با آنکه شبکههای مخابراتی افغانستان، بلندترین نرخ مکالمهها و پایینترین کیفیت خدماترا در منطقه دارند، اما این شبکهها توانستهاند ارتباطات میان مردم را در حد وسیعی برقرار و تبدیل به یکی از بزرگترین منبع عایداتی دولت شوند. نظر به معلوماتی که مقام‌های وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی ارایه میدهند، علی رغم مشکلات امنیتی، برق و ترانسپورت در کشور، از سال 2002 به این طرف سکتور مخابرات رشد چشمگیر و سریع داشته و اکنون این سکتور یکی از پر درآمدترین سکتور برای دولت میباشد. با آنکه شبکههای مخابراتی افغانستان، بلندترین نرخ مکالمهها و پایینترین کیفیت خدماترا در منطقه دارند، اما این شبکهها توانستهاند ارتباطات میان مردم را در حد وسیعی برقرار و تبدیل به یکی از بزرگترین منبع عایداتی دولت شوند. نظر به معلوماتی که مقام‌های وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی ارایه میدهند، علی رغم مشکلات امنیتی، برق و ترانسپورت در کشور، از سال 2002 به این طرف سکتور مخابرات رشد چشمگیر و سریع داشته و اکنون این سکتور یکی از پر درآمدترین سکتور برای دولت میباشد.
یاسین صمیم، سخنگوی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، میگوید: سکتور مخابرات برای دولت سالانه به صورت اوسط در حدود 200 ملیون دالر عاید دارد. او توضیح میدهد که بیشتر از 200 هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در سکتورهای خصوصی مخابراتی مصروف کار میباشند. به گفته وی، بیشتر از 25 ملیون سیمکارت تلیفون سیار از طرف شرکتهای مخابراتی برای مردم توزیع شده که بیش از 15 ملیون آن فعال میباشد و تلیفونهای خطی (تلیفون ثابت) نیز بیش از 200 هزار لین در شهرها توزیع شده است. صمیم افزود که فعلاً در حدود چهار ملیون نفر در افغانستان به خدمات انترنتی دسترسی دارند.
نرخ بلند
مقام‌های وزارت مخابرات میگویند که دولت تلاش میکند تا امکانات زیربنایی خدمات مخابراتی را به گونه متوازن در سراسر کشور گسترش دهد تا میزان دسترسی مردم به خدمات مخابراتی بالا برود. اما برخی از آگاهان از بالا بودن نرخ خدمات شبکههای مخابراتی ناراضی هستند. آنان میگویند که اقتصاد مردم بسیار ضعیف است ولی شبکههای مخابراتی و شرکتهای فراهم کننده خدمات انترنتی در کشور بالاترین نرخ را برای خدمات شان تعیین کردهاند.
عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی، نرخ خدمات شبکههای مخابراتی افغانستان را با هند مقایسه کرده و هند را به عنوان ابرقدرت اقتصادی منطقه دارای پایینترین نرخ خدمات مخابراتی و افغانستان را به عنوان فقیرترین کشور منطقه با بالاترین نرخ خدمات مخابراتی معرفی میکند: «نرخ هر دقیقه تلیفون داخلی در هند کمتر از 1 افغانی است ولی در افغانستان 3 افغانی میباشد. نرخ بسته انترنتی 20 GB با سرعت 3G در هند 499 افغانی است اما در افغانستان نرخ بسته انترنتی ظاهراً نامحدود 3G با سرعت زیر صفر، 1000 افغانی میباشد!»
به همین شکل انجنیر احمدرضا همدرد که در یکی از انجوهای داخلی کار میکند، بلند بودن نرخ انترنت را مربوط به فساد در ادارات دولتی و شبکههای مخابراتی میداند. او میگوید: «نرخ انترنت در افغانستان به طور کلی قیمت است که به دلایل زیادی از جمله موجودیت فساد در وزارتخانهها و به همین شکل عدم کنترول سیستمها و شبکههای مخابراتی، تکس و غیره بستگی دارد.»
