براساس آمارهایی که کلیدگروپ به دست آورده است، در حال حاضر، نزدیک به 762 باب کودکستان در کشور فعالیت میکنند که از این میان 362 باب کودکستان دولتی و 400 باب کودکستان دیگر خصوصی میباشند. یافتههای کلیدگروپ نشان میدهد که این کودکستانها با مشکلات بیشماری دچار هستند و از سوی مسوولان توجهی کمتری در جهت رفع این مشکلات صورت گرفته است.
فعالیت غیرقانونی بیش 85 درصد کودکستانهای خصـوصــی، نبـــود معـلمــان مســلـکی، فعـالیـت غیرمعیاری و نبود امکانات و پرسونل برای رسیدگی به کوکستــانهـای خصــوصــی، از مشکلات سکتور خصوصـی و نداشتن امـکانـات کافـی، کمبود معلم، کـمکـاری قـراردادیها، نداشتن جای مناسب برای تفریح کودکان، بــرخــوردهــای نادرست معلمان با کودکان و … از مشکلات برجسته کودکستانهای دولتی خـوانــده مــیشــود. ایــن در حالی است که گفته میشود نزدیک به پنج میلیون کودک زیر سن مکتب در کشور وجود دارند که از این میان تعداد انگشتشمار آنها به کودکستان میروند.
فعالیت غیرقانونی
با شاغل شدن مادران و افزایش نیازمندی به محلات امن برای نگهداری کودکان، در کنار کودکستانهای دولتی، رقم کودکستانهای خصوصی نیز افزایش یافته و گفته میشود که این رقم به 400 باب رسیده است. اما یافتههای کلیدگروپ نشان میدهد که بیش از 85 درصد این کودکستانها بدون جواز و به صورت غیرقانونی فعالیت دارند. در حال حاضر حداقل فیس کودکستانهای خصوصی برای هر کودک 1000 افغانی و حداکثر آن 7000 افغانی در ماه است. طبق این یافتهها، مسوولان وزارت کار و امور اجتماعی، توجه خاصی برای رسیدگی به مشکلات کودکستانهای خصوصی نداشته و برای رسیدگی به مشکلات این سکتور تنها یک آمریت با پنج کارمند و بدون امکانات در چوکات این وزارت فعالیت میکند.
جمیله نورستانی، رییس عمومی کودکستانهای کشور، میگوید: “بعد از تصویب مقرره 1126 که در سال 1392 تصویب شد، کودکستانهای خصوصی هم مربوط ما شد و از آن زمان تا حال موفق شدیم که از مجموع 400 کودکستان خصوصی که در سراسر کشور فعالیت میکنند، در حدود 200 کودکستان را ثبت نماییم.” او میگوید که کودکستانهای ثبت شده براساس مقرره جدید خدمات عرضه میکنند که هم جواز دارند و هم به حکومت تضمین پرداختهاند.
رییس عمومی کودکستانها، باانتقاد از کارکرد مراکز فاقد جواز افزود که بسیاری از این کودکستانها، به دلیل امکانات محدود و شرایط نامناسب و همچنان برای فرار از پرداخت مالیه، مخفیانه فعالیت میکنند. خانم نورستانی با آن که ایجاد موسسات نگهداری اطفال و رسیدگی به آموزشهای ابتدایی آنها از سوی سکتور خصوصی را یک گام مثبت برای رشد استعدادهای کودکان دانست، اما بر لزوم فعالیت قانونی این کودکستانها نیز تأکید ورزيد. رییس عمومی کودکستانها افزود که برخی مکتبهای خصوصی زیر چتر مکتب، کودکستان خود را نیز فعال کردهاند؛ در حالی که جوازنامۀ مستقل ندارند. او میافزاید: “در ابتدا تعدادی از موسسان کودکستانها به منظور پول دست به ایجاد کودکستانهای خصوصی زدند اما بعد از پروسه ثبت و راجستر، تمام این مراکز، براساس قوانین و امضای تفاهمنامه به فعالیت شان ادامه میدهند.” به گفته او، تا یک سال دیگر تمام این کودکستانها ثبت وزارت کار و امور اجتماعی خواهند شد.
اما لیست ارایــه شــده از ســوی همین اداره نشان میدهد که تنها 55 باب کودکستان خصوصی که در حدود 14 درصد کل کودکستانهای خصوصی را تشکیل میدهند، از سوی این ریاست جواز فعالیت دریافت کردهاند. طبق این لیست، 44 باب کودکستان در کابل، یک کودکستان در غزنی، دو کودکستان در بلخ، یک کودکستان در هلمند و یک کودکستان خصوصی در غور جواز فعالیت گرفتهاند. در این لیست 6 کودکستان غیرانتفاعی نیز شامل کودکستانهای خصوصی میباشند.
