دواهای بی‌کیفیت؛ تجارت با جان مردم

اسناد و شواهد نشان می دهد، موجودیت فساد اداری، قاچاق بی‌رویه دوا، نبود لابراتوارهای استندارد و عدم نظارت درست از نحوه ارائه خدمات صحی کارخانه‌های تولیدی و شرکت‌های وارد کننده از جمله عوامل موجودیت دواهای بی‌کیفیت در کشور به شمار می‌‌رود.

به گفته مسوولین ریاست امور فارمسی به اساس آزمایشی که دو سال قبل از سوی  وزارت صحت عامه کشور بر 450 قلم دوای وارداتی صورت گرفت نشان داد که 9 عشاریه یک درصد آن دواها بی‌کیفیت و غیر قابل استفاده بوده است.

عبدالحفیظ قریشی؛ رییس عمومی‌‌ امور فارمسی با تایید این موضوع می‌‌گوید: “از دو سال به این سو 21 شرکت تولیدی و وارد کننده دوا در کشور به دلیل پایین بودن کیفیت دارو‌ کارشان متوقف و شامل لیست سیاه وزارت صحت عامه کشور قرار گرفته اند.”

به گفته قریشی در افغانستان نزدیک به 20 شرکت تولیدی دوا نیز فعالیت می‌کنند که کارشان از سوی تیم‌های مسوول وزارت صحت عامه کشور مورد بررسی قرار می‌گیرد.

وی می افزاید: “ما هیچ‌گاه نمی‌‌توانیم موجودیت دوای بی‌کیفیت را رد کنیم، سروی که ما در سال 2010 از 450 قلم دوا در کشور داشتیم، نشان داد که 1/9 درصد این دواها بی‌کیفت بوده است.”

به باور قریشی این احتمال وجود دارد که برخی از شرکت‌های تولیدی دوا با برخی از کشورهای تولیدی خارج از کشور ساخت و بافت هایی داشته باشند.

در همین حال شماری از مریض داران نیز از واردات دواهای بی‌کیفیت شکایت دارند.

این افراد می‌‌گویند، تا کنون برای بیمارشان چندین نسخه دوا گرفته اند، اما مریضان صحت نیافته اند.

مردم به این باور اند که سیستم واردات و توزیع دوا در کشور به طور کامل زیر نظارت دولت نمی‌‌باشد، به همین سبب عده ای از تاجران دواهای با کیفیت پایین را به کشور وارد می‌‌کنند.

صفی الله، باشنده شهر هرات می‌‌گوید‌‌‌: “من مریض خود را چند بار نزد داکتر بردم و چندین نسخه برایش گرفتم، به نظرم داکتر تشخیص درست می‌‌کند اما به علت بی‌کیفیت بودن دواهایی که وارد می‌‌گردد، مریضم صحت یاب نشده اما زمانی‌که مریض را به هند بردم با استفاده از همان دوایی که در افغانستان مصرف شده بود خوب شد.”

تنها مردم نیستند که از موجودیت دواهای بی‌کیفیت در بازار شکایت دارند، بلکه  شماری از مسوولان دواخانه‌ها نیز می‌گویند که در پهلوی هر یک تن دوای با کیفیت، 10تن دوای بی‌کیفیت وارد کشور می‌شود.

عبدالروف؛ مسوول دواخانه روف که مدت 23 سال است در این بخش ایفای وظیفه می‌نماید می‌‌گوید،‌‌‌ واردات دواهای بی‌کیفیت امسال نسبت به سالهای گذشته 20 درصد افزایش یافته است، اما وی نگفت که این محاسبه اش بر کدام بنیاد استوار است.

او می‌گوید: ” پاکستان دواهای بی‌کیفیت را تولید نموده و با مارک کشورهای پیشرفته وارد افغانستان می‌نماید در صورتی‌که آن دوا اصلاً کیفیت دوایی نداشته و به صحت انسان مضر می‌باشد.”

