رویداد مرگبار در زیارتگاه لعــل شهبـاز قلنـدر ایــالت سند، بــار دیگــر تنـش میان افغانستان و پاکستان را افزایش داد. مرگ 80 تن در انفجـاری که گروه داعش مسوولیت آن را به عهــده گــرفـت، کـاهش روابط دو کشور و قیودات مرزی را به دنبال داشت.
بستن گذرگاههای تورخم و چمن، انداختن راکت به نقاطی در قلمرو افغانستان، بستن اتهام به کابل مبنی بر پناه دادن به گروههای تروریستی و… از جمله اقدامات و اظهارات تُند دولت اسلامآباد در پیوند به این رویداد بود. همچنان توپخانه سنگین اردوی پاکستان در مـناطـق مــرزی تـورخم در شرق افغانستان و مناطق مرزی چمن در جنوب افغانستان مستقــر شــده است. گزمههای نظامی پاکستان در امتـداد خـط دیورنـد نیز افزایش یافته و در وزیرستان شمالی و جنوبی وضعیت فوقالعاده امنیتی اعمال شده است.
دولت افغانستان نیز با رد تمام اتهامات پاکستان، سفیر این کشور در کابل را احضار و تهدید به پاسخ متقابل مرزی کرده و دولت اسلامآباد را مسوول تمام رخدادهای خونین در دو سوی مرز خوانده است. وزارت خارجه کشور با ارایه فهرست گروههای افراطی که در پاکستان حضور دارند، خواهان همکاری این کشور برای نابودی تروریزم در منطقه شده است.
این اولین باری نیست که سطح روابط دیپلوماتیک دو کشور در پایینترین سطح آن تنزل یافته و دو طرف، یکدیگر را به عدم اقدام قاطع علیه گروههای تروریستی متهم میکنند. اما راه بیرون رفت از معضل تروریزم تاکنون به دست نیامده و چشمانداز مثبتی فراروی وضعیت بیثبات دو کشور وجود ندارد. کارشناسان و بسیاری از کشورهای جهان، راهکار اصلی برخورد با پدیده افراطگرایی در افغانستان و پاکستان را، در برخورد جدی دولت اسلامآباد با گروههایی میدانند که سالهای زیادی است در خاک این کشور مشغول فعالیت اند.
بستن مرز، تدبیر شتابزده
پاکستان بیش از 2400 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد؛ مرزی که به خط “دیورند” هم معروف است و البته افغانستان این خط را به رسمیت نمیشناسد. اما صرف نظر از اختلافات قدیمی میان پاکستان و افغانستان بر سر خط دیورند که ریشه در سابقه حضور و سیاستهای استعماری انگلیس در منطقه دارد، فعلاً مسأله این جا است که بسته شدن دو گذرگاه مرزی با پوشش جغرافیایی محدود که بیشتر محل رفت و آمد کاروانهای تجاری و تردد لاریهای حامل محصولات تجارتی دو کشور و عمدتاً محصولات غذایی و زراعتی است، تا چه حد میتواند مانع از تردد گروههای تروریستی در دو سوی مرز شود؟
نقیبالله ناطقـی، کـارشنــاس مسـایـل سیـاســی و امنیتی، میگوید: “نقاط فراوانی از مرزهای مشترک دو کشور همسایه، که بیشتر به شکل مناطق کوهستانی و صعبالعبور است، خارج از کنترول هر دو طرف قرار دارد و این امکان را به افرادی نظیر تروریستان، شبه نظامیان یا مهاجران غیرقانونی میدهد که پس از بسته شدن مسیرهای عادی، از مسیرهای دیگر خود را به پاکستان یا از پاکستان به افغانستان برسانند. بنابراین، بستن گذرگاههای مرزی بین افغانستان و پاکستان، جز این که در امر تجارت بین دو کشور مشکلاتی را ایجاد کند، تأثیر چندانی در رفت و آمدهایی که پاکستان آن را نگران کننده میداند، نخواهد داشت و صرفاً اقدام نمادین از سوی پاکستان است تا نشان دهد که این کشور خواستار توقف ورود چنین افرادی به خاک خود است.”