مسوولان شماری از کودکستانهای خصوصی که براساس جواز و پرداخت تضمین به حکومت فعالیت میکنند نیز فعالیت غیرقانونی کودکستانهای خصوصی فاقد جواز را مانع عمده فعالیت شان میخوانند. آنها میگویند که تعداد زیادی از این کودکستانها در نزدیکی کودکستانهای شان فعالیت میکنند که با جذب شمار زیادی از کودکان در برابر فعالیت آنها مانع ایجاد میکنند. طارق احسان علم، موسس کودکستان خصوصی “آغوش مادر”، میگوید: “در اطراف کودکستان ما کودکستانهایی هستند که به صورت خودسرانه ایجاد شده و جواز هم ندارند. این دخالت در کار ما است و تعداد شاگردان ما را کم ساخته است. در گذشته ما بیشتر از 70 شاگرد داشتیم اما حالا این تعداد به کمتر از 50 نفر رسیده است.” او میگوید که بارها این مشکل را با مسوولان ریاست کودکستانها شریک ساختهاند اما توجهی به منظور رفع آن صورت نگرفته است.
مریم سجادی، موسس و مدیر عمومی کودکستان “خاتمالنبیین”، میگوید که آنها مبلغ 47 هزار افغانی را تحت نام ضمانت و پنجهزار افغانی را به عنوان پول جوازنامه به حکومت پرداختهاند و ماهانه از معاش کارمندان و لوحه کودکستان نیز به حکومت مالیات میپردازند. اما او میگوید که کودکستانهای فاقد جواز به صورت خودسرانه و بدون پرداخت مالیات به حکومت فعالیت میکنند و کسی هم نیست که جلو فعالیت آنها را بگیرد.
اما در کنار فعالیت غیرقانونی تعداد زیادی از کودکستانهای خصوصی، فعالیت غیرمعیاری و نداشتن معلمان مسلکی، از مشکلات عمده دیگری این سکتور است.
فعالیت غیرمعیاری
مریم سجادی، مدیر کودکستان خاتمالنبیین، میگوید که بسیاری از کودکستانها معیاری نیستند و نظارت لازم هم از چگونگی فعالیت آنها صورت نمیگیرد. وی میافزاید: “آنها فقط سال یک بار به منظور نظارت میآیند که این هیچ نتیجهای نخواهد داشت و این نظارتها هم تنها از کودکستانهایی صورت میگیرد که جواز دارند اما آنهایی که زور دارند و یا در کوچهها بدون جواز فعالیت میکنند، زیر نظارت نیستند.” براساس مقرره 1126 یا مقرره کودکستانها و شیرخوارگاهها، حداقل معیارها برای ایجاد کودکستانهای خصوصی، داشتن تعمیر مناسب مطابق معیارهای تعیین شده (داشتن حداقل هفت اتاق، طعامخانه جدا، کتابخانه، گدام، آشپزخانه)، داشتن معلمان دارای سند تحصیلی حداقل فوق بکلوریا، داشتن تجهیزات لازمه پرورشی و آموزشی و ممد (سمعی و بصری) آن، داشتن صندوق کمکهای اولیه طبی، داشتن وسایل اطفائیه، داشتن تشناب عصری براساس ضرورت، تسهیلات لازم جهت تأمین امنیت و مصوونیت اطفال و کارکنان، تهیه آب اشامیدنی صحی، تأمین وسایط حمل و نقل به توافق طرفین و داشتن تفریحگاه میباشد.
رییس کودکستانهای کشور میگوید به هیچ کودکستانی پایینتـر از این معیار اجازه فعالیت داده نخواهد شد. امــا بــررسیهــای کلیــدگروپ نشان میدهد کــه کــودکستانهایی با امکانات پایینتر از معیارهـای تعـییـن شــده و در کنـار کورسهای آموزشی و مدرسهها نیز ایجاد شده اند. گذشته از آن کودکستانهای دارای جواز نیز بسیاری از مواد مقرره فوق را نقض کردهاند.
نبود معلمان مسلکی
نــبــود معــلمــان مسـلکــی از دیگــر مشـکــلات کودکستانهای خصوصی خوانده میشود. براساس مقرره جدید کودکستانهای خصوصی، حداقل معیــار بــرای معلـمــان کــودکستانهای خصوصی داشتن سند تحصیلی فوق بکلوریا میباشد اما تحقیقات کلیدگروپ نشان میدهد در بسیاری از این کودکستانها، معلمان دوازدهپاس و با درجه تحصیلی پایینتر از آن، به حیث معلم فعالیت میکنند.