به گفته رؤف مسوولین صحت عامه به صورت درست از نحوه کارکرد شرکت‌های وارد کننده نظارت نداشته و دواهای بی‌کیفیت در حال حاضر در اکثر دواخانه‌ها وجود دارد.

بنا به اظهارات وی، اگر چه هیأت‌های اعزامی ‌‌ریاست صحت عامه هر از گاهی جهت چک و کنترول به دواخانه‌ها سر می‌زنند، اما این نظارت سمبولیک بوده و اثر خاصی نداشته است.

کارشناسان مسائل صحی می‌گویند، اکثر دواهای بی‌کیفیت در بازار افغانستان از نوع دواهای”انتی بیوتیک” ، “دواهای معده” ، “شربت” ، “کپسول” ، و “پیچکاری” می‌باشند.

محمد رفیق شیرزی؛ از آگاهان امور صحی ولایت هرات می‌‌گوید،‌‌‌ نبود لابراتوار در ریاست گمرک این ولایت به خاطر تشخیص و بررسی دواهای بی‌کیفیت یکی از مشکلات عمده در این عرصه به حساب می‌‌آید.

به گفته شیرزی “در حال حاضر دواهای بی‌کیفیت از کشورهای بنگلادش، پاکستان، ایران و کشورهای عربی‌ وارد کشور می‌شود.”

بنا به اظهارات وی، برخی از تاجران متاسفانه در قسمت تهیه دوا یک سری ساخت و بافت هایی را با سایر شرکت‌های تولید کننده دوا در خارج از کشور دارند و این مسأله باعث می‌شود تا دوای بی‌کیفیت وارد کشور شود.

به باور شیرزی، وزارت صحت عامه باید یک لیست دوایی درست را ترتیب نموده تا از این به بعد تمامی‌‌ دواهای باکیفیت مورد نیاز به اساس همان لیست ترتیب شده وارد کشور شود، و اگرقرار باشد کدام دوایی، خارج از لیست تهیه شده وزارت صحت عامه به بازار وارد گردد، اجازه توزیع به آن داده نشود.”

گفته می‌شود برخی از صاحبان شرکت‌های وارد کننده دارو به اساس سازشی که با مسوولان وزارت صحت عامه و سایر ارگانهای دولتی در مرکز کشور دارند برایشان جواز فعالیت آماده گردیده و به همین طریق با صحت مردم معامله می‌کنند.

سید عسکر انوری؛ معاون شورای ولایتی هرات با تایید این موضوع می افزاید: “روابط بر ضوابط حاکم بوده، بطور مثال اگر ریاست صحت عامه هرات جلو واردات دواهای بی کیفیت را بگیرد، امکان دارد مسولان برخی از ارگانهای دولتی در مرکز به اساس سازشی که با مسوول شرکت وارد کننده دارند، مانع این کار گردند.”

معاون شورای ولایتی هرات می گوید ما تلاش می‌کنیم تا این موضوع را با مسوولین ذیربط در جریان گذاشته تا به نحوی از واردات ادویه بی‌کیفیت در کشور جلوگیری نماییم.

این در حالیست که حاجی غلام فاروق سروری رییس اتحادیه دوا فروشان هرات و یکتن از وارد کنندگان دواهای ایرانی در کشور می‌‌گوید:‌‌‌ دوایی که انها وارد افغانستان می‌کنند از سوی اداره امور فارمسی کشور مورد بررسی قرار گرفته و سپس اجازه عرضه به آنان داده می‌شود.

به گفته سروری زمانی‌که محموله‌های دارو وارد گمرک می‌شود از سوی تیم‌های متخصص مورد ارزیابی‌قرار می‌گیرد و سپس نمونه آن جهت بررسی دقیق‌تر به اداره امور فارمسی در مرکز ارسال می‌گردد، به این ترتیب اگر دوا بی‌کیفیت باشد از عرضه آن به دواخانه‌ها جلوگیری می‌شود.

