی ادامه می‌دهد که خانواده ملا عمر با کسی بیعت نکرده و در صورت ادامه اختلافات آماده بیعت کردن با کسی نیست و از علما خواسته شده که به جای بیعت کردن با فردی، به فکر حل اختلافات باشند.
در این میان البته ذبیح‌الله مجاهد که معمولا به عنوان سخنگوی طالبان از وی نام برده می‌شود، وجود دودستگی در این گروه را تکذیب کرده است. وی در شبکه اجتماعی تویتر خود نوشته است که حلقات مغرض و بعضی رسانه های می خواهند که خبرهای نادرست اختلافات میان طالبان را به نشر رسانند. وی تقاضا کرده که برای بدست آوردن معلومات دقیق، فقط با ارگان های نشراتی و سخنگویان طالبان ارتباط گرفته شود. در همین رابطه ملا عبدالقهار بلخی نیز در صفحات تویتر خود با کنایه از ملا منان نیازی و اظهاراتش یاد کرده است.
از سوی دیگر بعد از مرگ ملا محمد عمر و انشتار خبرها مبنی بر اختلافات در صفوف طالبان، این گروه ويديوى نشست شورا و بيعت با رهبر جديد خود را به نشر سپرده اند. اين ويديو که يک دقيقه و ٤١ ثانيه است، يک مکان بزرگ و وسيع در آن نشان داده مي شود که مانند مسجد جامع يا مدرسه می باشد. در اين ويديو ديده می شود که ملا منصور رهبر جديد طالبان، به يک نشست وسيع می رود و به صدها اشتراک کننده سخنرانى می کند؛ اما چهره ملامنصور نشان داده نمی شود. بعد از سخنرانى، در يک بخش مرکزى اين ساحه ازحام زياد می شود و طرفدارانش به نوبت، با او بيعت می کنند. در ويديو ديده می شود که يک تن از طريق بادپکه دستى، به ملا منصور پکه می زند و به هواداران توصيه می کند که نوبت را رعايت نمايند.
در عین حال عمر خطاب و ملا منصور دادالله، از قومندانان پیشن طالبان که چند سال پیش گروه موسوم به محاذ فدایی را تشکیل دادند ظاهرا از دیگر مخالفان تلقی می‌شوند. برخی از گزارش‌ها به نقل از منابع افغان حاکی است که در واقع اعضای این گروه مدتی پیش ملا اخترمحمد منصور (رهبر تازه طالبان) را متهم به کشتن ملا محمد عمر کرده بودند. در همین رابطه اخیرا در اعلامیه‌ای این گروه ادعا کرده ملا محمد عمر، رهبر سابق طالبان، به مرگ طبیعی نمرده بلکه توسط اعضای ارشد رهبری گروه طالبان به واسطه زهر کشته شده است. قاری حمزه که خود را سخنگوی این گروه می‌خواند با انتشار اعلامیه‌ای گفته است که ملا اخترمحمد منصور رهبر کنونی طالبان، به پیام‌رسان ملا عمر “داروی زهرآگینی” داده و او به دلیل استفاده مکرر از این دارو از دنیا رفته است.
این درحالی است که ملا اخترمحمد منصور رهبر جدید گروه طالبان، در نخستین اظهارات خود بر ادامه جنگ در افغانستان تاکید کرده و تلاش‌های صلح را تبلیغاتی از سوی دولت افغانستان برای تضعیف این گروه توصیف کرده است. یک فایل صوتی منسوب به رهبر جدید طالبان که در یکی از سایت‌های خبری این گروه منتشر شده، ملا منصور در آن گفته است که طالبان به تلاش‌های صلح اهمیتی نمی‌دهند و به جنگ خود علیه نیروهای امنیتی تا زمان حاکمیت نظام اسلامی ادامه می‌دهند.
ملا منصور در این اظهارات خود که پس از معرفی‌اش به عنوان رهبر جدید طالبان بیان کرده، بارها به اتحاد میان صفوف جنگجویان طالبان و حل مشکلات مالی این گروه تاکید کرده است. او هرچند در اظهارات جدید خود از چگونگی حفظ اتحاد جنگجویان طالبان و حل مشکلات مالی این گروه سخن نگفته، اما ابراز امیدواری کرده طالبان همچنان به اتحاد خود ادامه دهند.