در این حال ریاست عمومی کودکستانهای کشور نیز گراف معلمان مسلکی در سکتور خصوصی را صفر میخواند. جمیله نورستانی میگوید: “گراف معلمان مسلکی در سکتور خصوصی صفر است و آنها با معاش ناچیز افراد با حداقل سواد را استخدام میکنند و حتا شاگردان صنف 10 مکتب هم به حیث معلم در این کودکستانها فعالیت میکنند.”
اما او تأکید میکند که آنها جلو فعالیت چنین افرادی را خواهند گرفت.
کمبود پرسونل و امکانات
در چوکات ریاست کودکستانهای وزارت کار و امور اجتماعی تنها یک آمریت با زیرمجموعه پنج کارمند و بدون امکانات لازم فعالیت میکند. یکی از مسوولان وزارت کار و امور اجتماعی که نمیخواهد نامی از وی گرفته شود، میگوید: “در بخش آمریت سکتور خصوصی یک آمر، دو مدیر و دو مامور کار میکنند که همزمان مسوولیت هیأت سروی، هیأت نظارت، کار توزیع جواز، گرفتن تضمین و احصائیهگیری را انجام میدهند.” به گفته او، آنها حتا وسیله نقلیه هم در اختیار ندارند تا جلو فعالیت کودکستانهای فاقد جواز و غیرمعیاری را بگیرند. وی افزود با آن که بارها تقاضا صورت گرفته تا امکانات در اختیار این بخش قرار داده شود اما توجهی به این خواستها صورت نگرفته است.
در این حال، سیمین آزاد اکبرمیر، رییس تدریسی کودکستانها، نیز به نداشتن امکانات ترانسپورتی و کمبود پرسونل اشاره نموده و میگوید: “ما بارها از مقامها تقاضا کردیم اما جهت رفع آن کاری صورت نگرفته است. همین امر باعث شده تا ما نتوانیم آن گونه که باید از کودکستانهای خصوصی نظارت کنیم.”
به گفته او، تا حال حکومت از آدرس کودکستانهای خصوصی 220 هزار افغانی به خاطر اعطای جوازنامه و نزدیک به دو میلیون افغانی زیر نام تضمین دریافت نموده است. وی همچنان میگوید در حال حاضر 184 معلم در 44 باب کودکستان خصوصی مشغول مراقبت و آموزش 1216 طفل میباشند.
کودکستانهای دولتی
پیشینه فعالیت کودکستانهای دولتی در کشور به بیش از 50 سال قبل بازمیگردد که از آن زمان تاکنون به هدف ایجاد سهولت برای مادران شاغل و آماده ساختن اطفال برای مکتب فعالیت میکنند. نظر به ارقام ارائه شده از سوی وزارت کار و امور اجتماعی، در حال حاضر، 362 باب کودکستان در چوکات حکومت فعالیت دارند که شامل کودکستانهای محلات کار و محلات زیست میشوند. نظر به معلومات ریاست کودکستانهای کشور، در کابل 148 کودکستان محلات کار و 36 کودکستان محلات زیست و در ولایتها 57 کودکستان محلات کار و 121 کودکستان محلات زیست فعالیت دارند. به گفته مسوولان ریاست کودکستانها، در حال حاضر از مجموع پنج میلیون کودک واجد شرایط کودکستان، آنها 30 هزار کودک را در کودکستانهای دولتی تحت آموزش قرار دادهاند.
براساس معلومات مدیران برخی از این کودکستانها، کودکان به خاطر راه یافتن به این کودکستانها، 200 افغانی حقالشمول و ماهانه 200 افغانی فیس میپردازند. در حالی که این کودکستانها از حمایت دولت برخوردار هستند و سالانه میلیونها افغانی نیز عاید دارند، ولی مشکلات متعددی دامنگیر آنها است. این مشکلات در بسا موارد کودکستانها را به زندانهای غیررسمی برای کودکان مبدل کرده است.
زندانهای غیررسمی
از مجموع 362 کودکستان دولتی، 157 باب آن کودکستان محلات زیست میباشند که در 34 ولایت کشور فعالیت دارند. اما یافتههای کلیدگروپ نشان میدهد که بیشتر کودکستانهای محلات زیست با آن که ماهانه 200 افغانی از هر کودک فیس میگیرند، امکانات لازم را در اختیار ندارند. کمبود معلم، نرسیدن به موقع مواد غذایی از جانب قراردادیها، موجودیت مواد غذایی بیکیفیت و در برخی موارد فاسد شده، برخورد نادرست معـلـمان با اطفـال، نـداشـتـن تفــریحگـاه و زنـدگــی کـودکان در تعمیرهای کرایی از مشکلات عمده کودکستانهای محلات زیست میباشند.