مسول اتحادیه دوافروشان هرات ضمن تایید موجودیت دواهای بی‌کیفیت در بازار هرات می‎گوید: “در ولایت هرات 750 دواخانه موجود است و نظارت تمامی‌ ‌این دواخانه‌ها کار ساده‌ای نیست، امکان دارد در ولسوالی‌های اطراف دوای بی‌کیفیت به فروش برسد اما به تازگی به تمامی ‌‌دواخانه‌های ولایت هرات هشدار داده شده است در صورتی‌که دوای بی‌کیفیت در دواخانه‌ها به فروش رسد با صاحبانشان برخورد قانونی صورت خواهد گرفت.”

از سوی دیگر عمادی از تحلیل‌گران امور طبی می‌‌گوید،‌‌‌ در ولایاتی که حاکمیت دولت وجود ندارد، قاچاقبران با وارد نمودن داروی بی‌کیفت جان بیماران را در معرض خطر قرار می‌‌دهند.

او می‌‌گوید: “‌‌ نظر به مشکلات امنیتی، گروه‌های کاری قوانین صحی و بررسی در ساحات ناامن نمی توانند کار کنند.”

به گفته عمادی‌ از سال 1371 بدین سو سرحدات کشور باز بوده و هر کسی که بخواهد بخاطر منافع نامشروع اش داروی بی‌کیفیت و غیر قانونی را وارد کشور نماید، این کار را می‌تواند به راحتی انجام دهد.

بنا به اظهارت وی عدم مجازات درست مجرمین و موجودیت فساد در ادارات عدلی وقضایی دو عامل عمده موجودیت دواهای بی‌کیفیت در کشور می‌باشد.

این در حالیست که یکتن از کارمندان ریاست سارنوالی هرات که از افشای نامش خوداری کرد، ضمن رد موجودیت فساد در ارگانهای عدلی و قضایی کشور، مدعی شد که در جریان دو سال اخیر چند تن را که در واردات دواهای بی‌کیفیت دست داشتند، مجازات نمودند.

با این حال مسوولان ریاست صحت عامه هرات می‌گویند، به تازگی 40 تن ادویه بی‌کیفیت را که در جریان سه ماه اخیرسال روان  از بین دواخانه‌ها و شرکت‌های وارد کننده دارو جمع آوری کرده بودند با حضور داشت یک هیأت بلندرتبه دولتی حریق و از بین بردند.

غلام سعید راشد؛ رییس صحت عامه هرات می‌گوید: “پاکستان دواهای تاریخ گذشته و بی‌کیفیت را با مارک‌های کشورهای معتبر وارد ا فغانستان می‌نماید که تا کنون ریاست صحت عامه هرات چندین بار از ورود این دواها به داخل جلوگیری کرده است.”

به گفته راشد بیشتر محموله‌های دوایی که وارد کشور می‌شود، از آن نمونه گیری شده و به خاطر کنترول کیفیت به مرکز کشور ارسال می‌گردد و تا زمانی‌که وزارت صحت عامه و مرکز امور فارمسی کیفیت استندارد آن دوا را تایید نکند، اجازه وارد شدن به آن داده نمی‌شود.

رییس صحت عامه هرات می‌افزاید: “تیم‌های نظارت کننده همه روزه دواهای وارداتی را مورد بررسی قرار می‌دهند، چنانچه به تازگی از وارد شدن یک محموله بزرگ دواهای بی‌کیفیت که قرار بود از ریاست گمرک وارد بازار هرات گردد از سوی هیات تفتیش ریاست صحت عامه جلوگیری گردید.”

گفته می‌شود مشکل دیگری که پیش روی واردات دوا وجود دارد، پروسه طولانی طی مراحل قانونی آن در گمرکات می‌باشد که اکثراً 6 ماه وقت را در بر می‌‌گیرد تا اموال تاجران از گمرک بیرون شود.

احمد تمیم کاکر؛ معاون ریاست گمرک هرات می‌‌گوید: “‌‌ نبود امکانات لازم و معیاری در ریاست گمرک، یکی از مشکلات عمده بخش چک و سنجش کیفیت دوا می‌باشد.”