به باور آگاهان، بستن گذرگاههای مرزی به همان اندازه که ضررهایی را متوجه افغانستان میسازد، پیامدهای منفی زیادی را متوجه پاکستان نیز خواهد کرد. حمید کریمی، کارشناس مسایل اقتصادی، معتقد است: “پاکستان در شرایطیکه نیاز شدید به تقویت همکاریهای اقتصادی با همسایگان خود از جمله افغانستان دارد، با بستن گذرگاههای مرزی، چشم به روی این نیاز اساسی بسته و تنها به مبارزه با تردد افراد وابسته به گروههای ترورستی در اطراف خط دیورند فکر میکند.”
اما حلیمه پژواک، فعال مدنی، میگوید: “اتهام پاکستان کاملاً بیاساس است و اقدام آن نیز مبنای درستی ندارد. زیرا پاکستان به گواه تاریخ، خود عامل اصلی شکلگیری این گروهها در منطقه بوده و هم اکنون نیز حضور آنها در داخل خاک این کشور یک حقیقت است.”
دولت افغانستان هم همواره نگرانیهایی را مطرح و ادعا میکند که پاکستان به یک محل امن برای تروریستهایی تبدیل شده که خواب راحت را از چشمان مردم و دولت افغانستان ربودهاند. دولت کابل مدعی است که گروههای تروریستی نظیر شبکه حقانی و لشکر طیبه که هم علیه نیروهای امریکایی در افغانستان و هم علیه مردم این کشور دست به اقدامات تروریستی میزنند، در خاک پاکستان بدون هیچگونه مزاحمتی از سوی اسلامآباد، در امان هستند.
وزارت خارجه کشور نیز، لیست 32 مرکز تروریستی را که در پاکستان هستند و علیه افغانستان فعالیتهای تروریستی انجام میدهند، به اسلامآباد تحویل داده است. وزارت خارجه فهرست این مراکز را در نامهای توسط سفیر افغانستان در اسلامآباد به مقامهای پاکستانی تسلیم نموده و از این کشور خواسته که علیه این مراکز اقدام نماید. گفته میشود که این مراکز در شهرهای کویته، کراچی و پیشاور پاکستان موقعیت دارد که با تمام جزئیات و مشخصات آن به مقامهای پاکستانی تسلیم داده شده است. علاوه بر این مراکز، نام 85 نفر از مقامهای ارشد طالبان و سایر گروههای “تروریستی” به شمول شبکه حقانی نیز به پاکستان داده شده که براساس نامه وزارت خارجه، از این کشور خواسته شده تا برای دستگیری آنها اقدام شود. وزارت خارجه کشور گفته که پاسخ ابتدایی مقامهای پاکستانی در برابر این فهرست، مثبت بوده و کابل امیدوار است که در خصوص آن اقدامات عملی صورت گیرد.
وزارت خارجه در کنار این با نشر خبرنامهای گفته که “در صورتی که خشونتها علیه مردم افغانستان ادامه یابد، حکومت افغانستان به تلاشهای خویش در خصوص وضع تعزیرات بیشتر علیه همه گروههای تروریستی و حامیان شان از طریق میکانیزمهای بینالمللی، مخصوصاً سازمان ملل متحد، اقدام خواهد کرد.” کابل بارها از اسلامآباد خواستار اقدام جدی برای سرکوب این گروهها شده است. پاکستان نیز گفته است در مبارزه با تروریزم، هیچ تبعیضی میان هیچ یک از این گروهها قایل نیست.