همدرد با ابراز تأسف اضافه میکند که در افغانستان آنچه تعهد میشود از طرف کمپنیها عملی نمیشود. اما او تا حدودی سیستم فایبر نوری را چه از نظر قیمت و چه از نظر کیفیت مناسبتر میپندارد و میگوید که بهتر است در تمام افغانستان، این سیستم گسترش یابد. با این حال، شبکههای مخابراتی، یکی از دلایل بلند بودن نرخ مکالمههای تلیفونی و خدمات انترنتی را مربوط به بالا بودن نرخ برق و یا نبود برق در سراسر کشور قلمداد میکنند. مقامها در وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی نیز تأیید میکنند که بلند بودن نرخ برق و نبود برق در برخی ولایتهای کشور از عمدهترین عوامل بلند رفتن نرخ خدمات مخابراتی و انترنتی در کشور میباشد. یاسین صمیم، سخنگوی وزارت مخابرات، میگوید: «وضعیت بد امنیتی و نبود برق در کشور از عوامل اساسی بلند بودن نرخ مکالمههای مخابراتی و در عین حال خدمات انترنتی میباشد.»
به همین شکل، آگاهان در کنار انتقادات شان از بالا بودن نرخ خدمات مخابراتی و انترنتی از تصمیم دولت مبنی بر بلند بردن نرخ برق نیز انتقاد دارند. عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی، میگوید: «در هند نرخ برق (بالاتر از دو صد کیلووات) 4 افغانی است اما در افغانستان (با در نظر داشت تولید برق آبی رایگان ما) هر کیلووات، پس از 200 کیلووات اولیه، 5 تا 8 افغانی است.» از نظر رفیعی، در افغانستان هم دولت و هم شرکتهای مخابراتی همه در حق مردم فقیر و نادار کشور بیانصافی میکنند. او میگوید: «وقتی از بیانصافی شرکتهای مخابراتی شکایت میکنیم، دلیل آنها این است که دولت میخواهد مالیه بیشتر اخذ کند، از این سبب نمیخواهند نرخها ارزان شود. بعد به یک حدس عجیبی میرسیم که شاید دولت با شرکتها همدست شده و بر گرده مردم فشار میآورد. اما وقتی میشنویم که شرکت برشنا 25 درصد نرخ برق را بالا میبرد تا تاوان صرفیه برق زورمندان را از مردم بگیرد، حدس ات به یقین مبدل میشود.»
از سوی دیگر، برخی از آگاهان با آنکه نرخ بلند خدمات مخابراتی را تأیید میکنند اما نبود امنیت و باجگیریهای گروههای مسلح را یکی دیگر از عوامل بلند بودن نرخ خدمات مخابراتی و انترنتی عنوان میکنند. انجنیر حنیف جاوید، کارمند یکی از شرکتهای خصوصی، میگوید: «من فکر میکنم به دلیل بدامنی در مناطق مختلف افغانستان، نرخ مکالمهها پایین نمیآید؛ چون این شرکتها (شرکتهای مخابراتی) بر علاوه این که به دولت مالیه میدهند به گروههای مسلح مخالف دولت نیز باج میدهند، تا آنان آنتنهای شان را خراب نکنند.»
با این حال، یاسین صمیم، سخنگوی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، نرخ خدمات مخابراتی را وابسته به عوامل متغیر دیگر پنداشته و مثال میدهد که پایهها و مراکز شبکههای مخابراتی در ولایتها، گاهی حریق شده و آنان خسارتهای هنگفتی برداشتهاند. او میگوید: «به خاطر نبود برق در ولایتها، بیس استیشنهای مخابراتی با استفاده از جنراتورها فعالیت دارد. سرکها و راههای مناسب نیست که مصارف شرکتها را در انتقال و نصب تجهیزات شان کاهش دهد. همچنان تورم مشکل دیگری است که نرخ سکتور مخابرات را تحت تأثیر خود قرار میدهد.»
به گفته وی، با وجود تمام این مشکلات، وزارت مخابرات با استفاده از روابطی که با شرکتهای مخابراتی ایجاد کرده است، مشکلات کیفیت خدمات و اضافهستانیها را پیگیری میکند و در خیلی موارد شرکتهای مخابراتی به خاطر تخلفات شان جریمه نیز شدهاند. صمیم همچنان تأکید کرد که دولت نظر به قانون اساسی، اصل رقابت آزاد را در بازار پذیرفته و نمیتواند نرخ ثابتی را برای شبکههای مخابراتی تعیین کند. او اما گفت که دولت میتواند زمینه رقابتها را فراهم کرده و پالیسیهای مؤثری را جهت انکشاف سکتورهای خصوصی طراحیکند.