یکی از مدیران کودکستانهای محلات زیست که نمیخواهد نامی از وی گرفته شود، میگوید با وجودی که تعداد معلمان این کودکستان کم است اما با آن هم شماری از معلمان آن به طور خدمتی در دیگر کودکستانها توظیف شدهاند. به گفته او، ظرفیت جذب کودکان در کودکستانها بلند است اما مواد غذایی و سایر ضروریات به موقع برای آنها نمیرسد. او میگوید: “مواد به موقع نمیرسد؛ اگر لوبیا و نخود داریم، روغن و سبزیجات نداریم که تا حال برای ما حواله نشده است. ما همه روزه از پول شخصی خود انداز میکنیم و سبزی میخریم.”
او میگوید با وجودی که در ابتدا به مادران گفته میشود به اطفال شان سه وعده غذا داده میشود اما به علت نرسیدن به موقع مواد غذایی، یک وعده غذا هم با مشکل برای اطفال تهیه میشود. به گفته او، هیچ مدیری نمیتواند مشکلات خود را مطرح نماید، زیرا به باور وی در آن صورت از وظیفه اخراج شده و خانهنشین خواهند شد.
این مـدیــر کودکستــان در کنــار مشـکلات فــوق به مواد غذایی بیکیفیت و فاسد شده اشاره نموده و میگوید: “مواد هم که برای ما میرسد بسیار خراب است و ما بارها مشکلات خود را گفتهایم اما کسی توجه نمیکند. مثلاً گوشت خراب، ترکاری خراب و یا میوه مثل سیب را میآورند که نصف آن خراب میباشد. سال گذشته شیری که توزیع شده بود بسیار خراب بود و وقتی ما گزارش دادیم، آمدند و شیر را قرنطین کردند و دیگر به جای آن چیزی نیاوردند.” او میافزاید که این مشکلات شامل حال تمام کودکستانهای دولتی میباشد اما ارادهای برای رفع آنها وجود ندارد.
همچنان سمیه نوروزی، مدیر کودکستان اُنچی باغبابان در ناحیه سیزدهم شهر کابل، به نداشتن تفریحگاه در این کودکستان اشاره نموده و میگوید: “امکانات این کودکستان زیاد نیست، تعمیر کرایی است و ساحه سبز و تفریحگاه نداریم. اما از لحاظ صنف تعدادش خوب است.” او میگوید کودکستانها تهداب معارف را تشکیل میدهند و توقع دارد مورد توجه قرار بگیرند.
فروزان نظری، رییس کودکستانهای شهر کابل، در حالی که مشکل نرسیدن به موقع مواد غذایی از سوی قراردادیها را میپذیرد، ولی میگوید: “هر موادی که وارد دیپو میشود از سوی وزارت صحت عامه کنترول میشود؛ اما اگر خراب باشد هیأت تعیین میشود و مواد جمعآوری شده و مواد دیگری به کودکستانها انتقال میشود.” او میافزاید که تا حال روغن نیز به کودکستان توزیع نشده است، زیرا روغنی را که شرکت قراردادی تهیه کرده بود، مورد تأیید وزارت صحت عامه قرار نگرفته است.
تورپیکی، معاون کودکستان محل زیست “زرغونه” در ناحیه سوم شهر کابل، نیز به مشکلات پرسونل این بخش اشاره نموده و میگوید با وجودی که مسوولان ریاست کودکستانهای کشور از امتیازات اضافهکاری و کـرایــه مـوتــر بــرخــوردار هستــنـد اما کارمندان کودکستانها از آن محروم میباشند و با وجودی که این مشکلات را بارها با مسوولان مطرح کردهاند اما توجهی به آن صورت نگرفته است. در مقابل، رییس کودکستانهای شهر کابل میگوید که آنها به وزارت کار و امور اجتماعی پیشنهاد کردهاند تا پول آمد و رفت برای آن عده از معلمانی که از ترانسپورت ماموران استفاده میکردند، حواله شود. اما او در باره اضافهکاری معلمان کودکستانها افزود که این ریاست بودجه کافی برای پرداخت اضافهکاری ندارد.
