پروژه و کار بالای تقریبآ هر بند آب و برق مهم در افغانستان مانند دیگر پلان های زیربنایی کشور مبدل می گردد به یک ماجرایی اسفناک دنباله دار. پروژه زیرساختاری عام المنفعه یک معمآ و معضل سیاسی می شود. برنامه یا در حیف و میل بودجه یا در بیوروکراسی وعدم ظرفیت نهادهای داخلی و خارجی یا با عدم ثبات و امنیت در کشور و یا در اثردست اندازی های مخرب و مغرضانهء دول همجوار یا با اجماع این همه عوامل، درطاق نیسان سپرده می شود و شباهت به یک سراب یا داستان غم انگیز و هولناک هزار و یک شب پیدا می کند. طبعآ همیشه عواقب زیانبار این ناکامی ها را در طول سالیان متمادی مستقیمآ مردم متحمل می شوند. از زمرهء صدها بند آبرسانی و تولید برق کشور که روی اوراق پلان ها و نقشه ها ثبت می گردد و متعاقبآ اجرا و اتمام آن اکثرا به حق سپرده می شود، کار طویل وناتمام بند کمال خان بر دریای هلمند (هیرمند) در ولسوالی چهاربرجک ولایت نیمروز است.
سال گذشته بتاریخ 19 اسد (10 آگست 2011)، وزارت انرژی و آب افغانستان اعلام داشت که قرارداد اعمار مرحلهء اول بند برق کمال خان را با نوعلی نیازوف رئیس شرکت تاجکستانی “تدس” امضآ کرده است. فاز اول 85،9 میلیون دالر هزینه برداشته و کار ساخت آن در مدت یکسال خاتمه می یابد. از امروز تا دو ماه بعد، یعنی در ماه اسد امسال، شرکت مذکور باید کار را به پایهء اتمام برساند و تسلیم دولت کند. حال از وزارت انرژی و آب باید استفسار شود تا به مردم صریحآ بگوید که وعدهء پارسال اش عملی شده است یا خیر؟کار اختتام فاز اول بند بکجا رسیده و شرکت و وزارت تا حال چه کرده اند؟
(مرحلهء نخست، بند را در 3400 متر طول، 320 متر عرض و 6 تا 11 متر ارتفاع مد نظر گرفته است.) با مراجعه به تخمین وزارت انرژی و آب افغانستان، در جریان کار ساختمان بند کمال خان برای حدودآ 100 هزار نفر زمینهء کار مساعد شده می تواند. نظر به طرح نقشه، اعمار بند باید در سه فاز تکمیل گردد. هزینهء کُلی بند کمال خان کم و بیش 100 میلیون دالر برآورد شده است. بند کمال خان که در 90 و 95 کیلومتری جنوب شهر زرنج در ولسوالی چهاربرجک ولایت نیمروز قرار دارد، در صورت اکمال، ظرفیت تولید 9 میگاوات برق و نظر به اظهارات وزارت آب و انرژی افغان، قدرت آبرسانی به حدود 80 هزار هکتار اراضی بایر ولایت نیمروز را دارد. با استناد به منبع اخیرالذکر ذخیره بند باید قسمتی از دشتهای بایر و سوزان نیمروز را سیرآب و سرسبز گرداند.