به باور وی تا زمانی‌که گمرکات افغانستان با لابراتوارهای تشخیص دوا مجهر نگردند، این مشکل بزرگ صحی در کشور حل نخواهد شد.

به گفته کاکر “با اینکه تا کنون چندین بار از مسولان وزارت صحت عامه کشور تقاضا شده است تا برای تشخیص دواهای وارداتی یک لابراتوار استاندارد و معیاری در ریاست گمرک هرات ایجاد گردد تا از هر گونه واردات دواهای بی‌کیفیت به داخل کشور جلوگیری شود اما تا به حال به این درخواست پاسخ مثبت داده نشده است.”

با اینکه چندین بار از کمبود شرکت‌های تولیدی دوا انتقادهایی مطرح شده است اما به تازگی یک فابریکه دواسازی تحت نام ” اویسن ” در ولایت هرات تاسیس و به فعالیت آغاز کرده است.

آقای شیرزاد مسوول این فابریکه می‌‌گوید‌‌‌، در این کارخانه 7 قلم دوا تولید می‌شود و با کیفیت بسیار بالا به بازار عرضه می‌گردد.

بنا به اظهارات وی در این فابریکه 4 نوع “انتی اسید” تولید می‌شود که در تمام دواخانه‌ها و کلینیک‌های شهر موجود است.

به گفته شیرزاد، این فابریکه با استفاده از سه خط تولیدی خود روزانه 20 هزار بوتل شربت، 50 هزار بوتل قطره و 20 هزار بوتل پماد “پایودین” را در دو شفت تولید می‌کند.

مسوولان شرکت اویسن فارما در هرات می‌گویند، دوایی که در این کارخانه تولید می‌شود با کیفیت بوده و به شکل استندارد به بازار عرضه می‌گردد.

در زمان افتتاح این فابریکه، داکتر داوود شاه صبا والی هرات از موجودیت دواهای بی‌کیفیت اظهار نگرانی کرد و مدعی شد که این فابریکه می‌تواند با تولیدات 7 نوع دوا تا اندازه‌ای مشکلات مردم را برطرف نماید.

والی هرات می‌گوید: ” یکی از مشکلات اساسی پیش روی تاجران و وارد کنندگان دارو، مسأله تحلیل و تجزیه آن در مرکز می‌باشد که هم وقت گیر است و هم زمینه فساد را در آن جا آماده می‌سازد.”

به گفته والی هرات، اگر دوای تولیدی کارخانه اویسن در خود این فابریکه چک شود، هم از زمینه فساد جلوگیری خواهد شد و هم پروسه تحلیل و تجزیه آن مدت زمان کمتری را در بر خواهد گرفت.

آقای صبا تاکید می‌کند، تا زمانی‌که یک پلان جدید از سوی دولت مرکزی طرح ریزی نشود، جلوگیری از وارد شدن دواهای بی‌کیفیت به داخل مشکل ساز باقی خواهد ماند.

این در حالیست که عبدالحفیظ قریشی؛ رییس عمومی‌‌امور فارمسی کشور می‎گوید، لابراتواری که در این کارخانه تولیدی دوا در هرات وجود دارد به اندازه کافی مجهز نبوده و قادر به تشخیص دوا به صورت درست و دقیق آن نمی‌باشد.

قریشی می‌‌گوید‌‌‌: “تا زمانی‌ که دواهای تولیدی افغانستان از سوی یک شرکت دوا سازی جهانی مورد تاید قرار نگیرد ، لابراتوارهای کوچک در سطح ولایات قادر به تشخیص دوای با کیفیت نخواهند بود.”

در حال حاضر در افغانستان یک فابريكه ي ادویه ساز دولتی و بیش از 15 فابریکه تولید ادویه که مربوط به سکتور خصوصی است، فعالیت دارند، اما مشکل اساسی این جاست که این فابریکه‌های تولیدی نمی‌‌توانند تمامی‌‌ضروریات افغانستان را برآورده کنند.