رفتار نادرست معلمان
شمار زیادی از مادران با ابراز نگرانی از برخوردهای نادرست و استفاده از الفاظ رکیک در برابر اطفال میگویند از روی ناچاری فرزندان شان را به چنین مراکزی میفرستند. این مادران میگویند در کنار برخی معلمان کودکستانها، خدمههای شان نیز با والدین اطفال برخورد درستی ندارند و مادران را قبل از وقت میخواهند تا اطفال شان را تسلیم شوند. یکی از مادران که نمیخواهد نامش گرفته شود، میگوید: “در کودکستان محل زیست ما به اطفال دشنام میدهند، معلم بعد از ظهر از تهدید برای خواباندن اطفال کار میگیرد و وقتی والدین برای تسلیمگرفتن فرزندان شان مراجعه میکنند هم با برخوردهای ناشایست معلمان و خدمه کودکستان مواجه میشوند.” این مادر میگوید که توقع پرسونل کودکستان این است که والدین قبل از وقت مراجعه کرده و فرزندان شان را تسلیم شوند تا آنها زودتر به خانههای شان بروند. او میگوید که فرزندانش از رفتن به کودکستانها دلسرد شده و او با زور آنها را به کودکستان میفرستد. این مادر میگوید با وجودی که این مشکلات را بارها با مسوولان کودکستان مطرح نموده است اما تغییر چندانی در این مشکلات رونما نشده است.
کودکستانهای محلات کار
در حال حاضر 205 کودکستان دولتی در محلات کار فعالیت دارند. هرچند این کودکستانها به علت این که از سوی اداراتی که در آن فعال هستند حمایت مــیشونــد از وضـعیت بهتـــری نسبت به کودکستانهای محلات زیست برخوردارند اما با آن هم کودکستانهای فعال در مکتبها فاقد امکانات لازم میباشند. لیلا، معلم کودکستان محل کار لیسه رخشانه در ناحیه ششم شهر کابل، میگوید: “هیچ امکانات از طرف مکتب برای ما نیست و هر چیزی که نیاز باشد ما خود مشکل مان را حل میکنیم و از طرف مکتب هیچ امکاناتی نداریم.” او همچنان میگوید که تنها یک خدمه دارند که آن هم در کارهای مکتب مصروف است و معلمان کودکستان خود کارهای خدمه را نیز انجام میدهند.
ربابه بختیاری، معلم دیگری کودکستان نامبرده، میگوید: “مسوولان مکتب یک تحویلخانه سایهرخ را به ما دادهاند که به عنوان صنف از آن استفاده میکنیم؛ در حالی که اطفال نیاز به تفریح دارند اما امکانات نیست و هیچ هماهنگی هم بین مکتب و ریاست کودکستانها وجود ندارد تا به مشکلات ما رسیدگی صورت گیرد.”
از سویی هم، مسعوده احمدی، مدیر کودکستان لیسه رابعه بلخی، میگوید: “همه امکاناتی که داریم در سالهای گذشته از طرف آیساف به ما کمک شده و خود مکتب هیچ امکاناتی ندارد. دو صنف داریم و دیوار تعمیر ما هم مدتهاست که شکست کرده اما کسی برای ترمیم آن اقدام نمیکند.” فروزان نظری، رییس کودکستانهای شهر کابل، مشکلات مطرح شده را میپذیرد و میگوید: “مسوولیت تأمین مواد خوراکی و تجهیزات کودکستانهای محلات کار، مربوط ادارات مربوطه است. وضعیت کوکستانهای وزارتخانهها خوب است اما 59 کودکستان ما در مکتبها است که اصلاً از سوی وزارت معارف به آنها توجه نمیشود.” او همچنان میگوید که ریاست کودکستانها همه ساله تفاهمنامههایی را با اداراتی که کودکستان دارند، امضا میکند اما به گفته او وزارت معارف در دو سال اخیر حاضر به امضای این تفاهمنامهها نشده است.
اما محمدآصف انوری، معاون معارف شهر کابل، میگوید: “براساس تفاهمنامهای که ما با وزارت کار و امور اجتماعی امضا کردهایم، ما تنها جا را برای کودکستان آماده میسازیم، متباقی کارها مربوط ریاست کودکستانهای وزارت کار و امور اجتماعی میشود؛ البته در برخی موارد ما یک خدمه را هم در اختیار شان قرار میدهیم.” او همچنان عدم امضای تفاهمنامه از سوی وزارت معارف را رد کرد و افزود که این وزارت مدت دو سال است که هیچ مکتوبی از طرف ریاست کودکستانها دریافت نکرده و در صورتی که تفاهنمامه آماده باشد، وزارت معارف مطابق شرایط خود حاضر است آن را امضا کند.