راه حل چیست؟
حقیقت این است که ریشهکن ساختن افراطگرایی در پاکستان با اقدامات جنگ و نبرد و بند و زندان یا بستن گذرگاههای مرزی ممکن نیست. این پدیده طی سالیان درازی در پاکستان پا گرفته و در میان تعداد زیادی از پیروان آنها نهادینه شده است. لذا مبارزه با این پدیده نیازمند اقدامات همه جانبه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و نظامی است.
کامران رستگار، تحلیلگر مسایل سیاسی، معتقد است که “اگر پاکستان به راستی به دنبال ریشهکن ساختن بنیادگرایی است، لازم است تا شرایطی را مهیا سازد که تفکر افراطگرایی در این کشور از بین رفته و زمینه برای رشد این پدیده محدود شود. فراهم ساختن زمینههای مناسب زندگی برای ساکنان نقاط مرزی و مردم محروم آن کشور، ایجاد مراکز تبلیغی، اقدامات وسیع دولتی برای مقابله با پدیده افراطگرایی و…از جمله مواردی است که نیازمند است تا دولت اسلامآباد روی دست گیرد. بالاتر از همه این که حکومت پاکستان باید به این نتیجه رسیده باشد که استفاده از تروریزم به عنوان ابزار سیاسی در منطقه کار ناروایی است که آتش آن بیشتر از همه به چشم پاکستانیها خواهد رفت.”
بسیاری از کشورهای مرتبط با قضیه افغانستان نیز خواهان حل تنشهای به وجود آمده و همکاری هماهنگ دو کشور با پدیده تروریزم شدهاند. جنرال چارلز کلیولند، سخنگوی نیروهای امریکایی و ناتو در افغانستان، در واکنش به حملات راکتی پاکستان به ولایتهای شرقی افغانستان، تنشهای مرزی را خطرناک دانست و تأکید کرد که این مشکلات باید از طریق سیاسی و مذاکره حل شود. وی هشدار داد که این تنشها برای هر دو کشور و منطقه تبعات ویران کنندهای در قبال خواهد داشت. سخنگوی ناتو در افغانستان در عین حال گفت که پناهگاههای امن گروههای تروریستی در هر جا که باشد باید بدون در نظر داشت مرز نابود شود.
این در حالی است که لوی درستیز اردوی پاکستان در قرارگاه اردوی این کشور در راولپندی اعلام کرده که تدابیر امنیتی در امتداد خطوط مرزی با افغانستان برای مبارزه با دشمن مشترک یعنی تروریزم صورت گرفته است. جنرال آصف غفور، مسوول مطبوعاتی اردوی پاکستان، نیز گفته که مبارزه مشترک دو کشور با تروریزم ادامه خواهد یافت. وی افزوده که جنرال قمر بجوا، لوی دستیز اردوی پاکستان، از طرح اخیر مقامهای افغان برای توسعه همکاریهای دوجانبه اسلامآباد – کابل برای مبارزه با تروریزم استقبال کرده است.
در همین حال، کارشناسان مسایل روابط بینالملل، راه حل نهایی معضل امنیتی و سیاسی به وجود آمده در خاک دو کشور را، با دخالت و همکاری جامعه جهانی قابل حل میدانند. نوراحمد فایق، آگاه امور روابط بینالملل، باورمند است که “تنشهای موجود میان افغانستان و پاکستان سابقه چندین ساله دارد. وجود گروههای تروریستی در خاک پاکستان و فعالیت آنها در دو سوی مرز از یکسو و اختلاف دامنهدار مرزی میان دو کشور از جانب دیگر، اموری نیست که با اقدامات مقطعی و تدابیر موقتی قابل حل باشد. این معضل با دخالت مجامع جهانی قابل حل است.”
با ایـن وصـف، هــرگاه کشـورهــای منـطقه، مجامع جهــانــی و قــدرتهای بزرگ دست به کار نشده و دولت اسلامآباد را تحت فشار قرار ندهند، تنشهای بیفرجام افغانستان و پاکستان ادامه یافته و پیامدهای منفی آن نیز کماکان دامنگیر شهروندان دو کشور خواهد بود.