اگرچه برخی از ناظران منطقه‌ای معتقد اند که این اظهارات را می‌توان به تلاش این گروه برای جلب توجه و البته تاثیر بر روند انتخاب رهبری تازه و همچنین ادامه احتمالی مذاکرات با دولت افغانستان تلقی کرد. گزارش‌هایی نیز در دست است که طیب آغا، سرپرست دفتر سیاسی طالبان در قطر هم از مخالفان است. وی با انتشار خبرنامه ای اعلام کرده که از سمتش کناره گیری کرده است. طیب آغا از معدود رهبران طالبان است که ارتباط نزدیک با ملا محمد عمر داشت. در خبرنامه ای که از جانب طیب آغا به رسانه ها ارسال شده آمده است که دیگر او مسوول سیاسی دفتر طالبان در قطر نیست و پس از این به عنوان یک عضو عادی تحریک طالبان و یک افغان فعالیت خواهد کرد. این عضو برجسته طالبان از رهبران این گروه خواسته است که دفتر مرکزی طالبان را به خاک افغانستان انتقال بدهند و از سلطه پاکستان بیرون شوند. او در این مورد از نقش پاکستان در مذاکرات صلح به شدت انتقاد کرده و آنرا یک بازی خوانده است.
مسأله جنگ و صلح
هرچند گفته می‌شود که گروه طالبان به زودی برای گزینش رهبر جدید شان دور هم جمع شده و اجلاسی را برگزار خواهند کرد. اما به هرحال، اینکه رهبر جدید طالبان چگونه انتخاب شده و چه کسی خواهد بود، پرسش اساسی این است که مسأله جنگ و صلح چگونه پیش خواهد رفت و اولویت رهبر جدید این گروه بر جنگ استوار خواهد بود یا صلح؟
آگاهان امور براین عقیده اند که شکاف به وجود آمده پس از اعلام مرگ ملامحمدعمر، اعضای گروه طالبان را با اختلافهای شدید و چندپارچگی جدی مواجه خواهد کرد.
برخی کارشناسان بر این باور اند که شمار قومندانان طالبان که به گروه داعش پیوسته بودند، پس از تأیید مرگ ملاعمر سرکرده سابق طالبان افغانستان، افزایش می‌یابد. این در حالی است که پیشتر «ملا اخترمحمد منصور» سرکرده فعلی طالبان افغانستان با انتشار نامه‌ای سرگشاده به «ابوبکرالبغدادی» سرکرده گروه داعش نوشته بود: فعالیتهایی را در افغانستان حمایت می‌کند که تنها تحت بیرق طالبان در این کشور باشد. وی تأکید کرد: فعالیت گروه طالبان در افغانستان از سابقه طولانی و تجربه کافی برای چگونگی ادامه حضور و گسترش فعالیت‌های این گروه برخوردار است. این نامه در حالی از سوی طالبان افغانستان خطاب به سرکرده گروه داعش منتشر شده بود که پیش از آن، ابوبکر البغدادی نیز نامه ای عنوانی طالبان نوشته بود.
اما علیرضا رضایی، آگاه امور سیاسی می‌گوید: “واقعیت این است که داعش برخلاف گروه های افغانی خاستگاه بومی، قومی و مذهبی در این کشور ندارد . فقدان عقبه استراتیژیک برای داعش در افغانستان باعث می‌شود، چشم انداز تقویت این گروه در افغانستان بعد از مرگ ملا عمر چندان قابل اعتنا نباشد.”
به همین دلیل است که از نظر برخی از کارشناسان، شکاف به میان آمده میان اعضای این گروه، یک فرصت مناسب برای تقویت مذاکرات صلح به حساب میآید.
شاه حسین مرتضوی، روزنامه نگار براین باور است که ” دولت باید برای مذاکره با تمام جناح‌های طالبان تلاش کند. این امر هیچ زیانی ندارد. حالا که ملا محمدعمر مرده است، لازم است تا تلاش صورت گیرد تا با همه جناح‌های طالبان مذاکره شود.”
این درحالی است که ارگ ریاست جمهوری با صدور اطلاعیه و تأکید بر دنبال کردن روند گزینش رهبر طالبان گفته است که دولت کابل تنها با ساختاری تحت نام طالبان مذاکره خواهد کرد. با این وجود باید منتظر ماند و مشاهده کرد که تحول به میان آمده چه تأثیری برسرنوشت مردم افغانستان گذاشته و پیامدهای آن روی جنگ و صلح چگونه خواهد بود.