از سوی دیگر، دولت بر کریدیتکارتهای مصرفی مشترکین شرکتهای مخابراتی نیز مالیات وضع کرده است که بر اساس فرمان تقنینی رییس جمهور، وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی از آغاز ماه میزان سال 1394، طرح اخذ ده درصد مالیه از کریدیت کارتهای موبایل را به اجرا گذاشت. نظر به آماری که سخنگوی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی ارایه میدهد، دو هفته قبل، مجموع مالیات اخذ شده از کریدیتکارتهای مصرفی مردم، به بیش از 2 ملیارد و 126 ملیون افغانی رسیده بود که دولت آن را جمعآوری کرده است.
سیستم ثابت
با آنکه تأمین ارتباطات میان مردم از طریق تلیفونهای خطی و ثابت هزینه کمتری برمیدارد، اما چنانچه دیده میشود در افغانستان در این عرصه توجهی کمتری صورت گرفته است. برخی از کارشناسان به این نظر اند که سیستم خطی در عصر امروز مشتریان کمتری دارد، از این جهت شرکتهای مخابراتی توجهی به این سیستم ندارند.
این که چرا برای گسترش خطوط تلیفون ثابت در افغانستان توجه کمتر صورت گرفته است، داکتر محمد حیدر، یکی از فعالان مدنی، میگوید: «در افغانستان سکتور خصوصی مخابرات بیشتر رشد داشته و سکتورهای خصوصی علاقمندی به انکشاف مخابرات از طریق سیستم خطی ندارند، اما در عرصه مخابرات بیسیم این شرکتها هم منافع بیشتر دارند و هم فعالیت بیشتر.»
از سویی هم، انجنیر حنیف جاوید به این نظر است که در رابطه به انکشاف سیستم خطی دولت بیتوجهی کرده و این سبب شده تا مردم به ویژه جوانان بیشتر به تلیفونهای همراه روی بیاورند: «امروز جوانان بیشتر علاقه دارند از موبایل استفاده کنند و سیستم تلیفونهای خطی در حال فراموش شدن است؛ چون هر شخصی نه تنها از موبایل به مقصد تلیفونی آن استفاده میکند، بلکه از انترنت نیز در موبایل خود کار میگیرد.»
با این وجود، سخنگوی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی میگوید که دولت تلاش دارد مردم دسترسی بیشتر به شبکههای مخابراتی چه بیسیم و چه تلیفون خطی یا ثابت، پیدا کنند و ارتباطات میان مردم گسترش یابد. یاسین صمیم گفت: «تلیفونهای خطی قبلاً در شهرها متمرکز بود، ولی فعلاً به ولایتها نیز گسترش یافته است. سال گذشته ما در چند ساحه در شهر کابل، شهر مزار شریف و شهر لشکرگاه لینهای تلیفون خطی را توزیع کردیم.»
برنامه جدید
وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی میگوید که دولت برنامه جدیدی برای عرضه خدمات انترنتی روی دست دارد تا خدمات انترنتی را در سراسر کشور گسترش دهد. یاسین صمیم، سخنگوی این وزارت، میگوید: «انترنت از طریق ستلایت و فایبر نوری در افغانستان عرضه میشود. در حال حاضر حدود 4 ملیون نفر در افغانستان به خدمات انترنتی دسترسی دارند. برنامه جدید دولت برای ارایه خدمات دیتا یا انترنت این است که تا دو – سه سال دیگر باید حداقل 10 ملیون نفر به انترنت دسترسی داشته باشند.» به گفته یاسین صمیم، وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، تلاش دارد سیستم فایبر نوری را در کشور گسترش دهد که هم کیفیت بهتر دارد و هم با قیمت ارزانتر برای مردم قابل عرضه است. وی در مورد این که تا چه حدودی کار این سیستم پیش رفته است، گفت: «سال گذشته در حدود 1000 کیلومتر کیبل فایبر نوری جدیداً در ولایتهای مختلف نصب شده است و در مجموع اندازه کیبل فایبر نوری نصب شده در سراسر افغانستان به 4000 کیلومتر میرسد. با نصب این مقدار کیبل فایبر نوری، سیستم حلقوی این کیبل در کشور تکمیل شده که مراکز بیش از بیست و هفت ولایت به فایبر نوری وصل شده است.»
البته کیبل فایبر نوری تاکنون در چهار ولایت کشور نرسیده است که شامل نورستان، دایکندی، کنر و ارزگان میباشد. در این مورد سخنگوی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی گفت که این ولایتها در جریان امسال تحت کار قرار خواهند گرفت.