پروژه بند برق آبی کمال خان در سال 1345 (1967) بر رود هلمند (هیرمند) طرح ریزی شده بود. درهمان زمان نیز دولت ایران با اعمار بند مطلقآ ناراض بود، موانع ایجاد می کرد و بعدآ چندین بار برای تخریب بند کمال خان دست اندرکار شد. مثلآ دروازه های نهر لشکری زرنج را نابود کرد ؛ کرانه های چپ دریا را با بلدوزرها هموارکاری کرد تا بیشتر آب بسوی ایران جریان پیدا کند ؛ برعلاوه تغییر نهر”جریکه” و بزرگسازی آن تا دو برابر، چهار نهر دیگر به نام های نهر حاجی شریف، نهر شاه گل نهر گلمیر 1 و نهر گلمیر 2 را حفر نمودند. با یک نیمه چاه ذخیرهء آب نامکمل در سال 1351، امروز ایران در حدود هفت یا هشت نیمه چاه ذخیره آب اعمار کرده است که در صورت حتا قطع آب دریای هلمند نیز می تواند تا ده سال آب ذخیروی داشته باشد. این در حالیست که باشندگان شهر زرنج که در دو کیلومتری رود هلمند زندگی می کنند از آب روزانه محرومند و شدیدآ در رنج و عذلب بسرمی برند. همسایه غربی از خود آب افغانستان، محض یک نل چهار انچه آب گویا خیراتی را که آنهم گاهی باز است و گاهی مسدود، به شهرنشینان زرنج کشیده است. ایران معکوسآ آب هلمند را به زابل، زاهدان، کرمان وسیعآ سوق داده و بالاخره تصمیم بر این است تا آب هامون صابری را به بیرجند برساند. از دیر زمانیست که سران ایرانی معضل سهم و غصب هر چه بیشترآب دریای هلمند را با افغانستان از راه دعوا، زورگویی، پررویی، تخریب و دخالت های مختلف به پیش گرفته اند. در زمان صدارت موسی شفیق در سال 1351 (مارچ 1972) کابل و تهران در تقسیم آب با امیر عباس هویدا صدراعظم وقت ایران به موافقت رسیدند و قراردادی بین طرفین عقد گردید که دو ثلث آب دریای هلمند را مالکیت افغانستان و یک ثلث آنرا مربوط به ایران دانست. با اتکآ به این معاهده، در هر ثانیه بمقدار 26 متر مکعب آب (در این مقدار افغانستان 4 متر مکعب آب را با حسن نیت به ایران واگذار شد.) که سالانه 820 میلیون متر مکعب آب شود، حق ایران دانسته شد. ولی ایران طی چند دههء گذشته عملآ بعوض فی ثانیه 26 متر مکعب آب، کم و بیش درهرثانیه از55 مترمکعب آب بهره برداری میکند.
قابل یاد آوری است که با رویکار آمدن ریاست جمهوری محمد داَود، کار عملی بند کمال خان در چوکات نخستین پلان انکشافی 5 ساله در سال 1353 (1975) روی دست گرفته شد و حین سقوط حکومت جمهوری در 7 ثور 1357 (28 اپریل 1978)، %40 امور ساختمانی بند کمال خان پیش رفته بود. در وهلهء اول کودتای ثور، بجز از ساخت چند بارک رهایشی برای کارگران، بدبختانه بزودی امور عمران بند متوقف گردید و وسایل و مواد ساختمانی آن به یغما برده شد. بدینگونه برنامهء بند برق کمال خان مانند دیگر زیربناها و روبناهای عدیده کشور طی بیشتراز سه دهه، در آتش جنگ و نابودی فرو رفت.
دریای هلمند بزرگترین دریای داخلی کشور است که از کوه بابا سرچشمه می گیرد. بعد از طی 1150 کیلومتر از شرق بسوی غرب افغانستان در جهیل سیستان که 7500 کیلومتر مربع مساحت دارد و مجموع هامون هلمند، هامون صابری و هامون پوزک می باشد، می ریزد. این دریای طویل فقط به امتداد 27 کیلومتر خط مرزی افغانستان و ایران را تشکیل می دهد. درست حین عبور از ناحیه کمال خان، مسیر دریای هلمند (هیرمند) بطول 70 کیلومتر بصوب شمال – غرب میلان حاصل کرده و تنها 27 کیلومتر این مسافت خط سرحدی دو کشور را می سازد. نظر به محاسبات رسمی و میزان سنجی ها، افغانستان سالانه دارای 75 تا 80 میلیارد متر مکعب آب سطح ارضی است که تنها از %25 و در شرایط خوب تا %30 این آب در داخل کشور استفاده می شود. متباقی %75 آن بدون بهره برداری و آنهم رایگان به کشورهای همسایه بخصوص پاکستان و ایران سرازیر می شود. اما این کشورها بر عکس ما، آنچنانیکه در بارهء آب دریای هلمند فوقآ گفته آمد، خوب می دانند که از این آب وافر چگونه به نفع خود استفاده کنند. با اینهم قناعت ندارند ؛ بیشتر می طلبند و حق و سرمایه طبعیی و ملی افغانستان را می دزدند !
کلیدگروپ را در تویتر و فیس بوک دنبال کنید
